ShEYH ÁBSATTAR QAJY DERBISÁLI,

QAZAQSTAN MÚSYLMANDARY DINY

BASQARMASY JÁNE ORTA AZIYa

MÝFTIYLER KENESINING

TÓRAGhASY, BAS MÝFTIY

Din - býkil әlemderdi jaratushy Alla taghalanyng adam balasyn eki dýniyede de shynayy baqytqa jeteleu ýshin jibergen iylәhy erejeler men qaghidalar ekeni belgili. Rasynda da, әr nәrsening avtory óz tuyndysynyng barlyq qyr-syryn jaqsy biletindigi tәrizdi, adamdy da eng jaqsy tanityn - ony joqtan bar etken Jaratushy Haqtyng ózi emey, kim bolmaq? Sondyqtan, adamzatqa jiberligen iylәhy dinderding songhysy - Islam dinining barsha qaghidalary da adam balasy ýshin, qiyametke deyingi keletin barsha qoghamdar ýshin  eng dúrys joldy kórsetip, eki dýniyede de shynayy baqytqa jeteleytini sózsiz. Islamnyng tyighan tyiymdary - adam men qoghamdy lastyq pen jamandyqtan qorghau ýshin bolsa, әmir etken paryzdary - keyde tikeley, keyde janama týrde qoghamdyq tepe-tendikke, әleumettik-ekonomikalyq túraqtylyqqa, adamy baqytqa jol ashatynyna tarih kuә.

ShEYH ÁBSATTAR QAJY DERBISÁLI,

QAZAQSTAN MÚSYLMANDARY DINY

BASQARMASY JÁNE ORTA AZIYa

MÝFTIYLER KENESINING

TÓRAGhASY, BAS MÝFTIY

Din - býkil әlemderdi jaratushy Alla taghalanyng adam balasyn eki dýniyede de shynayy baqytqa jeteleu ýshin jibergen iylәhy erejeler men qaghidalar ekeni belgili. Rasynda da, әr nәrsening avtory óz tuyndysynyng barlyq qyr-syryn jaqsy biletindigi tәrizdi, adamdy da eng jaqsy tanityn - ony joqtan bar etken Jaratushy Haqtyng ózi emey, kim bolmaq? Sondyqtan, adamzatqa jiberligen iylәhy dinderding songhysy - Islam dinining barsha qaghidalary da adam balasy ýshin, qiyametke deyingi keletin barsha qoghamdar ýshin  eng dúrys joldy kórsetip, eki dýniyede de shynayy baqytqa jeteleytini sózsiz. Islamnyng tyighan tyiymdary - adam men qoghamdy lastyq pen jamandyqtan qorghau ýshin bolsa, әmir etken paryzdary - keyde tikeley, keyde janama týrde qoghamdyq tepe-tendikke, әleumettik-ekonomikalyq túraqtylyqqa, adamy baqytqa jol ashatynyna tarih kuә.

Al, Islam dinining ejelden-aq qazaq qoghamynyng sanasyna sinip, jýregine tereng tamyr tastaghany sonshalyq, bizding salt-dәstýrimiz ben әdet-ghúryptarymyz diny qaghidalarmen etene qaynasyp ketken. Ata-babalarymyzdan kele jatqan asyl dinimiz songhy jiyrma jyl ishinde el arasynda qayta týlep, jastarymyz aqiqattyng shuaghyna shomyla bastaghanyn kórip kóz toyady, kónil quanady. Halyqtyng diny sauaty artyp, kýnnen kýnge ýirengen bilimimen amal etui de kóbeide. Biraq, jetpis jyl boyy asyl dinnen alshaqtap qalghan qogham retinde, halyqtyng әli de bilgeninen bilmegeni kóp, ýireneri mol ekeni dausyz. Mysaly, Islamnyng basty paryzy beseu bolsa, sonyng biri - zeket turaly kópshilik jamaghat arasynda tolyq aqparat әli de jetkiliksiz desek artyq aitpaspyz. Kәlimagha til keltirip, namazyn oqysa da, orazasyn ústap qajylyqqa barghanymen, zeketti mindetti paryz retinde emes, ojdangha qalghan qosymsha qayyrymdylyq dep týsinip, sadaqamen shatastyratyndar da joq emes. Al aqiqatqa kelsek, zeket te namaz siyaqty, oraza siyaqty әr músylmangha (nisaby jetip túrsa) mindetti ghibadat ekenin bilgen abzal.

Zeket beru - bes paryzdyng biri.

