پرەزيدەنت ق. توقاەۆقا!
قازاقستان پارلامەنتىنە!

ناقتى ۇلتتىق يدەياسى جوق مەملەكەت - ول مۇحيتتاعى كومپاسسىز كەمە سياقتى. 1991 جىلدان بەرى قازاقستان ۇلتقا بايلانىستى بارلىق قۇندىلىقتاردى جوياتىن جاھاندانۋدىڭ تولقىنىندا جۇزۋدە. ودان باسقا ءبىزدىڭ بيلىك، ءوزىن قۇتقاراتىن جالعىز تالدى قارماعانداي بولىپ پوستكوممۋنيستىك يدەيادان ايىرىلماۋدا. ميلارىندا سودان باسقا ەشتەڭە جوق، بۇرىنعى وتار ەلدىڭ اتقامىنەرلەرى (ەليتا) بۇل ادامزاتقا قارسى، جاساندى يدەيا مەن يدەالدى «جالعىز دۇرىس ءىلىم» دەپ قابىلداۋدا.

سوندىقتان، قازاقستاندا نەوكوممۋنيزمنىڭ (ستالينيزم) ديكتاتوردىڭ جەكە باسىنا تابىنۋىن، قانىشەرلەردى («جەلتوقسان-86» قاتىسقان جاستاردى جازالاعان ەلەمەسوۆ دەگەن باس پروكۋرورعا ەسكەرتكىش قويۋ), ءارتۇرلى شۆوندەرلەر، كوسموپوليتتەر مەن ماڭگۇرتتەردى دارىپتەۋ كەڭىنەن تاراۋدا.
قورىتىندىسىندا، قازاقستان پرەزيدەنتى، پارلامەنتى جانە بيلىكتەگى بارلىق قۇرىلىمدارى مەملەكەتتىك ءتىلدى، ۇلتتىڭ ءداستۇرى مەن ءوزىنىڭ مادەنيەتىن مويىندامايتىن جالعىز جارماق ەل بولدى. ەلدى بوراتتىڭ ەلەسى كەزىپ ءجۇر؟!
ونىڭ ورنىنا ەلدە كوررۋپتسيا، قوعامدى رۋ-تايپاعا ءبولۋ، ءارتۇرلى ءدىني سەكتالاردى (ەلدە رەسمي تىركەلگەن ءۇش مىڭنان استام ءدىني، ونىڭ ىشىندە ەكستەميستىك سەكتالار كەز-كەلگەن ۋاقىتتا ونى جاراتىن دەتوناتور) دامىتۋ، قىتايداعى تۇركى حالىقتارىنا قارسى گەنوتسيدتى قولداۋ جانە سول ەلدىڭ مادەنيەتىن قوعامعا زورلاپ ەنگىزۋمەن اينالىسۋدا.

بيلىكتىڭ، IQ كورسەتكىشتەرى 30-دان تومەن وسىنداي الاياقتاردىڭ قولىندا بولۋى، ول مىندەتتى تۇردە قوعامدى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك داعدارىس پەن توڭكەرىسكە اكەلەدى. ونداي ءاناحرونيزمدى پيكاسسونىڭ، فاشيستەر كەلگەندەگى سۋرەتىمەن سيپاتتاۋعا بولادى.

2010-2011 جىلدارى رەسمي استانا «دوكترينا…» دەگەن مەملەكەتتىك باعدارلامانى دايىندادى. وندا، «ەلدە 130-دان استام حالىق تۇرادى، بىراق ونىڭ ىشىندە قازاق دەگەن حالىق جوق» دەپ جازىلعان. شىنىمەنەن ناداندىقتا شەك بولمايدى ەكەن!

1,3 ملرد حالقى 2800-دەن استام ءتىل مەن ديالەكتىدە سويلەيتىن ءۇندىستان ءبىر ۇلتتىق يدەيانىڭ اياسىندا ەلدى ۇيىستىرىپ وتىر.

