Sabaq ayaqtalyp, qúrbylarymmen «dәmdi laghman jeyikshi» dep Timiryazev kóshesining boyynda ornalasqan laghmanhanagha bardyq. Jol-jónekey qyzdar búl ashanany әdben maqtap keldi. Rasynda da laghmandary dәmdi eken. Dastarqan basynda otyryp, әr týrli taqyrypqa da qozghau saldyq. Sóz arasynda qúrbym Nazira: «Qyzdar, «Strashno krasiyv» kinosyn kórdinder me? Ol osy jazda prokatqa shyghu kerek edi. Biraq, nege ekenin bilmeymin, shyqpady. Ghalamtordan izdep, tauyp aldym da, esim ketkenshe tamashaladym. Óte qyzyq. Kórgilering kelse, bereyin», - dedi. Biz ózara kelistik. Kenet, Nazira: «Qyzdar, senderding eng sýiikti kórkem filimdering qanday?», - degen súraq qoydy da bizden shapshang jauap kýtetinin anghartty. Biz bir minuttay oilanyp baryp, 40-50-ge juyq kinonyng atyn atap shyqtyq-au... Tipti, beyne bir kino synshylary nemese bilgirleri siyaqty jan-jaqty taldap, akterlerding sheberligi jayynda aitylghan jaryspaly «indiviyd» oilarymyz da әngimeni odan әri qyzdyrdy. Bireuimiz eng jaqsy kórkem filimder qataryna «Sumerkiy», «Diyavol nosit prada», «Legendy oseniy», «Dnevnik pamyatiy», «Chernyy lebedi», «Milye gostiy», «Zagadochnaya istoriya Benjemena Battonany» jatqyzsaq, ekinshimiz «Eshe odna iz roda Boleyn», «Troya», «Igry razuma», «Na dne», «Dobroe utro» filimderin tizbektey jóneldik. Artyq uaqyt berilse, búl tizim jalghasar-aq edi... «IYә, iyә...

Sabaq ayaqtalyp, qúrbylarymmen «dәmdi laghman jeyikshi» dep Timiryazev kóshesining boyynda ornalasqan laghmanhanagha bardyq. Jol-jónekey qyzdar búl ashanany әdben maqtap keldi. Rasynda da laghmandary dәmdi eken. Dastarqan basynda otyryp, әr týrli taqyrypqa da qozghau saldyq. Sóz arasynda qúrbym Nazira: «Qyzdar, «Strashno krasiyv» kinosyn kórdinder me? Ol osy jazda prokatqa shyghu kerek edi. Biraq, nege ekenin bilmeymin, shyqpady. Ghalamtordan izdep, tauyp aldym da, esim ketkenshe tamashaladym. Óte qyzyq. Kórgilering kelse, bereyin», - dedi. Biz ózara kelistik. Kenet, Nazira: «Qyzdar, senderding eng sýiikti kórkem filimdering qanday?», - degen súraq qoydy da bizden shapshang jauap kýtetinin anghartty. Biz bir minuttay oilanyp baryp, 40-50-ge juyq kinonyng atyn atap shyqtyq-au... Tipti, beyne bir kino synshylary nemese bilgirleri siyaqty jan-jaqty taldap, akterlerding sheberligi jayynda aitylghan jaryspaly «indiviyd» oilarymyz da әngimeni odan әri qyzdyrdy. Bireuimiz eng jaqsy kórkem filimder qataryna «Sumerkiy», «Diyavol nosit prada», «Legendy oseniy», «Dnevnik pamyatiy», «Chernyy lebedi», «Milye gostiy», «Zagadochnaya istoriya Benjemena Battonany» jatqyzsaq, ekinshimiz «Eshe odna iz roda Boleyn», «Troya», «Igry razuma», «Na dne», «Dobroe utro» filimderin tizbektey jóneldik. Artyq uaqyt berilse, búl tizim jalghasar-aq edi... «IYә, iyә... Búl kino super!» nemese «Oy, qoyshy, tipti qyzyq emes»,- dep ózimizshe, pikir talasqa týstik. Odan qalsa, «Otchayannye domohozyaykiy», «Seks v bolishom gorode» atty serialdardy talqylaghanymyz-dy kórsenizder ghoy, qaynauda búrqyldaghan bolat sekildimiz. «Men «Garry Pottermen» óstim. Bala kezimde búl kitapty 
jastanyp oqitynmyn. Mine, biyl Potterding songhy besinshi filimi de prokatqa shyqty. Men de eseydim...», - dep qúrbym azdap múnaydy, azdap nazdandy. Móldiregen kózinen balalyqtyng lebi sezildi osy sózderdi aitqanda. Ýige barghan song búl jayly biraz oilandym. Men de osy filimdi kórip óstim ghoy. Biraq Nazira sekildi «Men «Garry Pottermen» óstim» degen oy maghan mýlde kelmepti. Rasynda da Djoan Roulingting «Garry Potterin» oqymaghan, kinosyn kórmegen býgingining balasy kemde-kem.