«Zeket» sózining sózdik maghynalary - tazalau, artu, kóbeng degendi bildirse, dindegi maghynasy - belgili adamdardyng óz mýlikterining belgili mólsherinin, berilui tiyis jerlerge bólinuin bildiredi. Jogharyda atap ótkenimizdey, zeket - islamnyng basty bes paryzynyng biri. Abdullah ibn Omar tarapynan riuayat etilgen hadiste Payghambarymyz (s.gh.s.): «Islam bes nәrseden túrady. (Olar:) Iman etip, kәlima keltiru, namaz oqu, zeket beru, qajylyqqa baru jәne Ramazan orazasyn ústau» dep aitqan. Demek, zeket tek materialdyq kómek beru emes, ol eng әueli músylmangha jýktelgen ýlken ghibadat. Onyng ereksheligi sol - namaz, oraza siyaqty ghibadattar adamnyng denesine qatysty bolsa, zeket kisining dýniye-mýlkine qatysty ghibadat. Jәne de tek «ótelgeni abzal» deytindey emes, Qúran men sýnnette naqty bekitilgen, sauap pen jazasy bar, mindetti paryz amal. Qoldaryndaghy baylyqtarynyng zeketin bermegen adamdardyng aqyrette tartatyn azaptarynyng óte auyr ekendigi turaly Ábu Hurayrә, Payghambarymyzdyng (s.gh.s.) bylay dep aitqanyn riuayat etedi:

«Zeketin bermegen adamnyng baylyghy aqyret kýni iri jylan pishinine kiredi. Eki kózining ýstinde (qorqynyshtylyghynyng belgisi retinde) qap-qara eki domalaq daghy bar. Osy jylan qiyamet kýninde iyesining moynyna oralady. Sosyn auzymen iyesining eki jaghynan ústap: «Men sening dýniyedegi (qatty jaqsy kórgen) baylyghynmyn, men sening (jinaghan) qazynanmyn», - deydi. Sosyn Payghambarymyz (s.a.u.) myna ayatty oqydy: «Allatyng kenshiliginen ózderine berilgen nәrselerin (basqalargha bermey) sarandyq istegender búl isterin ózderine qayyrly dep oilamasyn. Joq, tipti (búl isteri) ózderi ýshin eng ýlken jamandyq. Aqyret kýni sarandyq jasaghan dýniyeleri moyyndaryna oralady» («Ály Imran» sýresi, 180-ayat)». Taghy bir ayatta Alla Taghala sarandardy aqyretting kýizeltushi azabynan bylay dep eskertedi: «Altyn, kýmisti jinap, ony Allanyng jolynda júmsamaghandardy kýizeltushi azappen sýiinshile. Jinalghan altyn men kýmis tozaq otynda qyzdyrylyp, onymen mandaylary, qabyrghalary jәne arqalary tanbalanatyn qiyamet kýni olargha: «Mine, mynau - ózdering ýshin jighan dýniyelerin. Al endi qaneki, jinaghandarynnyng dәmin tatyndar!» («Tәube» sýresi, 34-35-ayattar).

Sonymen qatar, qasiyetti Qúranda mýshrikterding sipattary atalghanda, solardyng qatarynda zeket bermeu de aitylady: «.. ol mýshrikter zeket bermeydi jәne aqyretke senbeydi» («Fussilat», 41/6-7). Zeket bermegen bay adam Alla taghalanyng keng raqymy men Payghambarymyzdyng dostyghynan mahrúm qalatyny jayly da Qúranda sóz etilgen («Aghraf», 7/156, «Maida», 5/55).

«Zeketti jinauyn jinadyq, biraq beretin adam tappadyq...»

