Býgingi "jas buyn baylyqqa qúnyghyp, mal-mýlikting qúlyna ainaluda" degen pikir jii aityluda. Búl dúrys pa, búrys pa? Asyly býgingidey myng qúbylyp túrghan zamanda jastar ýshin basty qúndylyq ne boluy tiyis? Sonday-aq, qazirgi jastardyng iydealy bar ma? Bar bolsa, kimder? Joq bolsa, nelikten? Qazirgi orta buyn kezinde Múhtar Shahanov, Qabdesh Júmadilov syndy últ ziyalylaryn iydeal tútty. Nege býgingi tanda sózi isimen ýilesetin, últtyq, eldik, memlekettik mәselede janyn pida etuge dayyn azamattar qazaqtyng ishinen daralanyp shyqpay jatyr?

Býgingi "jas buyn baylyqqa qúnyghyp, mal-mýlikting qúlyna ainaluda" degen pikir jii aityluda. Búl dúrys pa, búrys pa? Asyly býgingidey myng qúbylyp túrghan zamanda jastar ýshin basty qúndylyq ne boluy tiyis? Sonday-aq, qazirgi jastardyng iydealy bar ma? Bar bolsa, kimder? Joq bolsa, nelikten? Qazirgi orta buyn kezinde Múhtar Shahanov, Qabdesh Júmadilov syndy últ ziyalylaryn iydeal tútty. Nege býgingi tanda sózi isimen ýilesetin, últtyq, eldik, memlekettik mәselede janyn pida etuge dayyn azamattar qazaqtyng ishinen daralanyp shyqpay jatyr?

