Qazaqstannyng biringhay zeynetaqy jinaqtaushy qorynda 10 trillion 400 milliard tenge, 9,9 million zeynetaqylyq esepshot bar. 5,3 million salymshynyng jinaghy 500 myng tengege ghana jetedi. Al 1,6 million adamnyng jinaghy 500 myng men 1 million tengening aralyghynda. 9,9 million salymnyng 15 payyzynda ghana 1-2 million tenge jinaq bar.

Búl bizding oidan izdep, qyrdan tapqanymyz emes, ministrding mәlimeti. QR Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Birjan Núrymbetovtyng aitqan aqpary.

«Qazirgi uaqta, zang boyynsha azamattar ózderining zeynetaqy jinaghyn ay sayyn kelesi jaghdaylarda aluy mýmkin: er adamdar 63, әielder 59 jasqa jetken kezde (zeynet jasy), sosyn I jәne II toptaghy mýgedek kategoriyasyna jatatyn bolsa, odan keyin erler 55, әielder 51 jarym jasta zeynetaqylyq anuiytetti rettese». Búl da janaghy ministrding sózi.

Núrymbetov: Erler 6,7 mln, әielder 9,6 mln tenge jinaqtauy kerek

Ministrding aituynsha, zeynetaqy qorynan bir mezgilde jinaqty alugha bolady. Ol ýshin shottaghy soma shektik mólsherden asuy kerek. Al shektik soma qansha? Ministr býideydi: 30 jastaghy er azamat keminde 6,7 mln, al әiel adam 9,6 mln tenge jinaqtauy tiyis. Sonda ghana qarjyny baspana alugha, emdeluge nemese oqugha júmsaugha bolady. Qazir múnday mýmkindikke tek 113 myng salymshy ghana iye. Qalghandarynyng qarjysy jetpeydi-mis.

«Qajetti somagha deyin talap әr adamnyng jasyna baylanysty. 30 jasta 6,7 mln bolsa, ol aqsha jetkilikti. Keyin ómir boyy eng tómengi zeynetaqy alugha mýmkindigi bar. Sodan asqanyn ala alady. 63 jasqa deyin taghy jinay alady. Qazir zang qabyldadyq», deydi ministr.

Sonymen, ministrding aitqanynan úqqanymyz – erkekterding zeynetaqy shotynda kem degende 6,7 million tenge, әielderde 9,6 million tenge boluy kerek.  Osy somadan kóp jinalsa, ony sheship alugha bolady. Áytpese joq. Bayqasanyzdar, әielder erekterge qaraghanda 3 milliongha artyq jinau kerek eken. Ministrlik múnyng sebebin – әielderding úzaq jasauymen baylanystyrypty.

Ministrding arifmetikasy

Ministr Núrymbetovtyng Senatta sóilegen osy sózderi qazir qogham talqysynda. Júrt óz bastaryna esep qyluda. Tipti, ministrding arifmetikasymen eseptegendegi shyghatyn nәtiyjeni de jazyp jatyr. Qaranyz:

30-gha tolghan adam 1990 jylghy. 18 jasynan (2008 jyldan) býginge deyin ýzdiksiz júmys istese 12 jyl (nemese 144 ai) Qorgha jalaqysynyng 10 payyz aqshasyn qúighan. 6 million 700 myng tenge jinau ýshin onyng jalaqysy sol 2008 jyldan bastap keminde nebәri 465 277 tenge boluy kerek eken.

400 myndyq jalaqyny kimder alady?

Al 465 myng jalaqyny bizde kimder alady? Ákimder men týrli lauazymdaghy ministrlik qyzmetkerleri. Senbeseniz taghy qaranyz. QR Memlekettik qyzmet isteri jәne sybaylas jemqorlyqqa qarsy is-qimyl agenttigining Astana qalasy departamenti ókilderi – 330 myng jalaqy alady (2019 jylghy derek). Parlament deputattary – 350 myng men 900 mynnyng aralyghynda. Oblys әkimderi – 500 myng men 900 mynnyng aralyghynda, qala әkimderi – 700 myng men 900 mynnyng aralyghynda t.b.

Eng tómengi jalaqy – 42 500 tenge!

Sóite túra, «2020-2022 jyldargha arnalghan respublikalyq budjet turaly» zanda biylghy, 2020 jylghy eng tómengi jaqaly men eng tómengi zeynetaqy mólsheri jazylghan eken. Qaranyz:

- Eng tómengi jalaqy – 42 500 tenge;

- Eng tómengi zeynetaqy – 38 636 tenge;

- Memleketting bazalyq zeynetaqysy – 16 839 tenge;

- Eng tómengi kýnkóris dengeyi – 31 183 tenge;

- AEK – 2 651 tenge.

Ortasha ailyq jalaqy – 168 500 tenge!