Zeketting músylman qauymgha paryz boluy Mәdina dәuirinde, hijretting ekinshi jylyna sәikes keledi. Qúranda zeket paryz ghibadaty retinde otyz jerde aitylsa, onyng jiyrma jetisinde namazben qatar aitylady. Múnyng ózi bir jaghynan zeketting namazben tyghyz qatynasyn bildirse, ekinshi jaghynan onyng namazdan keyingi ýlken paryz ekendigin kórsetedi. Atap aitsaq, «Namaz oqyndar, zeket berinder», «olar namaz oqidy, zeket beredi» siyaqty maghynadaghy úqsas ayattar «Ahzab» (33/33), «Baqara» (2/3, 43, 83, 110, 177, 277), «Nisa» (4/77), «Haj» (22/78), «Núr» (24/57), «Mujadala» (58/13), «Muzammiyl» (73/20), «Tәube» (9/5, 11, 18, 71), «Bәiiynә» (97/5), «Maida» (5/12, 55), «Ánfal» (8/3), «Nәml» (27/3), «Loqman» (31/4), «Raghd» (13/22), «Fatr» (35/29) sýrelerinde kezdesedi. Al, «Olardyng dýniye-mýlikterinen zeket al, sóitip olardy tazartyp, kirden arylt...» («Tәube», 9/103) degen ayat arqyly Payghambarymyzgha (s.gh.s) zeketti jinau júmysyn úiymdastyrugha baylanysty naqty әmir berilip, «Tәube» sýresining 60-shy ayatynda jinalghan zeketting kimderge ýlestirilui qajettigi turaly tolyqtay núsqaular aitylady. Osy tústan bastap, Allanyng Elshisi ózinen dindi ýirenuge kelgenderge namazben birge zeketti de әmir etip otyrghan. Yaghni, zeket Islamnyng basty paryzdarynyng qataryna kirip, ony joqqa shygharghan adam kýpirlikke ayaq basady. Payghambarymyzdyng (s.gh.s) sonshalyqty úqyptylyqpen mәn bergen zeket ghibadatyna odan keyingi halifalary da kóp kónil bólgen. Sonyng arqasynda, Payghambarymyzdyng (s.gh.s) «Bir kýn keledi, qolynda  altyny bar kisi sadaqa alatyn adam izdeydi, biraq ondaydy taba almaydy...» degen sózi shyndyqqa ainalyp, Omar bin Abdulazizding halifalyghy kezinde, adamzat balasy әli kýnge deyin qúrugha tyrysyp kele jatqan - baqytty qogham ornaghany tarihtan belgili. Ol kezde halifanyng Qúran men sýnnetke jәne tórt úly halifanyng jolyna negizdele jýrgizgen әleumettik-ekonomikalyq sayasatynyng arqasynda, kedeylerding jaghdayy jaqsaryp, zeket beretin adam tabylmaytynday jaghdaygha jetken. Búl sayasattyng týp tórkininde zeket instituty túr edi. Yahiya bin Saidting riuayatynda mynaday oqigha bayandalady: «Bir joly Omar bin Abdulaziz meni zeket pen sadaqalardy jinap, tiyisti kisilerge taratu ýshin Afrikagha jiberdi. Zeketti jinauyn jinadyq, biraq beretin kedey adam izdep edik, tappadyq. Súraushylar da bolmady. Óitkeni olardyng bәrining jaghdayy týzelgen edi. Aqyrynda ol aqshagha qúldar satyp alyp, azat ettik» (Ibn Abdilhakam, Ábu Muhammad, Siratu Omar bin Abdulaziz ala ma Rauahu Imam Malik bin Ánәm ua ashabuhu; Damask, 1954). IYә, Omar bin Abdulazizding kezinde zeketke múqtaj kedeyler qalmaghany bylay túrsyn, búrynghy kedeylerding ózderi zeket beretin jaghdaygha jetken.

Qazirgi kezde sheshimin tappay jatqan kóptegen әleumettik, qoghamdyq mәselelerding týiini, shynayy músylman qoghamynda zeket instituty arqyly ózdiginen sheshilip otyrghany býgingi úrpaqqa sabaq bolarlyqtay. Óitkeni, Jaratqannyng (týbinde adamnyng óz paydasy ýshin) adamgha jýktegen ýlken ghibadaty - zeketting jeke túlghalargha beretin sansyz sauaby, osy dýniyedegi bereke men ruhany lәzzatynan,  aqyrette kýtetin sheksiz nyghmetterden bólek, tútastay qoghamgha berer paydalary da óte kóp. Solardyng keybireuine toqtalayyq.

Zeketting adam men qoghamgha bereri ne?

1)    Alla Taghala Qúranda ózining әmirleri men tyiymdaryna boysúnghan qúldaryn jәnnatpen sýiinshilep, meyirimine bóleytindigi turasynda uәde etken. Al, sonday әmirlerding biri - zeket ekeni dausyz. Sonymen qosa, zeket - kýnәlardyng keshiriluine sebep bolatyny da Qúranda aitylghan: «Olardyng maldary kóbeyip jәne ózderi kýnәlardan tazalanuy ýshin músylmandardyng maldarynan sadaqa al» («Tәube», 103).