Bizding әke-sheshemiz, ata-әjelerimiz «Mening atym Qojagha» qarap boy týzedi, biz «Garry Pottermen» óstik, al bizden keyingiler «Spanch Bobty» únatady. Bizding әke-sheshemiz, ata-әjelerimiz Ázilhan Núrshayyqovtyng «Mahabbat qyzyq mol jyldaryn» qoldarynan tastamay oqysa, býgingiler «Sumerkiydi», «P.S: Ya lublu tebya»-ny sabaqta jýrip, avtobusta otyryp oqydy. Ghalamtordan tauyp alyp, kózderining mayyn tauysyp kompiuter arqyly oqyghandardyng talayyn kezdestirdim. Bizding ústazdar «Student kezimizde «Mahabbat, qyzyq mol jyldardy» gruppa bolyp talqylaushy edik...» dese, biz gruppa bolyp «Sumerkiydi» talqyladyq. Áriyne, kópke topyraq shashqym kelmeydi. Jastar keshegi Múhtardy, Ázilhandy mýlde oqymaydy emes, oqidy, tipti qyzygha da qúnygha oqidy. Biraq ondaylar sausaqpen sanarlyq. Uniyversiytette jurnalistika men filologiya mamandyghynda bilim alyp jatqan studentter ghana qazaq әdebiyetining keshegisi men býgingisinen habardar, al basqasynyng kýndelikti qyzyghushylyqtaryn kórip te, bilip te jýrmiz. Mәselen, dostarymnyng ýiine barghanda birden bólmesindegi kitap sórelerine nazarymnyng auatyn әdeti. Ásirese, qalada ósken dostarymnyng kitap sórelerinen «Garry Potterdin» birneshe tomdyqtarynyng tizilip túrghanyn bayqaymyn. Odan qalsa, әrtýrli psihologiyalyq kitaptar, mәselen «Kak stati stervoy?»-dy da kezdestirdim. Aytqym kelip otyrghany, atalmysh sórelerden býgingi qazaq әdebiyetining talantty jazushylarynyng birde-bir shygharmasyn kórgen emespin. Kórmek týgili, býgingi qazaq prozasy men poeziyasynyng daryndy tarlandaryn tanymaytyndar da barshylyq. Sonda siz múnday qúbylysty qalay baghalar ediniz?