وسى ۋاقىتقا دەيىن بيلىك بىرنەشە رەت مەملەكەتتىك-قازاق ءتىلىن تۇقىرتىپ، ۇلت زيالىلارى مەن پاتريوتتارىنا قىسىم كورسەتۋ، مەملەكەتقۇرۋشى ۇلت پەن قازاق مەملەكەتتىلىگىنە قارسى («قازاقتاردا شەگارا ياعني مەملەكەت بولماعان»، «قازاقستاننىڭ تاريحى 1991 جىلدان باستالادى»...) ارەكەتتەر جاساپ كەلدى. بۇل، وتارلاۋشىلار مەن قىلمىسكەرلەردەن باسقا كىمگە كەرەك؟!

الەمدىك فيلوسوفيادا (گەتە، شپەنگلەر، يلين ت.ب.) عىلىم، مادەنيەت، قوعام مەن مەملەكەت دامۋىنىڭ نەگىزى ۇلتتىق يدەيا ەكەنى دالەلدەنگەن. الەمدەگى ەلدەردىڭ 80%-دان استام ۇلتتىق مەملەكەتتەر. اقش-تىڭ ءوزى اعىلشىن ءتىلى مەن مادەنيەتىنە نەگىزدەلگەن...

اريستوتەلدىڭ كەزىنەن بەرى قوعام مەن مەملەكەتتىڭ نەگىزى ادىلەتتىلىككە سۇيەنەدى. ءال-فارابي ءوزىنىڭ «قايىرىمدى قالانىڭ تۇرعىندارى تۋرالى» ەڭبەگىندە بۇل يدەيانى دامىتىپ، ادىلەتتى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ باسشىلارىنىڭ ار-نامىس كودەكسىنىڭ سيپاتتاماسىن بەرەدى.

1992 جىلى بۇۇ قازاقستاندى «اۆتوريتارلىق بيلىكتەگى ۇلتتىق مەملەكەت» دەپ انىقتاعانىمەن، «حالىقتار لابوراتورياسى» مەن گۋلاگ-تان باسقا ەشتەڭەنى كورمەگەن ءبىزدىڭ ساتراپتار ءالى كۇنگە ۇلتتىق مەملەكەتتى مويىنداۋعا قورقادى. سوندىقتان، بىزدە ءالى كۇنگە ۇلتتىق يدەيا مەن يدەولوگيا جانە وعان نەگىزدەلگەن باعدارلاما جوق. ۇلتتىق نەمەسە مەملەكەتتىك يدەيانىڭ بولماۋى قوعامدا تۇراقسىزدىق تۋدىرىپ، «بولاشاققا سەنىمدى جويادى»... قورىتىندىسىندا، ەلدەن جىلىنا 40 مىڭداي ادام، ونىڭ 80%-ى جوعارى ءبىلىمدى ينجەنەر، دارىگەر، مۇعالىمدەر كەتۋدە.

ماڭگى ەلدىڭ نەگىزگى ۇستانىمى: «ءبىر ءتىل! ءبىر ءدىن! ءبىر مورال! ءبىر مەملەكەت!».
2020 جىلدى قوعامدى بىرىكتىرۋ جىلى دەپ جاريالاپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى قوعامنىڭ بارلىق سالاسىنا ەندىرۋ، قازاقستاندا ءداستۇرلى ءدىننىڭ ەكى باعىتى- يسلام (سۋنيت) پەن پراۆوسلاۆنىي حريستياندى دارىپتەۋ، قوعامدى مەملەكەتقۇرۋشى قازاق ۇلتىنىڭ ماڭىنا ۇيىستىرۋ جانە گۋمانيزم مەن دەموكراتيالىق قوعام قۇرۋ مورالىن ۇستانۋدى قولداۋ كەرەك.

جوعارىداعى ۇستانىمدارمەن قاتار، مەملەكەتتىڭ نەگىزى بولاتىن جەردىڭ تۇتاستىعىن ساقتاپ، ەكونوميكانى باسقارۋ مەن دامىتۋدى ءوز قولىمىزعا الۋ، - ول قوعامدى ءبىر ماقسات، ءبىر مىندەت جانە ۇلتتىق يدەيانى ىسكە اسىرۋعا جۇمىلدىرادى. ءبىر يدەيانىڭ اينالاسىنا جۇمىلعان قوعامنىڭ المايتىن قامالى بولمايدى! «قارەكەتتە-بەرەكەت» دەيدى حالقىمىز.

جانۇزاق اكىم

Abai.kz