2)    Qoghamdaghy bay men kedeyding arasyndaghy baylanysty jaqsartyp, bauyrmaldyqqa tәrbiyeleude de zeketting manyzy zor. Kedeylerge meyirimdilik tanytyp, jaghdaylaryna qarasqandyqtan, kedey de baylargha qúrmetpen qarap, olardyng dýniye-mýlikterine súq kózdenbeydi. Býgingi tandaghy әlemning týkpir-týkpirinde beleng alyp jatqan kóterilister men tónkeristerding týbinde qoghamdyq toptardyng bir-birine degen ashu-yzasy, renishi jatqanyn eskersek, sonday qúbylystardyng aldyn aluda da zeketting manyzy aiqyndala týsetini sózsiz.

3)    Zeket - kapitaldyng tek qana baylardyng arasynda ainalyp túratyn kýsh boluyna bóget jasaydy. Payghambarymyz (s.gh.gh.) «Zeket-Islamnyng kópiri» - dep, әleumettik ómirdegi tabighy týrde bay, kedey dep bólinuding zeket arqyly bir dastarqan basyna jinalatyndyghyn isharat etude.

4)    Adam balasynyng boyynda dýniye-mýlik, baylyqqa degen qomaghaylyq pen qanaghatsyzdyq jәne baylyghymen basqalargha tәkapparlanu, pandanu siyaqty jaman sipattar boluy mýmkin. Zeket ghibadaty adamdy osy ózimshildik, sarandyq, dýniyeqorlyq, tәkapparlyq siyaqty jiyirkenishti qylyqtardan saqtap, kishipeyildik, jomarttyq jәne kenpeyildik siyaqty jaqsy sipattargha tәrbiyelep, baulidy.

5)    Zeket - qoghamdaghy jarly-jaqybaylardyng túrmysynyng jaqsaruyna yqpal etip, memleketting әl-quatynyng artuyna septigin tiygizedi.

6)    Zeket pәle-jaladan, apattan, auru-syrqaudan saqtaydy. Baylyqtyng qúryp ketuine tosqauyl bolyp, berekesin arttyrady. Payghambarymyzdyng (s.gh.s): «Maldaryndy zeket beru arqyly qorghandar, aurularyndy sadaqa beru arqyly emdender, tileytin dúghalarynmen bastaryna keletin pәlelerdi qaytaryndar» - degen hadiysi osyghan dәlel.

7)    Zeket - qoghamdaghy úrlyq-qarlyq, aldap-arbau, adam tonau, kisi óltiru siyaqty jaman әdetterding keninen jayyluyna bóget bolady. Múqtaj adamdardyng ómir sýrulerine kerekti materialdy kómek zeket siyaqty zandy jolmen qamtamasyz etilgendikten, qoghamdaghy atalmysh bolymsyz kereghar kórinister ózdiginen toqtaydy.

8)    Zeket ghibadaty - Alla Taghala bergen baylyqqa degen   shýkirshilik. Zeket berushi músylman qolyndaghy baylyqtyng Alla Taghala bergen jaqsylyq ekenin úghynady. Ózinen de zerek, qabiletti, densaulyghy myqty talay adamdardyng búl nyghmetten maqrúm ekendigin týsinip, sol nyghmetterdi ózine nәsip etken Alla Taghalagha shýkir etedi. Ár nyghmet ózine say shýkir talap etedi. Ilimning shýkiri ony basqagha ýiretumen, dene mýshemizding shýkiri oraza ústap, namaz oqu tәrizdi ghibadattarmen oryndalatyny siyaqty, baylyq nyghmetining de shýkiri múqtajdargha kómektesip, zeket beru arqyly jýzege asady. Yaghni, baylyq nyghmetining shýkiri auzymyzben aitylatyn «Allagha shýkir» degen sózben ghana shektelmeydi.

9)    Shaytan adamdy «zeket bersen, ash - jalanash, kedey bolyp qalasyn» - dep qorqytyp, barynsha azghyrady. Shyndyghynda, zeket - malymyzdyng azangyna emes, kóbeyip, ósip-ónuine sebep. Qúranda búl shyndyq bylay bayandalady: «Shaytan senderdi kedeylikpen qorqytyp, jamanshylyq jasaudy búiyrady. Al Alla senderge óz tarapynan keshirimi men kenshiligin uәde etedi...» («Baqara» sýresi, 268-ayat), «Alla ósimning bereketin ketirip joyady, al sadaqasy berilgen maldy berekettendirip arttyrady» (Baqara sýresi, 276-ayat).

