قازاقستاننىڭ بىرىڭعاي زەينەتاقى جيناقتاۋشى قورىندا 10 تريلليون 400 ميلليارد تەڭگە، 9,9 ميلليون زەينەتاقىلىق ەسەپشوت بار. 5,3 ميلليون سالىمشىنىڭ جيناعى 500 مىڭ تەڭگەگە عانا جەتەدى. ال 1,6 ميلليون ادامنىڭ جيناعى 500 مىڭ مەن 1 ميلليون تەڭگەنىڭ ارالىعىندا. 9,9 ميلليون سالىمنىڭ 15 پايىزىندا عانا 1-2 ميلليون تەڭگە جيناق بار.

بۇل ءبىزدىڭ ويدان ىزدەپ، قىردان تاپقانىمىز ەمەس، ءمينيستردىڭ مالىمەتى. قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى ءبىرجان نۇرىمبەتوۆتىڭ ايتقان اقپارى.

«قازىرگى ۋاقتا، زاڭ بويىنشا ازاماتتار وزدەرىنىڭ زەينەتاقى جيناعىن اي سايىن كەلەسى جاعدايلاردا الۋى مۇمكىن: ەر ادامدار 63, ايەلدەر 59 جاسقا جەتكەن كەزدە (زەينەت جاسى), سوسىن ءى جانە ءىى توپتاعى مۇگەدەك كاتەگورياسىنا جاتاتىن بولسا، ودان كەيىن ەرلەر 55, ايەلدەر 51 جارىم جاستا زەينەتاقىلىق انۋيتەتتى رەتتەسە». بۇل دا جاڭاعى ءمينيستردىڭ ءسوزى.

نۇرىمبەتوۆ: ەرلەر 6,7 ملن، ايەلدەر 9,6 ملن تەڭگە جيناقتاۋى كەرەك

ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، زەينەتاقى قورىنان ءبىر مەزگىلدە جيناقتى الۋعا بولادى. ول ءۇشىن شوتتاعى سوما شەكتىك مولشەردەن اسۋى كەرەك. ال شەكتىك سوما قانشا؟ مينيستر بۇيدەيدى: 30 جاستاعى ەر ازامات كەمىندە 6,7 ملن، ال ايەل ادام 9,6 ملن تەڭگە جيناقتاۋى ءتيىس. سوندا عانا قارجىنى باسپانا الۋعا، ەمدەلۋگە نەمەسە وقۋعا جۇمساۋعا بولادى. قازىر مۇنداي مۇمكىندىككە تەك 113 مىڭ سالىمشى عانا يە. قالعاندارىنىڭ قارجىسى جەتپەيدى-ءمىس.

«قاجەتتى سوماعا دەيىن تالاپ ءار ادامنىڭ جاسىنا بايلانىستى. 30 جاستا 6,7 ملن بولسا، ول اقشا جەتكىلىكتى. كەيىن ءومىر بويى ەڭ تومەنگى زەينەتاقى الۋعا مۇمكىندىگى بار. سودان اسقانىن الا الادى. 63 جاسقا دەيىن تاعى جيناي الادى. قازىر زاڭ قابىلدادىق»، دەيدى مينيستر.

سونىمەن، ءمينيستردىڭ ايتقانىنان ۇققانىمىز – ەركەكتەردىڭ زەينەتاقى شوتىندا كەم دەگەندە 6,7 ميلليون تەڭگە، ايەلدەردە 9,6 ميلليون تەڭگە بولۋى كەرەك.  وسى سومادان كوپ جينالسا، ونى شەشىپ الۋعا بولادى. ايتپەسە جوق. بايقاساڭىزدار، ايەلدەر ەرەكتەرگە قاراعاندا 3 ميلليونعا ارتىق جيناۋ كەرەك ەكەن. مينيسترلىك مۇنىڭ سەبەبىن – ايەلدەردىڭ ۇزاق جاساۋىمەن بايلانىستىرىپتى.