Ol az deseniz, qazir Qazaqstanda ortasha zeynetaqy – 86 myng tenge, jogharghy zeynetaqy 117 myng tenge. Al ortasha jalaqy mólsheri – 168 500 tenge. Búl 2019 jyldyng deregi.

Biz birli-jarym sandargha sholu jasap shyqtyq. Ótken jyldyng derekterin keltirdik, mysalgha. Endi eseptey beriniz... Ministr aitqan 6,7 milliondy jinau ýshin ne «A» korpusyndaghy aq jaghalylardyng sapynda boluyng kerek nemese iri-iri mem-holdingterde kemi departament basshysy boulyng shart. Qarapayym dәriger, qarapayym múghalim bola jýrip, ministrding alty jarym millionyn jinau, sirә, mýmkin emes ekeni aitpasa da týsinikti.

Búl qanshalyqty qisyngha say sandar? Qazirgi Zeynetaqy qorynyng júmysy hәm qúzyrly ministrlik jýrgizip jatqan sayasat qanshalyqty tiyimdi? Biz ekonomist Maqsat Halyqty sózge tarttyq. Pikir súradyq...

Zeynetaqy qoryna qatysty qolgha alyp jatqan júmystar óte sәtsiz

Maqsat Halyq, ekonomist:

- Áueli Zeynetaqy qory turaly aitsaq, Qazaqstan tarihynda aliternativasy joq qor. Últtyq qordy aitpaghanda, әriyne... Zeynetaqy qorynda óte qomaqty qarajat bar. 10 trillion degen az aqsha emes. Jәne búl trilliondar biraz adamnyng qyzyghushylyghyn tudyryp otyrghany jәne ras.

Esterinizde bolsa, 1998 jyldan bastap әr  azamat ózine qarajat jinaqtaytyn boldy. Ol keyin zeynetke shyqqanda zeynetaqy retinde paydalanatyn qarajat. Bastapqyda birneshe zeynetaqy qory júmys jasady. Olar ózderining әrbir salymshysy ýshin kýresetin. Bәsekelestik boldy. Sәikesinshe sapa da artty.

Keyin barlyq qordy biriktiru turaly úsynys aityldy. Últtyq bank tarapynan memlekettik kepildik joq, erteng әlgi qorlardyng biri bankrot bolsa, kim jauap beredi, halyq eki ottyng ortasynda qalady, degen argumentter aityldy. Osyny jeleu ete otyryp, barlyq jekelegen qorlar bir ortalyqqa biriktirildi. Búl jerdegi bir pýlis – memlekettik kepildikting boluy ghana.

Zeynetaqy qorynyng investisiyalyq tabysyty keri ketti

Al kemshiligi – memleket búl qorlardy basqarugha qalay qol jetkizdi, sodan bastap qorda ýlken problemalar payda bola bastady. Ol – qordyng investisiyalyq tabystylyghy keri ketti. Tipti minusqa kirgen jyldar boldy. Inflyasiya dengeyinen tómen bolghan jyldar boldy. Halyqtyng jinap jatqan qarajaty qúnsyzdana bastady. Kóptegen zeynetker ózderining zeynetaqylaryna kónilderi tolmaytynyn aityp shaghymdandy. Qazir de solay. Mine, zeynetaqy shotyndaghy qarjyny týgel sheship alu degen mәsele osydan shyghyp otyr.

«Men jyl sayyn qúnsyzdanyp jatqan zeynetaqy qoryna aqsha audarghanymsha, odansha men ol qarajatty býgin júmsayyn. Óitkeni, ol qazir qúndy.  Qazir otbasyma júmsayyn» degen oy tuuy zandylyq. Olardyng deni frilanserler, yaghny ózin-ózi júmyspen qamtyp otyrghan azamttar. Olar zeynetaqy qoryna aqsha audarugha yntaly emes. Óitkeni, olar qarajattyng jinalmaytynyn, ósimnyng joq ekenin kórip otyr. Halyqta esh qyzyghushylyq joq. 

10 million. Búl aqylgha syimaytyn, kýlkili úsynys!

9,9 million salymshy bar dese, sonyng teng jarymynda million tenge joq, dep aitugha bolady. Sondyqtan, zeynetaqy aktivterin halyq ózi basqarugha mýmkindik beru kerek. Sol kezde ghana júrttyng yntasy oyanady. Júrt óz qarajatyna jauapkershilikpen qaray bastaydy. Jauapkershilikti sezingende ghana salymshylar óz aqshalaryn investisiyalay bastaydy. Alayda shendilerding búl uәjge jauaby – janaghy bolyp otyr. «Ol jaqta sonday bir qyruar qarjy joq. Halyqtyng teng jarymynyng aqshasy milliongha jetpeydi. Biz bәribir salymshylardy qanaghattandyra almaymyz. Sondyqtan qazir 1 payyzdan bastayyq», degendi aitady. Sol 1 payyz degeniniz – 10 million tenge eken. 10 milliongha shek qoyyp otyr. Búl aqylgha syimaytyn, kýlkili úsynys.