10)  Zeket bergen adamnyng jan jýregin, ishki sezimin keremet quanysh biylep, erekshe lәzzat qúshaghyna kirgendey kýy keshedi. Ómirding qysymynan, dýniye-mýlikting auyrtpalyghynan, jýrekting qattylyghynan arylady. Batys elderinde materialdyq ómirmen etene baylanysyp ketkendikten ruhany toqyraugha úshyraghandargha psihologtar jana emning týri retinde múqtaj adamdargha kómek kórsetudi úsynuy kisi oilantarlyq. Haq Taghala әr jaqsylyqtyng esebin qolma-qol jýrekke ruhany rahat qúy arqyly sezdiredi. Búny eshbir materialdyq rahattan alu mýmkin emes.

11)   Ekonomikalyq túrghydan alghanda, zeket, adamdardy óz qarjylaryn bir jerde jinap qoymay, el ekonomikasyna ainalymgha salugha iytermeleydi. Sebebi, qoldaghy saudagha qatysty mýlikting (qarjynyn) qyryqta birin beru tiyisti bolghandyqtan, ol baylyq jyldan jylgha azayady, sondyqtan onyng iyesi ýshin ony ainalymgha salyp, júmys istetui tiyimdi bolmaq. Al, qolda jinalghan eginshilik ónimderining onda biri zeket retinde alynuy, azyq-týlikti bir jerge jinap qoidyng aldyn alu ýshin óte tiyimdi shara. Búl, bir jaghynan, Islam dinining bir adamnyng jeke basynyng paydasy emes, tútas qoghamnyn, halyqtyng paydasy men órkendeuin, sol arqyly әrbir túlghanyng da ósuin kózdeytindigine jaqsy bir dәlel bola alady. Mal men mýlikting shynayy iyesi Alla taghala, ony adamdargha paydalanu ýshin beretini sózsiz. Sondyqtan onday baylyqqa ie bolghan adam ony paydagha asyryp, basqalardyng da iygiligine qoldanuy qajet. Al, ótypeydi eken, baylyqty shoghyrlandyrady eken, onda onyng bir bóligin múqtaj adamdargha, kedeylerge taratuy tiyis. Óitkeni zeket - sol zeketti alugha qúqy bar adamdardyng Alla taghala bekitken zandy aqysy.

Zeket qayda júmsalady?

Ár músylmangha paryz bop jýktelgen - zeketten jinalghan qarajattyng taratyluy jayynda da Qúranda naqty aitylghan. Zeketten týsken qarjy Alla taghala әmir etken segiz baghytta ghana júmsalady. Payghambarymyz (s.gh.s.) bir hadiysinde: «Maghan zeket ber» - degen adamgha bylay jauap bergen: «Úly Alla zeketting beriletin oryndary jayynda payghambarynyng da, basqanyng da ýkimine razy bolmay, ózi berdi. Ony segiz topqa bóldi. Eger sol segiz toptyng ishinde bolsan, saghan esendi beremin» degen. Zeketting beriletin oryndaryn Alla Taghala «Tәuba» sýresining alpysynshy ayatynda taghayyndap bildiredi: «Shyn mәninde sadaqalar (zeketter): kedey-kepshikterge, týgi joq miskinderge, zeketti jinaugha taghayyndalghan adamdargha (jalaqy retinde), kónilderi jibitilui maqsat etilgenderge (jana músylmandargha), qúldardy azat etuge, qaryzgha batqandargha, Alla jolyna jәne qinalghan jolaushylargha berilui Alla tarapynan paryz etildi». Búl ayatta aitylghan segiz topty bylay týsindiruge bolady: 1)-2) Paqyrlar men miskinder: búl jerde paqyr dep - nisap mólsherine jetetin baylyghy joq adamdargha, miskin dep - týgi joq adamdargha aitylady. 3) Zeket jinaugha taghayyndalghan arnayy adamdar: zeketting jinaluy, saqtaluy, eseptelip, layyq adamdargha taratylyp, tapsyryluy siyaqty júmystar ýshin taghayyndalghan adamdar. Búlargha zeketten belgili mólsherdegi tólem, enbekterining qarymyna oray jalaqy retinde berilgendikten, taghayyndalghan adamdardyng bay bolulary zeketten belgilegen mólsherin alularyna bóget emes. 4) Muallafatu-l quluub: músylman bolu baqytyna әli kenelmegen keybir adamdardyng jamanshylyghynan saqtanu ýshin jәne Islam dinin janadan qabyldaghan imany әlsiz adamdardyn, tipti әli Islamdy qabyldamaghan keybir adamdardyng kónilin jibitu ýshin Payghambarymyz (s.a.u.) kedey bolsyn, auqatty bolsyn, olargha zeketten belgili mólsher berip otyrghan. Mine, osy atalmysh ýsh top Qúranda aitylyp, zeketten belgili bir ese taghayyndalghan «muallәfatul-quluub» tobyna jatady. Biraq Hazireti Omar dәuirinde búl topqa beriletin zeket esesi toqtatylghan. Toqtatyluynyng basty sebebi, Islam dinining dýniyege qanat jayyp quattanghannan keyin búlardyng kónilin Islamgha jibitip, jamanshylyqtarynan saqtanudyng qajeti bolmay qaluynda edi. Alayda, keybir ghalymdardyng fәtuasyna sýiensek, qajet bolghan jaghdayda, qaytadan búl topqa beruge bolady. 5) Qúldar: qojayynynan azat bolu ýshin belgili aqshagha kelisken qúldargha zeket beriledi. Mine, búl Islam dinining qúldardy azat etu jolynda júmsaghan enbekterining bir kórinisi. 6) Qaryzgha batqandar: Paqyrgha zeket bergennen góri qaryzynan qiynshylyq kórgenderge zeket beru - abzal. Óitkeni, qaryzynan qútylu - qaryzy bar ýshin basty mindet. 7) Alla jolynda: búl topqa Alla rizalyghy ýshin ilim izdeushiler, Alla Taghalanyng dinin qorghau jәne jastarymyzdy imandylyq, adaldyq, adamgershilik, әdildik siyaqty jaqsy qasiyetterge tәrbiyeleu ýshin, jalpy qogham paydasyna sheshiletin qayyrly ister kiredi. 8) Qarjylary bitip, jolda qalghandar: búlargha negizgi túrghylyqty jerlerinde aqshalary barlar jatady, yaghni, bay bolsa da olargha zeket beriledi (qajylar, ilim izdenushiler, t.b. siyaqty).