Adamnyng dýniyetanymynyn, sauattylyghynyng nyghangy ýshin әdeby shygharmalar men gazet-jurnaldardyng әseri mol. Al, qaladaghy ayaldamalarda ornalasqan dýngirshekterdegi transúlttyq jurnaldardyng auzy-múrnyna syimaytynyn qaytesiz? Mysaly, qyz-kelinshekter «Miniy», «OOPS», «JOY», «Kosmo», «Burda» sekildilerin oqugha qúmar. Onda tek qana sәnning songhy trendteri, dene men bet terisin kýtuge arnalghan qanday da bir kenester nemese biylghy kóktem, ya bolmasa kýz mezgilinde «stilinyi» bolghysy kelgender qanday týs tandauy kerektigi jayynda qaptaghan «sylqym» әngimeler aitylady. «Qyzdyng kózi qyzylda» demekshi, ózim de búl jurnaldardy anda-sanda paraqtap qoyamyn. Bir qúrbym 10-11 synypta oqyp jýrgeninde-aq osy jurnaldardy ay sayyn alyp, ishinde jazylghan bir sóilemin, bir sózin tastamay oqidy eken. Sóitip, ýzbey jinaghan jurnaldarynan bir nәrseni ainaldyryp kelip shiyrlay beretinin bayqaghan son, búl jurnaldargha degen qyzyghushylyghy joghalypty. Qúrbymnyng qazir kez kelgen sheteldik akterdin, top modelidin, әnshining jeke ómiri men birneshe jyldyq shygharmashylyghy turasynda bilmeytin syry joq. Keyde, sheteldik kinonyng qanday da bir akteri esimizge týspey jatsa, sol qyzgha jýgiretin әdetimiz de bar.
Bayqasanyz, qyz balalar asa eliktegish keledi. Kitaptan nemese jurnaldan oqyghanyn, telehabardan kórgenin qashan da bir tәjiriybesinde paydalanyp kórmey qoymaydy. Qyz bala tabighatynan súlulyqqa, әsemdikke jaqyn emes pe? Qalada ósken qazaq qyzdarynyng alpys eki tamyry «moda», «sәndi kiyim» dep soqsa, oghan ne aiyp? Qatelespesem, býgingi jas qyzdardyng kógildir ekran aldynda sýiip tamashalaytyn telebaghdarlamasy Muz-TV arnasyndaghy «Top modeli po-amerikanskiy» shyghar. Qúrbym: «Ghalamtordan besinshi sezonyn tauyp aldym. Kak raz sony kóre almay qalyp edim ghoy, pomnishi? Sony kórdim», - dedi. Atalmysh besinshi mezgil efirge shyghyp, mening ózim de tamashalap jýrgen kezim edi. «Kimning jeniske jetetinin aitayyn ba?», - dep qúrbym mening qytyghyma tiydi. Jeniske kimning jetetinin bilgim kelgen men de: «Aytshy tezirek!»,- dep mazasyzdandym. Onyn: «Britniy»,- degeni sol edi, tóbemnen jay týskendey boldy. Men Molly - «Top modeli po-amerikanskiy» bolady dep jýrsem, qatelesippin. Qazir, oilanyp qarasam, búl shou jayly qyzdar esteri ketkenshe әngime órbitkende, qúlaq týrip, asa aralasa qoymaushy edim. Efirden kórgeli beri, әr jeksenbi sayyn asygha kýtetindi shyghardym. Ony qoyshy, qyzdar osy shoudyng jýrgizushisi Tayra Benksti pir tútady, soghan elikteydi. Qara nәsildi, súnghaq boyly asa súlu modeli Tayranyng dene bitimin, shashyn, jýris túrysyn, sóilegen sózin salugha tyrysatyn. Bizding jas qyzdar soghan úqsaghylary keledi...
Eng soraqysy, bizding kino jayyndaghy әngimemizde qazaqtyng birde-bir kórkem kinosynyng aty atalmady. Ony osy maqalany jazu barysynda anghardym. Áriyne, jastardy búl orayda kinәlaugha da bolmas. Kez kelgen adam tandau qúqyghyna iye. Árqaysymyzdyng óz talghamymyz bar. Býgingi jastardyng talghamy - zaman talghamy. Shyny kerek, «Garry Potterdi» nemese keshegi «Eralash» pen «Nu, pogodiydi» kórip óskenderding talghamyn salystyru mýmkin emes. Al «Keshegi klassikalyq ýlgige qalyptasqan buyndy kim basty?» degen súraqqa uaqyt óte tarih paraqtary jauap beretin shyghar...
