«رەسەي اقيقاتى» دەگەن ينتەرنەت سايتىندا وسى جىلدىڭ 20 ناۋرىزىندا «رەسەيدى كىم باسقارادى؟ تەك فاكتىلەر» اتتى ماقالا جاريالاندى. اتالعان ماقالانى سايت وقىرماندارىنا ۇسىنىپ وتىرمىن.

كوروناۆيرۋستىق پاندەميامەن جانە مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراۋىمەن بايلانىستى رەسەيدە ەكونوميكالىق داعدارىس باستالدى. رەسەي سالىق جەڭىلدىكتەرىمەن بولىپ جاتقان جاعدايلارعا از دارەجەدە ماڭىزدى ەلدەردىڭ سوڭعىسى بولدى، جانە بۇل ەشكىمدى تاڭعالدىرمايتىن سياقتى. ويتكەنى حالىققا مۇنداي كوزقاراس بۇرىننان كەلە جاتقان.

ونىمەن داۋلاساتىن ەشتەڭە جوق:

- رەسەيدە كەن ورىندارىنان شيكىزاتتى تاسىمالداۋعا بايلانىستى ەمەس تەمىر جولدار سالىنبايدى. ماسەلەن، سانكت-پەتەربۋرگ پەن ياروسلاۆل ارقىلى وتەتىن اينالما جولدىڭ كوممەرتسيالىق تۇرعىدان ءتيىمدى كەڭەيۋى وتە از ەرەكشەلىكتەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. كەم دەگەندە ماسكەۋدەن قازانعا دەيىن اۆتوموبيل جولىن سالۋ جوسپارى قابىلدانبادى. جاڭا جولداردىڭ كوپ بولىگى اقىلى، ال بوس جولداردى جوندەۋ جانە قايتا قۇرۋ ءىس جۇزىندە جۇرگىزىلمەيدى.

- رەسەيدى گازداندىرۋ بار-جوعى 69 پايىزدى قۇرايدى جانە وتە باياۋ دامۋدا. مۇناي مەن گازدىڭ باسىم كوپشىلىگى شەتەلگە كەتەدى. مۇناي-گاز جوبالارىنىڭ بارلىعىندا كاپيتالدىڭ 50 %-ى شەتەلدىكتەرگە تيەسىلى، ال رەسەيلىك كومپانيالاردىڭ وزدەرى (لۋكويل، روسنەفت، رۋسنەفت، نوۆاتەك، گازپروم جانە باسقالارى) نەگىزىنەن شەتەلدىكتەر باسقارادى.

- 2007 جىلدان باستاپ جانە 2014 جىلدان باستاپ حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى ءىس جۇزىندە ءوسۋدى توقتاتتى.

- وندىرىسكە سالىناتىن سالىق الەمدەگى ەڭ جوعارى سالىقتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. مەنشىكتى قورعاۋ مۇلدە جوق، بۇل وندىرىستىك كاسىپ قۇرۋدى وتە قاۋىپتى ەتەدى.

- ۇلكەن الەۋمەتتىك ستراتيفيكاتسياسى بار ەلدە اقش-نان قىتايعا، ارمەنيادان ازىربايجانعا دەيىن بۇكىل الەمدە قابىلدانعان پروگرەسسيۆتى سالىق شكالاسى جوق. ياعني، كەدەيلەرگە ارنالعان الەۋمەتتىك باعدارلامالار سول كەدەيلەردەن سالىق تۇسىمدەرى ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلادى.

- رەسەي ءوز اقشاسىن شەتەل دەپوزيتتەرىندە تومەن پايىزدىق مولشەرلەمەمەن ساقتاي وتىرىپ، شەتەلدەن اقشانى جوعارى پايىزدىق مولشەرلەمەمەن الادى.

- رەسەي نورۆەگيانىڭ داۋلى سۋلارىنىڭ ءبىر بولىگىن، داۋلى ارالدى قىتايعا بەردى; كۋريل ارالدارىنا قاتىستى كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋدە. ءبىر ۋاقىتتا قىرىمدى يەمدەنۋ جەدەل ەكونوميكالىق داعدارىسقا اكەلدى.

- رەسەي جۇزدەگەن مىڭ وففشورلىق كومپانيالاردىڭ سالىقتارى ارقىلى كيپر مەملەكەتىن اسىرىپ جاتىر (كيپر - ەۋروپالىق وداقتىڭ مۇشەسى جانە رەسەيگە قارسى سانكتسيالارعا قوسىلدى).

- رەسەيدە زەينەتاقى رەفورماسى حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ ۇسىنىستارى بويىنشا تولىعىمەن جۇزەگە اسىرىلدى.

- ەلدە اۋرۋحانالار مەن دارىگەرلەر سانى ۇنەمى ازايىپ كەلەدى; اقىسىز مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ پوليستەرىنىڭ سانى بىرتىندەپ ازايىپ كەلەدى.