Qazirgi kezde músylman elderinde zeket qalay jinalady?

Osy orayda taghy bir týiindi mәsele - zeketti jinau júmysyn úiymdastyrugha qatysty. Búl is әr elde әrqalay jolgha qoyylghan. Pәkistan, Saud Arabiyasy siyaqty Islamy memleketterde, azamattardyng zeketteri jyl sayyn Ramazan aiynda memleket tarapynan jinalady. Al, kerisinshe, Europa, AQSh, Kanada, Avstraliya siyqty jerlerdegi músylmandar ózara memlekettik emes úiymdar qúryp, sol arqyly zeket jinau jәne taratu júmystaryn atqaryp otyr. Onday úiymdar bir jerde meshitting auqymynda qyzmet etse, AQSh, Avstraliya siyaqty memleketterde arnayy Zeket qory retinde jýieli týrde júmys isteydi. Sonymen qatar, memleket jýiesi zayyrly bola túra, músylman elderi bolyp sanalatyn Malayziya men Týrkiyanyng tәjiriybesi, jәne birqatar arab elderinin, sonyng ishinde Birikken Arab Ámirlikterining Zeket qorlary Qazaqstan ýshin jaqsy ýlgi bola alady.

Birikken Arab Ámirlikterinde, 2003-shi jyly el basshysynyng jarlyghymen qúrylghan arnayy Zeket qory júmys isteydi. Maqsaty - halyqtyng zeketin jýieli týrde jinap, ony sharighat ýkimderine say taratu bolyp tabylady. Jinalghan qarajatty arnayy komissiya teksere otyryp, tiyisti jerlerge júmsap otyrady. Qordyng esh kedergisiz júmys isteui ýshin tolyq jaghday jasalyp, zannamalyq túrghyda bekitilgen. Qor barlyq salyqtardan bosatylghan jәne tikeley Din isteri Ministrligine qarasty qyzmet atqarady.

Malayziya da zeket jinau júmysyn eng jýieli jolgha qoyghan elder qataryna jatady. Búl baghyttaghy әreket 1990-shy jyly qolgha alynyp,  1991-shi jyly arnayy Zeket jinau Ortalyqtary qúryldy. Olar әr shtattyng Din Isteri Kenesine baghynyp, memlekettik mekeme bolyp sanalady. Maqsaty - jana tehtologiyalardy qoldana otyryp, zeketti jýieli jinau jәne ýlestiru. Zeketti jinau jaghynan jana tehnologiyalar qoldanu jәne halyq ýshin tólemderdi óte jenil týrde jasaugha jaghday tughyzu túrghysynan Malayziya alda keledi.