Ángimemizdi әri qaray Qazaq Últtyq uniyversiytetining jurnalistika fakulitetining oqytushysy Nazym JÚRTBAYMEN jalghastyrudy jón kórdik.

Nazym JÚRTBAY, QazÚU-ding jurnalistika fakulitetining oqytushysy:

- Býgingi tanda gazet te, kitap ta, sayt ta kóp. Odan qalsa kinolardyng san týri shyghyp jatyr. Múnyng arty nege aparyp soghady?
Meninshe, zamandy da, kezendi de jasaytyn adamzat. Búl jerde gazet, kitap, sayt, kino tuyndylary kimning mýddesin dәripteytinine, qay halyqtyng men­ta­liytetine say jazylghanyna baylanys­ty. Býgingi jahandanu zamanynda aqparat kózderining sapasy manyzdy emes. Onyng sany kóp bolu kerek. Al biz siyaqty sany az halyq ýshin sapasyz aqparat últtyq iydelogiyany aitpaghanda, últtyq sezimdi joghaltugha deyin aparary anyq. Qazirgi kezde bizde eki-ýsh kitapty ghana oqyp, sonyng negizinde oy qalyptastyru keninen taraghan qúbylys. Demek, sol eki-ýsh kitaptyng manyzy zor. Jýzdegen qajetsiz kitapty oqyghansha, oigha oy qosar on shaqty sapaly tuyndyny oqyghan әldeqayda paydaly. Mening bir jyldyq oqytushylyq tәjiriybemde bir qyzyq jaghday boldy. Sabaq barysynda әdeby kitaptar turaly әngime qozghap edik, shәkirtter búl jayly debat qúryp ketti. Ózara pikir almasyp, sóz jarystyryp, tipti әngimening oshaghyn qyzdyryp ta jiberdi. Orys tobynda oqityn ekinshi kurs studenti, últy kәris Ugay IYnessa atty boyjetken búryn bir qaladan ekinshi qalagha kóship-qonu barysynda jol-jónekey poyyzda, bolmasa avtobusta kele jatyp qazaqtyng keng dalasyn «tamashalaudan» sharshap, ishi pysatynyn aitty. Sóitip jýrgeninde Múhtar Áuezovtyng «Abay joly» romany qolyna týsipti. IYnessa: «Abay jolyn» oqyghannan keyin qazaq dalasyna essiz ghashyq bolyp qaldym», - deydi. Dala tabighatynyng әserli súlulyghyn Áuezov kózimen qarap qana týsingenin jetkizdi. Qaranyzshy, ótken zamanda jazylghan úly tuyndy, qazirgi zaman balasynyng jýreginde tughan jerine degen ystyq sezimin oyatqan. Osynday qyzdy kezdestirgenime, quanghanymdy kórseniz ghoy...
Meninshe, últ sanasyn qalyptastyra-tyn eki-ýsh kitapty resmy týrde aiqyndap, belgilep, halyqqa oqyta alsaq, ainalamyz qaptaghan gazetter men kitaptardyn, sayttar men kinolardyng eshqanday qaupi bola qoymas
- Biz «Televiziya - «salqam», ol sauyq-sayran men kóptegen shoulargha toly» degen pikirler estip jýrmiz. Biraq býgingi televiziyagha jana buyn әldeqayda ong kózqaras tanytatynyn eskersek, bizding halyqty «jenilge» jaqyn dep aita alamyz ba?
