(tarihiy-derekti әngime)

Arabtardyng qylyshynan qan tamyp túr. Olardyng attarynyng túyaghy dalany da taptap, jaypap, Nil ózenindey qaptap, qara jerdi qaqyrata, Alla atymen attandap, Alla atymen ant berip, attary auyzdyqpen su iship, din ýshin sheyit bolghan jauyngerlerding jýzderin qúmgha jasyryp, túghan jerden alystap barady, alystap barady.

Ispan jerining súlulyghy bәrin de tanqaldyrghan. Taudan asyp týssen, júmaq jerge tabanyng tiyedi. Endi búl jer mәngilik qonys bolmaq? Ne isteu kerek? Qylyshtyng jýzinen qaymyqqan eldi qasiyetti Qúrannyng sýrelerine jýgindiru qajet.

Ál-Jauhary taq-tastyng ýstinde qabaghy týsip, oilanyp otyr. Qara múrtynyng ar jaghynan marjanday appaq tisterin anda-sanda shúqyp qoyady. Qara men aq. Ýilesimdi-aq. Endeshe qan tógilgenmen, isteri aq. Alla joly – aqiqat joly. Endi mynau mәngilik tynyshtyqty qalay saqtau kerek?

Jiybek shatyrdyng jiyegin jel kóterdi. Dýnie appaq eken. Tapty. Myna tasqorghan ýilerding ornyna júmyrtqaday appaq ýiler salu kerek. Meshit te, medrese de appaq. Búl әlemde tendesi joq aq qala bolmaq. Qoqystar joyylyp, hauyzdar salynuy kerek. Monsha she? Odan halyqtyng habary joq. Sonda ghana Alla amanaty oryndalmaq.  Jer de, el de din aman bolmaq. Búl endi arabtyng jeri, arabtyng eli. Halyqtyng ruhyn kótermey, dinge de moyynsúndyra almaysyn. Endi búlar ispandyq músylmandar. Sanany sanalap, músylman paryzdary men qaryzdaryn endire beru kerek.

Taghy bir sәt oy shyrmauynan shyghyp, mәselening ekinshi qyryna nazar audardy. «Biz taghylar emespiz.  Sondyqtan da mәdeniyet, óner, din  qatar órbisin. Sonda ghana júmaq ornamaq».

Jaynamazgha jyghyldy. Osy oilaryn jýzege asyru ýshin  qúdaygha qúlshylyq etip, Alladan úzaq ghúmyr tiledi. Qúrbandyq shaldy. Shabarmandar at terletip, qalyng halyqty daladay  alangha jinady.

Elding degbiri qashqan. Taghy ne soyqan? Salyq tólenip, jasauyldar minetin kil sәigýlik jýirikter berilgen joq pa edi? Qorlyq ómirden qashan qútylamyz? Biri –pirine, biri kresine  tabynyp jatty.

-Jýzderindi tómen salyndar. Bir de bireuing bas kóterushi bolmandar. Qúlaqtaryng әmirshide bolsyn...

Nayzaly jasauyldar topty túqyrtyp, at oinatyp túr. Kýimeli arba jyljyp kelip, ortagha toqtady. Kýzet arba manyndaghy halyqty yghystyryp, jol ashty.

-Halqym, - dedi әl-Jauhari. Dausy qarlyghynqyrap shyqty. Jótkirindi. Sonan song kósile sóilep, kesimdi sózin aitty:

-Soghys bitti. Bәrimizge tynyshtyq kerek. Endi ómir sayran baghy  jasalynuy tiyis. Myna qara tas tómpeshik ýilerding ornyna aq shanqan ýiler túrghyzamyz. Balalar bilim alatyn medreseler ashylady. Saz, qolóner damidy. Sauda-sattyqqa keng jol ashylady. Endi әsker halyqtyng tynysh ómirin qorghaydy. Bastaryndy kóterinder. Tizerlegendi qoyyp, týregelip túryndar. Endi teng ómir sýremiz. Búl Alla amanaty... osy ýshin Allagha minәjat etinizder.