Týrkiyada Osman imperiyasy kezinen qalyptasqan uaqf jýiesi jaqsy damyghan. Qalalarda, auyldarda, әrbir jergilikti mekende arnayy qorlar qúrylyp, әleumettik mәselelerding sheshiluine jaqsy paydasyn tiygizip otyr. Zannamalyq túrghydan da qorlardyng júmysy jaqsy rettelgen. Al, 1975 jyly sol zannamagha sәikes Din Isteri Basqarmasynyng qúryltayshylyghymen arnayy Qor qúryldy. Maqsaty - Islam dinining qoghamda dúrys nasihattaluynda Din Isteri Basqarmasyna kómekshi jәne qoldaushy bolu, kerekti jerlerde meshitter salu, kedeyler ýshin arnayy auruhanalar ashu, zeket, pitir siyaqty músylmandardan týsetin kómekterdi sharighatqa say taratu arqyly әleumettik kómek pen qyzmetterdi damytu dep kórsetilgen. Yaghni, Qor zeketpen qatar qosymsha týrli qayyrymdylyq kómekterdi de jinap, sol arqyly keng týrde qayyrymdylyq jәne әleumettik qyzmetter atqarumen ainalysady.

QMDB-gha Zeket qory ne ýshin kerek?

Qazaqstan siyaqty zayyrly memlekette, zeketti memlekettik organdardyng jinauy dúrys bolmaghanymen, basym kópshiligi músylmandardan túrghandyqtan, zeketting ortalyqtanghan týrde jinaluyn úiymdastyru qajettiligi sezilip otyr. Osy maqsatpen QMDB arnayy Zeket Qoryn qúryp, osy bastamany kóterip otyr. Qor óz qyzmetining ashyqtyghyna basa nazar audara otyryp, jyl sayyn halyqqa esep berip, aqparat qúraldarynda jariyalap otyrady. Sebebi, halyqtan týsken qarajattyng qayda, qalay júmsalyp jatqandyghy turaly el arasynda kýmәndargha jol berilmeui tiyis. Osy ústanymdy nyghayta týsu ýshin, Qor qúrylymynda arnayy reviziyalyq komissiya men qamqorlar kenesi de júmys isteydi. Onyng qúramyna halyqqa bedeldi iri túlghalarmen qatar, ózderi de zeket pen sadaqalaryn audaryp otyratyn kәsipkerler de kirip, Qor qyzmetin qadaghalap otyratyn bolady.

QMDB Zeket qorynyng diny úiym emes, qarjylyq mekeme retinde halyqaralyq tәjiriybege say júmys isteui de onyng basty erekshelikterining biri. Sol sebepti, Qor basshylyghyna islamdyq ekonomika men qarjy salasy boyynsha Malayziyada arnayy bilimderin jetildirip qaytqan, sol salada qyzmet etip, tәjiriybe jinaghan azamattardy taghayyndap otyrmyz.

QMDB Zeket qoryn qúru arqyly, jeke túlghalar ýshin de, qogham ýshin de, memleket ýshin de birtalay mәselening týiinin sheshe alady.

Eng әueli, jýreginde imany bar músylman qauymynyng zeket ghibadatyn tolyqqandy әri jýieli oryndauyna jaghday tuyndamaq. Sebebi, kýmәn men kýdikke toly qazirgi kezde «zeketimdi qayda berem?» degen saual kópti mazalaytyny ras. Osy túrghydan qordyng qúryluy, músylman qauymgha qajetti infraqúrylym dayyndap, kókeylerindegi kýdikti seyiltu qajet.

Ekinshiden, bir jerge jinalghan qordan elimizding týkpir-týkpirindegi múqtajdyqta jýrgen eldi mekenderge, jetim-jesirlerge jýieli týrde kómek kórsetiledi. Býgingi tanda jetispey jatqan din salasyndaghy joghary bilikti mamandar jetildirip, barlyq meshitterdi sapaly, bilimdi imamdarmen qamtamasyz etuge jol ashylady. Arnayy bilim oshaqtary kóptep ashylyp, halqymyzdyng diny sauatyn arttyryp, olardyng syrttan kelgen týrli aghymdar men diny úiymdardyng aitqanyna erip, adasuynyng aldy alynady. Tipti, shyn yqylasymen zeket, sadaqalaryn berip, bilmestikpen sol teris aghymdargha kómekshi bolyp jýrgen azamattarymyz da boluy әbden mýmkin. Sóitip, onday qorlardy dúrys arnagha audaru arqyly, elimizde diny túraqtylyq pen auyzbirshilikting saqtaluyna tikeley qoldau kórsetiledi.