Qazirgi kezde televiziyada kóptegen arnalar ashyldy. Sәikesinshe, olardyng baghyty da, ústanymy da әrtýrli. Tipti, qalada túratyn otbasylardyng ýiine kabelidi arnalar qosylghan. Sóitip, әrkim ózine keregin nemese únaghanyn taba alady. Osy orayda óz basym jenil, daraqy, mazaqqa toly baghdarlamalargha qarsymyn. Meninshe, búl baghdarlamalar últtyq erekshelikti, mentaliytetti búzady. Otar elderde otarlanushy halyqty ústap túrudyng bir amaly olardy mazaq pen kýlkige әuestendiru deydi. Keyde, sol ras-au dep te oilaymyn. Dey túrsaq ta, búl baghdarlamalardyng ghúmyry úzaqqa sozylatynyna asa seninkiremeymin. Mysaly, japondardyng negizgi ilimi sintaizm. Sintaizmning filosofiyalyq túrghydan kelgendegi kýsh-quaty basqa ilimdermen salystyrghanda әldeqayda osal. Biraq, japondyqtar sintaizmnen bas tartpady. Kerisinshe, oghan qosymsha retinde buddizmdi qabyldady. Qazirding ózinde japondyqtardyng ómirinde eki ilimning oiyp alar óz orny bar. Din men televiziyany salystyru dóreki kórinse de, aityp otyrghan sauyq-sayran men shoular da erteng halyqqa azdyq etip, kórermender maghynasy terenirek baghdarlamalargha oiysady.
- Mәselen halyq «Júldyzdar otbasyn» jәne taghy basqa da sol siyaqty basylymdardy oqugha qúmar. Al siz­dinshe, halyq jalpy qanday gazet-jur­naldardy oquy kerek dep oilaysyz?
Óz basym «Júldyzdar otbasy» jurnalyn jaqsy basylym dep esepteymin. Sol redaksiyadan shyghatyn «Anyz adam» jurnalyn da oqyp túramyn. Qazirgi kezde halyq óz mýddesinen shyghatyn, paydaly әri manyzdy basylymdardy oqu kerek siyaqty. Shyghys Qazaqstanda Ómirjan Jaqyp atamyz gazetterding bireuin qaldyrmay oqyp, ýnemi jinaydy da otyrady. Sóitip, ishinen grant, jobalardy izdep, arasynda tapqan paydaly grant­tar­gha qatysyp, auylyna balabaqsha saldyrdy, kópirdi jónge keltirdi, qúdyq qazdyryp, su mәselesin sheshti. Bir adam bir auyldyng joghyn osylay joqtap, atalmysh jetis­tikterge jetip otyr. Adam balasy «Men ne bilemin? Ne biluim kerek? Men bilgennen maghan, jaqyndaryma, elime qanday payda bolady?», - dep ózine súraq qoyyp, súra­ghyna jauap taba alsa, qanday basy­lymnyng qajet ekenin aitpasaq ta, týsinikti.
- Myna zamanda elikteuge túrarlyq ta, túrmaytyn da aghymdar kóp. Olardyng bәrine ilese beru dúrys pa?
Elikteushilik adam sanasynda erikti jәne eriksiz bolady. Keyde adam ózining bireuge eliktep jýrgenin bayqamay da qalady. Jalpy elikteuge túrmaytyn aghymdardy atau qiyn emes. Al elikteuge túrarlyq aghymdardy atau asa qiyn. Mәselen, qazirgi jastargha bay bolyp kórinu, solardyng óz sózderimen aitqanda «moda». Jastar bay bolyp kórinu ýshin dәuletti qúrbylaryna elikteydi. Al, ol dәuletti qúrbylary shynymen de bay ma, әlde basqa auqattylargha eliktep jýr me, ol jaghy belgisiz... Ózining elikteumen ghana jýrgenin týsinbeytinder de jetkilikti. Eliktegisi kelse, oqu ozatyna eliktese ghoy, osy shirkinder...

Zarina BÝIENBAY.

http://writers.kz/journals/?ID=10&NUM=82&CURENT=&ARTICLE=2479