Júma, 29 Nauryz 2024
Dep jatyr 7258 16 pikir 23 Nauryz, 2020 saghat 11:54

Reseydi kim basqarady?

«Resey aqiqaty» degen internet saytynda osy jyldyng 20 nauryzynda «Reseydi kim basqarady? Tek faktiler» atty maqala jariyalandy. Atalghan maqalany sayt oqyrmandaryna úsynyp otyrmyn.

Koronavirustyq pandemiyamen jәne múnay baghasynyng qúldyrauymen baylanysty Reseyde ekonomikalyq daghdarys bastaldy. Resey salyq jenildikterimen bolyp jatqan jaghdaylargha az dәrejede manyzdy elderding songhysy boldy, jәne búl eshkimdi tanghaldyrmaytyn siyaqty. Óitkeni halyqqa múnday kózqaras búrynnan kele jatqan.

Onymen daulasatyn eshtene joq:

- Reseyde ken oryndarynan shiykizatty tasymaldaugha baylanysty emes temir joldar salynbaydy. Mәselen, Sankt-Peterburg pen Yaroslavli arqyly ótetin ainalma joldyng kommersiyalyq túrghydan tiyimdi keneni óte az erekshelikterding biri bolyp tabylady. Kem degende Mәskeuden Qazangha deyin avtomobili jolyn salu jospary qabyldanbady. Jana joldardyng kóp bóligi aqyly, al bos joldardy jóndeu jәne qayta qúru is jýzinde jýrgizilmeydi.

- Reseydi gazdandyru bar-joghy 69 payyzdy qúraydy jәne óte bayau damuda. Múnay men gazdyng basym kópshiligi shetelge ketedi. Múnay-gaz jobalarynyng barlyghynda kapitaldyng 50 %-y sheteldikterge tiyesili, al reseylik kompaniyalardyng ózderi (Lukoyl, Rosnefti, Rusnefti, Novatek, Gazprom jәne basqalary) negizinen sheteldikter basqarady.

- 2007 jyldan bastap jәne 2014 jyldan bastap halyqtyng ómir sýru dengeyi is jýzinde ósudi toqtatty.

- Óndiriske salynatyn salyq әlemdegi eng joghary salyqtardyng biri bolyp tabylady. Menshikti qorghau mýlde joq, búl óndiristik kәsip qúrudy óte qauipti etedi.

- Ýlken әleumettik stratifikasiyasy bar elde AQSh-nan Qytaygha, Armeniyadan Ázirbayjangha deyin býkil әlemde qabyldanghan progressivti salyq shkalasy joq. Yaghni, kedeylerge arnalghan әleumettik baghdarlamalar sol kedeylerden salyq týsimderi esebinen qarjylandyrylady.

- Resey óz aqshasyn shetel depozitterinde tómen payyzdyq mólsherlememen saqtay otyryp, shetelden aqshany joghary payyzdyq mólsherlememen alady.

- Resey Norvegiyanyng dauly sularynyng bir bóligin, dauly araldy Qytaygha berdi; Kuril araldaryna qatysty kelissózder jýrgizude. Bir uaqytta Qyrymdy iyemdenu jedel ekonomikalyq daghdarysqa әkeldi.

- Resey jýzdegen myng offshorlyq kompaniyalardyng salyqtary arqyly Kipr memleketin asyryp jatyr (Kipr - Europalyq Odaqtyng mýshesi jәne Reseyge qarsy sanksiyalargha qosyldy).

- Reseyde Zeynetaqy reformasy Halyqaralyq valuta qorynyng úsynystary boyynsha tolyghymen jýzege asyryldy.

- Elde auruhanalar men dәrigerler sany ýnemi azayyp keledi; aqysyz medisinalyq saqtandyru polisterining sany birtindep azayyp keledi.

- Ayqyn jәne jasyryn júmyssyzdyq. Resey sheteldik júmysshylargha býkil ekonomikalyq salalardy (túrghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyq, qúrylys) berdi.

- Reseyding belgili bir aumaghynda Resey zandary qoldanylmaydy; birqatar diasporalar is jýzinde qylmystyq qudalaugha qarsy immuniytetke iye.

- Reseyding jasyl alandar tez qysqaryp jatyr, negizgi payda alushy - Qytay.

- Reseyding bilim beru reformasy mekteptegi oilaudy damytu elementterin tolyghymen alyp tastady, olardy test modelimen almastyrdy - úsynylghan birneshe dúrys jauapty tandap alady. Dәl sol testter arqyly qanday týlek uniyversiytetke týse alatyndyghy anyqtalyp, elitalyq oqu oryndarynda týsu emtihandary ghana saqtaldy.

- Mәskeu tóniregindegi «Rosteh» memlekettik korporasiyasynyng qoldauymen HH ghasyrdyng ortasynda tehnologiyalardy qoldana otyryp, musor jaghu qondyrghylarynyng jelisin salu josparlanuda, memlekettik ekologiyalyq saraptama óreskel búzushylyqtarmen jýrgizilude.

Sonymen mynaday súraq tuyndaydy: Reseydi shynymen kim basqarady? Resey problemalarynyng tamyry agressivti Batysqa qarsy túruynda jatyr degen ras pa? Bәlkim, onyng núsqaularyna moyynsúnsa, bәri kerisinshe bolar?

Strategiyalyq sheshimder qabyldau ortalyqtary - Ekonomika joghary mektebi (VShE) jәne RANHiGS (Rossiyskaya Akademiya narodnogo hozyaystva y gosudarstvennoy slujby pry Preziydente RF) - batystyq ýlgilerge say júmys isteydi jәne Garvard shәkirtterding ortasy ony jasyrmaydy.

Valuta baghamynyng túraqtylyghyna jauap beretin Reseyding Ortalyq banki egemen emes jәne ortalyq bankterding qatal halyqaralyq iyerarhiyasynyng bóligi bolyp tabylady. Reseyge qoyylatyn talaptar basqa elderge qoyylatyn talaptardan aitarlyqtay erekshelenetini tәn - mysaly, olar Reseyde «sandyq qataytudy» sezinedi, búl kezde ekonomikadaghy aqsha mólsheri óte az (JIÓ-ning 50 %-dan az, barlyq damyghan elder ýshin 100 %-dan astam) - búl ekonomikanyng damuyna kedergi keltiredi jәne manyzdy elder arasynda nesie stavkalaryn eng joghary dengeyde ústaydy.

Konstitusiyada orys halqynyng simvoldyq eskertui eshteneni ózgertpeydi: Reseyde Úly Otan soghysy jyldaryndaghydan góri patriottyq, tipti últtyq ritorika molynan bar eken. Múnday qarqynmen Reseyding 9 mamyrgha jetui ekitalay. Resey «órkeniyetti әlemnin» mýddelerine ýshin qyzmet etetin aumaqqa ainaldy jәne ony basqa ýkimetter, tipti óz ýkimetteri de qarastyrmaydy.

Kerimsal Júbatqanov

Abai.kz

16 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1569
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2264
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3558