Ásirese, elimizde Islam dinin dúrys nasihattap, halyq súranysyn tolyqtay qanaghattandyratyn sapaly din qyzmetkerlerin san jaghynan da, sapa jaghynan da jetildiru ýshin, elge qajetti sapaly diny aqparat, oqu qúraldary, kitaptar men ózge de audio-viydeo materialdar dayyndaugha, ghylymiy-zertteu júmystaryn úiymdastyryp, dәstýrli dinimizdi úlyqtay týsu ýshin de zeketting manyzy óte zor. Memleket tarapynan qarjy bólinbegendikten, kóptegen kezek kýttirmeytin júmystardyng ózi qarajatqa kep tireletin jaghdaylar kezedesedi. Qazir meshitter óz qyzmetin tolyq atqara almay, imamdar jetispey jatqan aimaqtar qanshama. Bar imamdardyng ózi jalaqy almaydy. Joghary bilimdi diny mamandar jetildiretin oqu oryndary da tym kómeski. Osynday olqylyqtardyng kesirinen, kóptegen jastarymyz teris aghymdar jeteginde ketip, bilmestikten shalys basyp jatady. Mine, osy kemshilikterdi jonggha baghyttalghan is-sharalardyng bәri  de «fy sәbilillә», yaghni, Alla jolyndaghy qyzmetterge jatady. Músylman qauymynyng zeketi arqyly, elimizdegi diny saladaghy qalyptasqan kóptegen kemshilikter tolyqtyrylyp, Islam dinining órkendeuine jol ashylar edi.

Halyqtyng shyn kónilimen, ghibadat niyetimen zeketterin berui jәne ony jinau júmysyn resmi, jýieli týrde jolgha qoi osynday kóptegen iygi isterge úiytqy bolary sózsiz. Oghan qosa, memlekettik budjetting qoly birde jetip, birde jetpey jatatyn kóptegen jergilikti әleumettik mәseleler de osy zeket arqyly sheshimin tabuy әbden mýmkin. Jylaghan jetimder, kýnirengen qarttarymyz zeket arqyly qoldau tauyp, taghdardyng tәlkegine úshyrap, basqa týskendi sabyrmen kóterip jýrgen jaghdayy tómen otbasylar, kedey-kepshikter men nauqastar yqylaspen jinalghan zeket arqyly Allanyng búiyrtqanyn ala alady.

Adam balasyn sheksiz mahabbatpen jaratqan Haq Taghalanyng óz qúldaryna tartu etken ýlken syiy - Qúran, shynynda da eki dýniyening baqytyna jetelep, kemeldikting kiltin úsynatyny aqiqat. Mýbarak Qúrandy ómirlik ózek etip, kemeldikting ýlgisin kórsetip, barlyq qoghamdyq, әleumettik qatynastardyng dúrys jobasyn syzyp, túlghalyq baqyt pen qoghamdyq kemeldikting syryn pash etken ardaqty Payghambarymyz - hazireti Múhammed Mústafanyng (s.gh.s.) jolymen jýrudi ómirlik qaghida ete bilgen asyl babalarymyz netken baqytty edi! Tarihtyng nebir tar jol, tayghaq keshuine tap bolsa da, asyl tilekterin kózining jasyna týiip, tughan jerding qasiyetti topyraghyna egip ketken keshegi ata-әjelerimiz qanshama. Sol topyraqqa singen kóz jastar, býginde jasyl jelek bop jerdi jaryp shyqty. Allanyng әmirimen egemendikke qol jetkizip, joghaltqanymyz oralyp, kóz jazyp qalghanymyz qayta boy týzeude. Jyldan jylgha ata dinimiz - Islam qanatyn keng jangda. Imanshyl halqymyzdyng arasynda, әsirese jastarymyz ishinde ata dinine bet týzep, namazyn oqyp, orazasyn ústap, qajylyqqa sapar shegushilerimizding sany artuda. Alla razylyghy ýshin adal malynan jyryp berip, talay jannyng batasyn alyp jýrgen azamattarymyz da, shýkirshilik  kóp. Endi, sol asyl dinimizding bes paryzynyng biri - zeketti óz sharttary men qaghidalaryna sәikes, jýieli týrde halyqqa týsindirip, Alla taghala aldyndaghy mindetimizdi kirshiksiz oryndau ýshin jýieli júmys isteuding uaqyty keldi. Alla birligimizdi saqtap, berekemizdi arttyrsyn!

http://www.muftyat.kz/index.php?newsid=4845