Shyndyghynda, barlap qarasaq, jastar ruhany qúndylyqtardyng ornyn baylyqqa aiyrbastaghan synayly. Búl ýshin, әriyne, tek qana olargha kýie jaghugha bolmaydy. Óitkeni, el bolashaghyna jauapty býgingi jas buyndy tәrbiyelep ósirgen otbasy da, qogham da naryq zandylyghyna baylanyp, oghan baghynugha mәjbýr boluda. Múny bir deniz. Ekinshiden, jastar sayasaty әlsiz, qúnsyz, jýiesiz, yryn-jyryn. IYdeologiya joqtyng qasy. Jazushy, dramaturg Dulat Isabekovtyng pikirinshe, jastargha "dýniyege qúnyghyp kettin" dep kinә taghugha әste bolmaydy. Eger olar aqylyna sýienip, adal enbegimen, iskerligimen aqsha tapsa qoldap-quattau qajet, quanu qajet. Tek aldamasyn, arbamasyn, kisining aqysyn jemesin. Áytkenmen, ókinishke qaray, bizding elde taza enbekpen aqsha tabu - qiynnyng qiyny. Taza biznes joq. Jas­tarymyz sodan adasuda. Jastar ýshin, qay salada qyzmet etsin, basty qúndylyq enbek, taghy da enbek boluy tiyis. "Enbek etseng erinbey, toyady qarnyng tilenbey" degen maqal teginnen emes. Sonday-aq, shetelde bilim alyp jýrgen qazaq jastary nelikten elge oralghysy kelmeydi? "Meninshe, - deydi jazushy, dramaturg, - birinshi kezekte olardyng kókeyinde "Qazaqstangha barghanda ne isteymiz?" degen súraq túrady. Óitkeni shetten alghan tereng bilimdi 40-50 myng tengelik ailyq jalaqygha júmsaghysy kelmeydi. Onyng ýstine burokratiya, jeng úshynan jalghasqan jemqorlyq, basshynyng aldynda qúrday jorghalau namysyna tiyedi. Sebebi bilimdi jastardyng qarym-qabileti basshylar ýshin kók tiyn. Býginde jastardyng iydealy búrynghyday múghalim, úshqysh, ghalym, aqyn, jazushy emes, kәsipker, әkim, sot... Túraqtylyq joq. Jastar iydealsyz ómir sýrude, óitkeni Qazaqstanda iydeologiya joq. Jastardyng ómirlik maqsaty bólek. Sóz ónerin, bilim, ghylymdy iydeal etudi toqtatty. Naryqtyq ekonomika bastalghannan son, aqsha tabu jastardyng iydealyna ainaldy", - dep sózin týiindedi D.Isabekov.  Al Qazaqstannyng halyq jazushysy Qabdesh Júmadilovtyng aituynsha, jas buynnyng baylyqqa qúnyghuy teginnen emes. Aldynghy buyn aghalardyng izimen kele jatyr. Tәuelsizdikti alghannan bastap ekonomika, ekonomika taghy da ekonomika dep úrandap, tek mal tabudyng sonyna týsip, ruhaniyat, iydeologiyany shetke ysyryp qoydyq. Ruhany dýnie men iydeologiyany artqa ysyryp óte kóp ziyan shektik. Dәl qazir qazaqstandyqtardyng ruhany qúldyraugha úshyraghany anyq bayqaluda. Mәselen, qoghamdaghy órship túrghan jemqorlyq, jastardyng óz-ózine qol júmsauy siyaqty qylmys ruhany qúldyraudan tuuda. Múny million, milliardtarmen ólsheuge bolmaydy. Búl qazaq qoghamyna kelgen asa ýlken shyghyn, keri ketu. Biz ruhaniyat dýniyesine qayta qadam basyp, oghan jastardy tartugha mindettimiz. "Aqshanyng sonynan týsken adamnyng iydealy kim boluy mýmkin? Áriyne, miyl­lio­nerler, milliarderler, oligarhtar. Mine, jastardyng birden-bir iydealy osylar. Bayyp tasyghysy, qymbat kólik mingisi, zәulim sarayda ómir sýrgisi keledi. Áytpegende she? Býgin kimderdi maqtap, madaqtaymyz? Elding bar baylyghy kimnin, nemese kimderding qolynda? Endeshe jastar bay dәuletke qyzyqpaghanda qaytsin? Búl ýshin olardy kinәlaugha bolmaydy. Óitkeni kóz ashyp kórgennen beri elding esil-derti baylyq boldy. Júrttyng ansary baylyqqa, dýniyeqonyzdyqqa audy". - Ýlken ghalymdar men aqyn, jazushylardy iydeal tútatyn jastar joq dep auyzdy qu shóppen sýrtuge bolmaydy. Bar. Biraq olar óte az. Jastardyng 90 payyzynyng ansary baylyqqa auyp ketti, - deydi Qabdesh Júmadilov.  Sayasattanushy Aydos Sarym osydan 10-15 jyl búryn jýrgizilgen әleumettik zertteulerge sýienip, bylay deydi: "Sol kezde studentter biznesmen, bank qyzmetkeri, zanger bolamyn, kәsip ýirenemin dep úmtylatyn. Ókinishke qaray, býgingi studentterding 60-70 payyzy sheneunik, prokuror, sudiya bolugha tyrysady. Yaghny býgingi qoghamda eng onay aqsha jasaudyng joly - ol memlekettik qyzmetke baru. Jemqorlyq arqyly aqsha tauyp, bedel jinaugha degen qúshtarlyq bar. Búl tek qana jastardyng emes, býgingi ómirdin, sayasattyng kinәsi. "Sóz joq әrbir adam dýniyege kedey bolayyn, tezek tereyin dep kelmeydi. Jetistikke jetuge yntyq bolady. Biraq basym kópshilikting osynday jenil, zansyz jol izdeui býgingi qazaq qoghamynda ýlken qauip-qaterding bar ekenin, mәdeny qúndylyqtardyng irip-shirigenin kórsetedi. Tipti dәl qazir elge ýlgi retinde kórsetetin qoghamdyq әdebiy-mәdeny shygharma joqtyng qasy. Teledidardy qossaq, enirep jylap jýrgen el. Keshegi qylmysker býgingi bastyq... Memlekettik minber­lerden aitylghan sóz ben shynayy ómirdegi qarama-qayshylyq jastardyng sanasyn daghdarysqa úshyratuda". - Qazaq tarihyn alyp qaraytyn bolsaq, kezinde nar zaman da, zar zaman da, tipti Kenes ýkimeti kezinde tar zaman da boldy. Býgingi qazaq qoghamynyn, qazaq qauymynyng әdilettilikti izdeu jolyndaghy kýresine qarap HHI ghasyr qazaq qauymy, әsirese qazaq jastary ýshin ar zamany boluyn qalar edim. Keybir jastardyng tazalyqty, inkәrlikti izdeuining astarynda Shәkәrim atalarymyz salyp ketken ar ilimi túrghan siyaqty kórinedi, - deydi Aydos Sarym, - Ayta ketetin jayt, býkil qazaqqa, qazaq jastaryna sózi ótetin bes aqsaqaldyng ózi qalmay barady. Keshegi marqasqalardyng zamany ótip ketti. Mәselen, bizder ýlgi-ónege tútqan aghalarymyzdyng sózi býgingi jastargha óte bermeydi. Qazaq qoghamyna osy zaman­gha say jana túlghalar kelui qajet. Býginnen bastap qanday memleket, qanday qogham qúryp jatyrmyz, nening dúrys, nening búrys ekenin aityp bere alatyn azamattargha arqa sýieuimiz kerek. Sonda aldaghy 4-5 jylda azattyq izdegen, әdilettilik izdegen jana liyderler, kóshbasshylar, ruhany bay azamattar shyghatynyna senemin.    Aytpaqshy, búl - agha buyn ókilderining jeke pikirleri. Al jastar ýshin ne qúndy, kimdi iydeal tútasyz, últtyq, eldik, memlekettik mýddede algha shyghyp jýrgen qay azamatty túlgha sanaysyz, aitarynyz bolsa, redaksiyagha qonyrau shalynyz, hat joldanyz.

dilara-isa@mail.ru

Dilara ISA

http://www.zhasalash.kz/student/5721.html