Osy kezde bas kenesshi sybyr ete qaldy.

-Ámirshim, dedi ol. – Tizeden erte túrghyzdynyz. Qúldyq sanadan erte arylghan halyqtyng bostanshyl pighyly erte oyanady. Opyq jep qalmanyz.

-Joq. Jaqsylyqqa  ýirengen halyqtyng kegi bolmas. Alla rahymynyng shegi bolmas...

-Dúrys qoy Ámirshim, biraq Alla «saqtansang – saqtarmyn» demep pe edi...

-Kәne, kәne túryndar. Sender qúl emes, men pir emes... Barlyq salyqtan bosatylyp, kýsh jana qalanyng irgetasyn qalaugha júmsalady. Halifting kelisimi alyndy. Endi arabtar men ispandyqtardyng qúqyqtary birdey.

Kýn núrgha malynyp túrdy. Ál Jauhary esimi alysqa tarady. Keruender tolassyz kelip jatty, ketip jatty. Jataghan ýiler joyylyp, ash halyq toyynyp, biyik-biyik aq boz ýiler birinen song biri  boy týzep túr. Gýlzar baqtar men hauyzdar qansha ma! Ghashyqtar әn salyp, qan aralasyp, arab pen ispan túqymy  arasynan kelisti  úrpaq dýniyege  kele bastady. Mavrlar...

Meshitterding múnaralary kókke shanshylyp, aspangha iluli túrghanday edi. Ómiri ózgergen gýl-qala aqyndardyng jyr-arqauyna ainaldy, qylqalam sheberleri búl súlulyqty boyaumen  kómkerdi. Zergerler kýmisten oiyp, keskinin bederledi.

... Ispan korolidigindegi kóterilis órttey qaulap, tez tarady. Onyng jalyny sonday qatty edi. Dauylday soghyp, qúiynday óte shyqty. Arabtar ýdere kóshti. Qalghany atyldy, shabyldy. Qatyn-koroli Izabella shaqyrypty.  Qoshemettedi.

-Sen qalada qalghan jalghyz mavrsyn, - dedi ol tәkapparlana. – Halyq seni qúrmetteydi. Biraq, olar sening halqyng emes, mening nәsilim. Búl sening jering emes, mening elim.  Janyna saugha berdim. Kósh. Keruenine eshkim tiymeydi. Óz baylyghyndy ózing alyp ket. Rúqsat. Biraq saghan qoyar biraq talap bar. Taudan asyp ketkenshe artyna qarama.

Jazghan qúlda jazyq bar ma? Kósh-keruen aldynda – ózi, artynda – anasy men nókerleri. Týieler tizbegi inir shalys qara qiyagha da jetip qalyp edi. Artynda qimas nesi bar? Dýnie boq. Keldi ketti. Bәri – Allanyng jazuy. Qaramasa qaramaydy. Biraq tau jotasyna shyqqanda, tylsym kýsh artyna qaratty. O, ghajap! Mynau qanday qala? Qara taudyng etegindegi aq otau.... Júmaqtan quylyp bara jatyr eken ghoy. Jylaghysy kelmegen. Biraq ózin-ózi toqtata almady. Kózinen jas parlap aghyp jatyr, aghyp jatyr....

-Alla... Janyma saugha kerek emes, osy jerde al,- dep kýbirledi ol. 

-Sol júmaq – qala Grenada edi.

Anasy týieni kilt toqtatty. Ájim-әjim mandayynyng tómengi jaghynan ot jarqyraghanday edi.

-Erkek bop qalandy qorghay almadyn, endi qatyn bop jylama... anasy óte shyqty. Ál Jauhariyding kózi meshit múnarasyna týsti. Ay qúlap, krest kóterilip bara jatyr eken...

Uәlihan Qalijanov

Abai.kz