Aldynda 6 million tenge degen úsynys aitylghanda, búl tym kóp ekenin eskertken edik. Óitkeni, halyqtyng zeynetaqy shotynda onday aqsha joq. Jinap ýlgere almaydy da! Búl kosmostaghy sifrlar.

Shektik somany eki esege azaytu kerek!

Ózderi aityp otyr, 113 myng adamda ghana onday mýmkindik bar eken. Er adamdargha 6,7 million tenge degen shekting ózi – bylay ghoy...  «Qart adamdar 10 million, al jastar erterek shygha alady. 6,7 million jinasa boldy», deydi.  Jinay almaydy! Sondyqtan, búl somany eki esege azaytu kerek. Jastargha 2,7 million, qart kisilerge 4 million.

Men týsinemin, mysaly ózimizding әrbir azamatqa tiyisti, jaqsy jaghday jasauymyz kerek, deydi. Biraq, qazirgi jýiemen onday jaghday jasay aldmaydy. Halyq 10 million tenge jinay almaytynyn biledi. 2-3 milliondy qartayghanda jinay ma, jinamay ma, ony Qúday biledi.

Jogharyda aittyq, búl qarajatty basqaru qúqy salymshylardyng ózderinde emes. Demek, búl qarajatqa qol salugha kimning qúzyrettiligi bar, sonyng mýmkindigi bar. Mysaly, memleketting halyq aldynda basqa da mindettemeleri bar. Budjette tapshylyq bar. Osy tapshylyqty jabu ýshin memleket ne isteydi? Qúndy qaghazdardy obligasiyagha qoyady. Onysy 7 payyz ghana. Búl memleket kepildik beretin obligasiyalar. Jyl sonynda ony memleket qaytarady 7 payyzben. Biraq 7 payyz degen óte tómen. Eger sol qarajatty halyqqa berseniz, halyq ony depozitke salsa, joq degenge 10-12 payyz tabys tabady. Al memleket qazir ol qarajatty eng tómengi payyzben qúndy qaghazdargha salyp otyr. Sondyqtan, zeynetaqy qorynyng investisiyalyq tabysy tómen bolyp otyr.

Ministr pikirsayysqa shyqsyn!

Qazirgi ministrlikting dәl osy zeynetaqy qoryna qatysty qolgha alyp jatqan júmysy óte sәtsiz. Rasymen otstavkagha ketuin talap etuge bolady. Óz bastamalarynyng sәtti ekenine senimdi bolatyn bolsa, pikirsayysqa shyqsyn. Birtanov bir kezde Oshaqbaevpen shyqty ghoy. Áp-әdemi pikirtalas boldy. Osynday alang úiymdastyrayyq. Núrymbetovpen debatqa shyghugha men dayynmyn. Osy taqyrypty taldayyq. Qay jaghy tiyimdi ekenin halyqqa aityp bereyik.

Bir ghana mәsele, búl kisiler qarajat azayyp ketedi dep alandap otyr. Men olay oilamaymyn. Ras, alghashqy kezde kóp adam sheship ala bastaytyn shyghar. Biraq, eger azamattarda tandau bolatyn bolsa, eger adam 4 million jinasa, ony sheship ala ma, joq pa, әlde ony odan әri ósirgisi kele me,  әr adamnyng óz sheshiminde bolady. Eger adam jaqsy ósimge qol jetkizse, onda ol aqshasyn odan әri kóbeytkisi keletin anyq. Ol janaghy 4 milliondy 7 million qylugha tyrysady. Qazir júrt qorgha 10 payyz audarady. Onyng ózin qinalyp, bergisi kelmey audarady. Al janaghyday qyzyghushylyq bolghan kezde halyq 10 emes, 15 payyz audarugha tyrysatyn bolady.

Halyqtyng tabysy óspey zeynetaqy qoryn tolyta almaymyz!

Neghúrlym ósken sayyn, soghúrlym kóbirek sheship alugha bolatynyn olar da biledi. Olar óz qarajatyn basqara alatynyna kózi jetedi.

Sosyn taghy bir mәsele, halyqtyng tabysy tómen. Endi ghana, ýstimizdegi jyly 5,5 payyzgha ósti. Biraq, infliyasiyany qaranyz, 5,4 payyz boldy. Sonda ósim 0,1 payyz ghana. Halyqtyng tabysy realdy týrde ósken kezde ghana zeynetaqy qoryna salym salugha qyzyghushylyq bolady. Sodan keyin ghana janaghy shektik mólsherdi kóbeytuge bolady. Qazir ol kisiler birden 10 million dep otyr. Áueli 3 millionnan bastau kerek. Búl úzaq merzimdi jospar boluy kerek.

Abai.kz