ءمينيستردىڭ اريفمەتيكاسى

مينيستر نۇرىمبەتوۆتىڭ سەناتتا سويلەگەن وسى سوزدەرى قازىر قوعام تالقىسىندا. جۇرت ءوز باستارىنا ەسەپ قىلۋدا. ءتىپتى، ءمينيستردىڭ اريفمەتيكاسىمەن ەسەپتەگەندەگى شىعاتىن ناتيجەنى دە جازىپ جاتىر. قاراڭىز:

30-عا تولعان ادام 1990 جىلعى. 18 جاسىنان (2008 جىلدان) بۇگىنگە دەيىن ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەسە 12 جىل (نەمەسە 144 اي) قورعا جالاقىسىنىڭ 10 پايىز اقشاسىن قۇيعان. 6 ميلليون 700 مىڭ تەڭگە جيناۋ ءۇشىن ونىڭ جالاقىسى سول 2008 جىلدان باستاپ كەمىندە نەبارى 465 277 تەڭگە بولۋى كەرەك ەكەن.

400 مىڭدىق جالاقىنى كىمدەر الادى؟

ال 465 مىڭ جالاقىنى بىزدە كىمدەر الادى؟ اكىمدەر مەن ءتۇرلى لاۋازىمداعى مينيسترلىك قىزمەتكەرلەرى. سەنبەسەڭىز تاعى قاراڭىز. قر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ استانا قالاسى دەپارتامەنتى وكىلدەرى – 330 مىڭ جالاقى الادى (2019 جىلعى دەرەك). پارلامەنت دەپۋتاتتارى – 350 مىڭ مەن 900 مىڭنىڭ ارالىعىندا. وبلىس اكىمدەرى – 500 مىڭ مەن 900 مىڭنىڭ ارالىعىندا، قالا اكىمدەرى – 700 مىڭ مەن 900 مىڭنىڭ ارالىعىندا ت.ب.

ەڭ تومەنگى جالاقى – 42 500 تەڭگە!

سويتە تۇرا، «2020-2022 جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى» زاڭدا بيىلعى، 2020 جىلعى ەڭ تومەنگى جاقالى مەن ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرى جازىلعان ەكەن. قاراڭىز:

- ەڭ تومەنگى جالاقى – 42 500 تەڭگە;

- ەڭ تومەنگى زەينەتاقى – 38 636 تەڭگە;

- مەملەكەتتىڭ بازالىق زەينەتاقىسى – 16 839 تەڭگە;

- ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيى – 31 183 تەڭگە;

- اەك – 2 651 تەڭگە.

ورتاشا ايلىق جالاقى – 168 500 تەڭگە!

ول از دەسەڭىز، قازىر قازاقستاندا ورتاشا زەينەتاقى – 86 مىڭ تەڭگە، جوعارعى زەينەتاقى 117 مىڭ تەڭگە. ال ورتاشا جالاقى مولشەرى – 168 500 تەڭگە. بۇل 2019 جىلدىڭ دەرەگى.

ءبىز ءبىرلى-جارىم ساندارعا شولۋ جاساپ شىقتىق. وتكەن جىلدىڭ دەرەكتەرىن كەلتىردىك، مىسالعا. ەندى ەسەپتەي بەرىڭىز... مينيستر ايتقان 6,7 ميلليوندى جيناۋ ءۇشىن نە «ا» كورپۋسىنداعى اق جاعالىلاردىڭ ساپىندا بولۋىڭ كەرەك نەمەسە ءىرى-ءىرى مەم-حولدينگتەردە كەمى دەپارتامەنت باسشىسى بوۋلىڭ شارت. قاراپايىم دارىگەر، قاراپايىم مۇعالىم بولا ءجۇرىپ، ءمينيستردىڭ التى جارىم ميلليونىن جيناۋ، ءسىرا، مۇمكىن ەمەس ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

بۇل قانشالىقتى قيسىنعا ساي ساندار؟ قازىرگى زەينەتاقى قورىنىڭ جۇمىسى ءھام قۇزىرلى مينيسترلىك جۇرگىزىپ جاتقان ساياسات قانشالىقتى ءتيىمدى؟ ءبىز ەكونوميست ماقسات حالىقتى سوزگە تارتتىق. پىكىر سۇرادىق...