- ايقىن جانە جاسىرىن جۇمىسسىزدىق. رەسەي شەتەلدىك جۇمىسشىلارعا بۇكىل ەكونوميكالىق سالالاردى (تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق، قۇرىلىس) بەردى.

- رەسەيدىڭ بەلگىلى ءبىر اۋماعىندا رەسەي زاڭدارى قولدانىلمايدى; بىرقاتار دياسپورالار ءىس جۇزىندە قىلمىستىق قۋدالاۋعا قارسى يممۋنيتەتكە يە.

- رەسەيدىڭ جاسىل الاڭدار تەز قىسقارىپ جاتىر، نەگىزگى پايدا الۋشى - قىتاي.

- رەسەيدىڭ ءبىلىم بەرۋ رەفورماسى مەكتەپتەگى ويلاۋدى دامىتۋ ەلەمەنتتەرىن تولىعىمەن الىپ تاستادى، ولاردى تەست مودەلىمەن الماستىردى - ۇسىنىلعان بىرنەشە دۇرىس جاۋاپتى تاڭداپ الادى. ءدال سول تەستتەر ارقىلى قانداي تۇلەك ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسە الاتىندىعى انىقتالىپ، ەليتالىق وقۋ ورىندارىندا ءتۇسۋ ەمتيحاندارى عانا ساقتالدى.

- ماسكەۋ توڭىرەگىندەگى «روستەح» مەملەكەتتىك كورپوراتسياسىنىڭ قولداۋىمەن حح عاسىردىڭ ورتاسىندا تەحنولوگيالاردى قولدانا وتىرىپ، مۋسور جاعۋ قوندىرعىلارىنىڭ جەلىسىن سالۋ جوسپارلانۋدا، مەملەكەتتىك ەكولوگيالىق ساراپتاما ورەسكەل بۇزۋشىلىقتارمەن جۇرگىزىلۋدە.

سونىمەن مىناداي سۇراق تۋىندايدى: رەسەيدى شىنىمەن كىم باسقارادى؟ رەسەي پروبلەمالارىنىڭ تامىرى اگرەسسيۆتى باتىسقا قارسى تۇرۋىندا جاتىر دەگەن راس پا؟ بالكىم، ونىڭ نۇسقاۋلارىنا مويىنسۇنسا، ءبارى كەرىسىنشە بولار؟

ستراتەگيالىق شەشىمدەر قابىلداۋ ورتالىقتارى - ەكونوميكا جوعارى مەكتەبى (ۆشە) جانە رانحيگس (روسسيسكايا اكادەميا نارودنوگو حوزيايستۆا ي گوسۋدارستۆەننوي سلۋجبى پري پرەزيدەنتە رف) - باتىستىق ۇلگىلەرگە ساي جۇمىس ىستەيدى جانە گارۆارد شاكىرتتەردىڭ ورتاسى ونى جاسىرمايدى.

ۆاليۋتا باعامىنىڭ تۇراقتىلىعىنا جاۋاپ بەرەتىن رەسەيدىڭ ورتالىق بانكى ەگەمەن ەمەس جانە ورتالىق بانكتەردىڭ قاتال حالىقارالىق يەرارحياسىنىڭ بولىگى بولىپ تابىلادى. رەسەيگە قويىلاتىن تالاپتار باسقا ەلدەرگە قويىلاتىن تالاپتاردان ايتارلىقتاي ەرەكشەلەنەتىنى ءتان - مىسالى، ولار رەسەيدە «ساندىق قاتايتۋدى» سەزىنەدى، بۇل كەزدە ەكونوميكاداعى اقشا مولشەرى وتە از ء(جىو-ءنىڭ 50 %-دان از، بارلىق دامىعان ەلدەر ءۇشىن 100 %-دان استام) - بۇل ەكونوميكانىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى جانە ماڭىزدى ەلدەر اراسىندا نەسيە ستاۆكالارىن ەڭ جوعارى دەڭگەيدە ۇستايدى.

كونستيتۋتسيادا ورىس حالقىنىڭ سيمۆولدىق ەسكەرتۋى ەشتەڭەنى وزگەرتپەيدى: رەسەيدە ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىنداعىدان گورى پاتريوتتىق، ءتىپتى ۇلتتىق ريتوريكا مولىنان بار ەكەن. مۇنداي قارقىنمەن رەسەيدىڭ 9 مامىرعا جەتۋى ەكىتالاي. رەسەي «وركەنيەتتى الەمنىڭ» مۇددەلەرىنە ءۇشىن قىزمەت ەتەتىن اۋماققا اينالدى جانە ونى باسقا ۇكىمەتتەر، ءتىپتى ءوز ۇكىمەتتەرى دە قاراستىرمايدى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz