Býkil jahandy jaylaghan Koronavirus daghdarysy әlem ekonomikasyna orasan soqqy bolyp otyr. Euraziyalyq ekonomikalyq odaq arqyly soltýstik kórshimizge tәueldi elimiz ekonomikasy sugha batyp bara jatqan Resey kemesine óz qayyghymyzdy shynjyrmen baylaghanday әser etedi. Reseyding rubline qosa tenge de qúldyrady. Almatynyng aiyrbas punktterinde dollar qúny 456 tenge boldy.

Qazaqstan biyligi sýiengen Reseyding ekonomikasy kollaps aldynda. Kapitalizasiyanyng qúldyrau dengeyi tipti súmdyq. Ýshting birindey dese bolady. Mysaly, «Gazpromdy» alayyq. 2020 jyly 1-qantarda onyng aktiyvi $98 mlrd bolyp baghalansa, qazir ol – $56 mlrd-qa týsip qaldy. «Rosnefti» $78 mlrd edi, endi qúny $50 mlrd-tan aspaydy. Sonysyna qaramay Reseyding keudemsoqtyghyn aitsayshy.

Nauryzdyng basynda Venada ótken kelissóz kezinde Saud Arabiyasy men onyng tayaushyghystyq odaqtastary koronovirus pandemiyasynan tuyndaghan súranystyng azdyghyna baylanysty rynoktan tәuligine 1,5 mln barreli múnaydy qysqartudy úsynghan. Alayda Mәskeu әriptesterining úsynysyn qúlaqqa da ilmey «Qalayda bizding úsynysymyz qabyldansyn, bolmasa múnay óndirudi әr el ózinshe qysqartsyn» dep shaptan tirep jatyp aldy. Ulitimatumdyq talabynyng mәni kvota ózgertilmesten mәmile jyldyng ayaghyna deyin sozyluyn bildiretin. «Interfakstyn» habarlauynsha Energetika ministri A.Novak bastaghan Resey delegasiyasy jón úsynysqa kónbey kezdesu ayaqtalmay jatyp ashyqtan ashyq qyr kórsetip kelissóz zalynan shyghyp ketken.

Monitoringtik OPEK+ úiymyna múnaydy mol mólsherde óndiretin Saud Arabiyasy, BAÁ, Kuveyt, Libiya, Niygeriya, Venesuela siyaqty elder kiredi. Reseyding OPEK+ úigharymdarynan bas tartuy múnay kotirovkasyn dereu qúldyratty. Ókinishtisi Reseyding aqymaqtyq qadamyn Qazaqstan jaghy qoldaghany. TASS-tyng habarlauynsha Novak shyghyp ketken song OPEK+ úiymyna kiretin elderining ministrleri Qazaqstan jaghynyng ókilderin kóndirmek bolypty. Alayda kóz ashqaly beri Reseyden basqany kórmegen bayghústar «otqa aidasa boqqa qashqan». Endi sauditterding Reseyge «qany qarayyp» túrghan siyaqty. Jyldyng basynda múnaydyng bir barrelining qúny 70 dollar bolghan bolsa qazir múnaydyng Brend markasynyng qúny 25 dollargha qúlady.

Sauditterding eshtemesi ketpeydi, olardyng últtyq rezervi $501 mlrd, syrtqy qaryzy joqtyng qasy, halqynyng sany Reseyden on ese az. Al Reseyding rezervi $500 mlrd delingenimen halqy 140 mln., syrtqy elderge qaryzy 481 mlrd dollar. Orys sarapshylarynyng ózi Reseyding tyghyryqqa tirelgendigin aitady. 22 sәuirde Konstitusiyagha engiziletin ózgeristerge baylanysty ótetin referendumnan keyin ne bolaryn bir Qúday biledi.

Koronovirusqa baylanysty býkil әlemde múnay ónimderine súranys barynsha tómendep ketti. Sarapshylar múnay baghasy búdan da tómendeytinin aitady. Qazaqstan budjeti múnay baghasy 40-45 dollarlyq dәlizge qúrylghan. Bizde múnaydyng ózindik qúny ortasha eseppen 25 dollar (qúramynda týrli qospalar men parafin kóp). Jalpy jyldyq múnay óndiru kólemi shamamen 550 mln barreli. Múnay baghasy barreline 55 dollar bolghanda onyng 18 dollary budjetke baghyttalady. Búl budjet qorjynyna 10 mlrd dollar qarajat týsedi degen sóz. Al bir barreli múnay 25 dollar bolghanda budjetke әr barreliden 4 dollar ghana týsedi. Jalpylama alghanda budjettik týsim 2,2 mlrd dollar ghana bolmaq. «Jyghylghangha – júdyryq» demekshi, әlemdik sarapshylar múnay baghasy 20 dollargha deyin tómendeytinin aitady. Ádette Qazaqstannyng jyldyq budjeti 30 mlrd dollar shamasynda. El ekonomikasynda múnaydy qosyp alghanda miyneralidyq shiykizatty eksporttaudyng ýlesi 73 payyzdy qúraydy. Múnaygha tәueldimiz deytinimiz sodan.

Biylik ekonomikada әr taraptandyrudy jýrgize almady. Sonda Ýkimet budjetting orasan jyrtyghyn qalay jamamaq? Sayasatker Ghaziz Ábishev aitpaqshy 2021 jyly Qazaqstan budjeti taqyr-túqyr bos qalayyn dep túr.
Jaghdaydy týzeu ýshin Qazaqstan tez arada Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtan shyghuy kerek. Reseyge jaltaqtamay derbes sayasat ústanghan abzal. Bizge kezinde alpauyt kompaniyalarmen mәjbýrlikten qol qoyghan kelisim-sharttardy qayta qarastyru manyzdy. Shaghyn jәne orta biznesting aldyndaghy kedergiler týgel alynugha tiyis. Kýrdeli reformalar kýn tәrtibinde. Alayda múny isteuge qazirgi rejim qauqarsyz.

Osynday ekonomikalyq qiyn jaghdayda әldebir jenildikterge senu, arqany kenge salu mýlde jaramaydy. Budjet tapshylyghy qolda bar rezervterdi tez-aq jútyp qoyady. Sondyqtan әr azamat, әr otbasy kýnkóristing ýnemshildik qaghidatyna kóshkeni jón.

Marat Baydildaúlynyng jazbasynan

Abai.kz