زەينەتاقى قورىنا قاتىستى قولعا الىپ جاتقان جۇمىستار وتە ءساتسىز

ماقسات حالىق، ەكونوميست:

- اۋەلى زەينەتاقى قورى تۋرالى ايتساق، قازاقستان تاريحىندا التەرناتيۆاسى جوق قور. ۇلتتىق قوردى ايتپاعاندا، ارينە... زەينەتاقى قورىندا وتە قوماقتى قاراجات بار. 10 تريلليون دەگەن از اقشا ەمەس. جانە بۇل تريلليوندار ءبىراز ادامنىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ وتىرعانى جانە راس.

ەستەرىڭىزدە بولسا، 1998 جىلدان باستاپ ءار  ازامات وزىنە قاراجات جيناقتايتىن بولدى. ول كەيىن زەينەتكە شىققاندا زەينەتاقى رەتىندە پايدالاناتىن قاراجات. باستاپقىدا بىرنەشە زەينەتاقى قورى جۇمىس جاسادى. ولار وزدەرىنىڭ ءاربىر سالىمشىسى ءۇشىن كۇرەسەتىن. باسەكەلەستىك بولدى. سايكەسىنشە ساپا دا ارتتى.

كەيىن بارلىق قوردى بىرىكتىرۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتىلدى. ۇلتتىق بانك تاراپىنان مەملەكەتتىك كەپىلدىك جوق، ەرتەڭ الگى قورلاردىڭ ءبىرى بانكروت بولسا، كىم جاۋاپ بەرەدى، حالىق ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالادى، دەگەن ارگۋمەنتتەر ايتىلدى. وسىنى جەلەۋ ەتە وتىرىپ، بارلىق جەكەلەگەن قورلار ءبىر ورتالىققا بىرىكتىرىلدى. بۇل جەردەگى ءبىر ءپۇلىس – مەملەكەتتىك كەپىلدىكتىڭ بولۋى عانا.

زەينەتاقى قورىنىڭ ينۆەستيتسيالىق تابىسىتى كەرى كەتتى

ال كەمشىلىگى – مەملەكەت بۇل قورلاردى باسقارۋعا قالاي قول جەتكىزدى، سودان باستاپ قوردا ۇلكەن پروبلەمالار پايدا بولا باستادى. ول – قوردىڭ ينۆەستيتسيالىق تابىستىلىعى كەرى كەتتى. ءتىپتى مينۋسقا كىرگەن جىلدار بولدى. ينفلياتسيا دەڭگەيىنەن تومەن بولعان جىلدار بولدى. حالىقتىڭ جيناپ جاتقان قاراجاتى قۇنسىزدانا باستادى. كوپتەگەن زەينەتكەر وزدەرىنىڭ زەينەتاقىلارىنا كوڭىلدەرى تولمايتىنىن ايتىپ شاعىمداندى. قازىر دە سولاي. مىنە، زەينەتاقى شوتىنداعى قارجىنى تۇگەل شەشىپ الۋ دەگەن ماسەلە وسىدان شىعىپ وتىر.

«مەن جىل سايىن قۇنسىزدانىپ جاتقان زەينەتاقى قورىنا اقشا اۋدارعانىمشا، ودانشا مەن ول قاراجاتتى بۇگىن جۇمسايىن. ويتكەنى، ول قازىر قۇندى.  قازىر وتباسىما جۇمسايىن» دەگەن وي تۋى زاڭدىلىق. ولاردىڭ دەنى فريلانسەرلەر، ياعني ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعان ازامتتار. ولار زەينەتاقى قورىنا اقشا اۋدارۋعا ىنتالى ەمەس. ويتكەنى، ولار قاراجاتتىڭ جينالمايتىنىن، ءوسىمنىڭ جوق ەكەنىن كورىپ وتىر. حالىقتا ەش قىزىعۋشىلىق جوق. 

10 ميلليون. بۇل اقىلعا سىيمايتىن، كۇلكىلى ۇسىنىس!

9,9 ميلليون سالىمشى بار دەسە، سونىڭ تەڭ جارىمىندا ميلليون تەڭگە جوق، دەپ ايتۋعا بولادى. سوندىقتان، زەينەتاقى اكتيۆتەرىن حالىق ءوزى باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك. سول كەزدە عانا جۇرتتىڭ ىنتاسى ويانادى. جۇرت ءوز قاراجاتىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراي باستايدى. جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنگەندە عانا سالىمشىلار ءوز اقشالارىن ينۆەستيتسيالاي باستايدى. الايدا شەندىلەردىڭ بۇل ۋاجگە جاۋابى – جاڭاعى بولىپ وتىر. «ول جاقتا سونداي ءبىر قىرۋار قارجى جوق. حالىقتىڭ تەڭ جارىمىنىڭ اقشاسى ميلليونعا جەتپەيدى. ءبىز ءبارىبىر سالىمشىلاردى قاناعاتتاندىرا المايمىز. سوندىقتان قازىر 1 پايىزدان باستايىق»، دەگەندى ايتادى. سول 1 پايىز دەگەنىڭىز – 10 ميلليون تەڭگە ەكەن. 10 ميلليونعا شەك قويىپ وتىر. بۇل اقىلعا سىيمايتىن، كۇلكىلى ۇسىنىس.

الدىندا 6 ميلليون تەڭگە دەگەن ۇسىنىس ايتىلعاندا، بۇل تىم كوپ ەكەنىن ەسكەرتكەن ەدىك. ويتكەنى، حالىقتىڭ زەينەتاقى شوتىندا ونداي اقشا جوق. جيناپ ۇلگەرە المايدى دا! بۇل كوسموستاعى تسيفرلار.

شەكتىك سومانى ەكى ەسەگە ازايتۋ كەرەك!

وزدەرى ايتىپ وتىر، 113 مىڭ ادامدا عانا ونداي مۇمكىندىك بار ەكەن. ەر ادامدارعا 6,7 ميلليون تەڭگە دەگەن شەكتىڭ ءوزى – بىلاي عوي...  «قارت ادامدار 10 ميلليون، ال جاستار ەرتەرەك شىعا الادى. 6,7 ميلليون جيناسا بولدى»، دەيدى.  جيناي المايدى! سوندىقتان، بۇل سومانى ەكى ەسەگە ازايتۋ كەرەك. جاستارعا 2,7 ميلليون، قارت كىسىلەرگە 4 ميلليون.

مەن تۇسىنەمىن، مىسالى ءوزىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتقا ءتيىستى، جاقسى جاعداي جاساۋىمىز كەرەك، دەيدى. بىراق، قازىرگى جۇيەمەن ونداي جاعداي جاساي الدمايدى. حالىق 10 ميلليون تەڭگە جيناي المايتىنىن بىلەدى. 2-3 ميلليوندى قارتايعاندا جيناي ما، جيناماي ما، ونى قۇداي بىلەدى.

جوعارىدا ايتتىق، بۇل قاراجاتتى باسقارۋ قۇقى سالىمشىلاردىڭ وزدەرىندە ەمەس. دەمەك، بۇل قاراجاتقا قول سالۋعا كىمنىڭ قۇزىرەتتىلىگى بار، سونىڭ مۇمكىندىگى بار. مىسالى، مەملەكەتتىڭ حالىق الدىندا باسقا دا مىندەتتەمەلەرى بار. بيۋدجەتتە تاپشىلىق بار. وسى تاپشىلىقتى جابۋ ءۇشىن مەملەكەت نە ىستەيدى؟ قۇندى قاعازداردى وبليگاتسياعا قويادى. ونىسى 7 پايىز عانا. بۇل مەملەكەت كەپىلدىك بەرەتىن وبليگاتسيالار. جىل سوڭىندا ونى مەملەكەت قايتارادى 7 پايىزبەن. بىراق 7 پايىز دەگەن وتە تومەن. ەگەر سول قاراجاتتى حالىققا بەرسەڭىز، حالىق ونى دەپوزيتكە سالسا، جوق دەگەنگە 10-12 پايىز تابىس تابادى. ال مەملەكەت قازىر ول قاراجاتتى ەڭ تومەنگى پايىزبەن قۇندى قاعازدارعا سالىپ وتىر. سوندىقتان، زەينەتاقى قورىنىڭ ينۆەستيتسيالىق تابىسى تومەن بولىپ وتىر.

مينيستر پىكىرسايىسقا شىقسىن!

قازىرگى مينيسترلىكتىڭ ءدال وسى زەينەتاقى قورىنا قاتىستى قولعا الىپ جاتقان جۇمىسى وتە ءساتسىز. راسىمەن وتستاۆكاعا كەتۋىن تالاپ ەتۋگە بولادى. ءوز باستامالارىنىڭ ءساتتى ەكەنىنە سەنىمدى بولاتىن بولسا، پىكىرسايىسقا شىقسىن. ءبىرتانوۆ ءبىر كەزدە وشاقباەۆپەن شىقتى عوي. ءاپ-ادەمى پىكىرتالاس بولدى. وسىنداي الاڭ ۇيىمداستىرايىق. نۇرىمبەتوۆپەن دەباتقا شىعۋعا مەن دايىنمىن. وسى تاقىرىپتى تالدايىق. قاي جاعى ءتيىمدى ەكەنىن حالىققا ايتىپ بەرەيىك.

ءبىر عانا ماسەلە، بۇل كىسىلەر قاراجات ازايىپ كەتەدى دەپ الاڭداپ وتىر. مەن ولاي ويلامايمىن. راس، العاشقى كەزدە كوپ ادام شەشىپ الا باستايتىن شىعار. بىراق، ەگەر ازاماتتاردا تاڭداۋ بولاتىن بولسا، ەگەر ادام 4 ميلليون جيناسا، ونى شەشىپ الا ما، جوق پا، الدە ونى ودان ءارى وسىرگىسى كەلە مە،  ءار ادامنىڭ ءوز شەشىمىندە بولادى. ەگەر ادام جاقسى وسىمگە قول جەتكىزسە، وندا ول اقشاسىن ودان ءارى كوبەيتكىسى كەلەتىن انىق. ول جاڭاعى 4 ميلليوندى 7 ميلليون قىلۋعا تىرىسادى. قازىر جۇرت قورعا 10 پايىز اۋدارادى. ونىڭ ءوزىن قينالىپ، بەرگىسى كەلمەي اۋدارادى. ال جاڭاعىداي قىزىعۋشىلىق بولعان كەزدە حالىق 10 ەمەس، 15 پايىز اۋدارۋعا تىرىساتىن بولادى.

حالىقتىڭ تابىسى وسپەي زەينەتاقى قورىن تولىتا المايمىز!

نەعۇرلىم وسكەن سايىن، سوعۇرلىم كوبىرەك شەشىپ الۋعا بولاتىنىن ولار دا بىلەدى. ولار ءوز قاراجاتىن باسقارا الاتىنىنا كوزى جەتەدى.

سوسىن تاعى ءبىر ماسەلە، حالىقتىڭ تابىسى تومەن. ەندى عانا، ۇستىمىزدەگى جىلى 5,5 پايىزعا ءوستى. بىراق، ينفلياتسيانى قاراڭىز، 5,4 پايىز بولدى. سوندا ءوسىم 0,1 پايىز عانا. حالىقتىڭ تابىسى رەالدى تۇردە وسكەن كەزدە عانا زەينەتاقى قورىنا سالىم سالۋعا قىزىعۋشىلىق بولادى. سودان كەيىن عانا جاڭاعى شەكتىك مولشەردى كوبەيتۋگە بولادى. قازىر ول كىسىلەر بىردەن 10 ميلليون دەپ وتىر. اۋەلى 3 ميلليوننان باستاۋ كەرەك. بۇل ۇزاق مەرزىمدى جوسپار بولۋى كەرەك.

Abai.kz