Álginde, aqparattardy sholyp otyryp, mynaday bir derekke kózim týsti. Qazaqstan halqynyng 60 payyzdan astamy polisiyagha senbeydi eken. Eski statistika deuge jәne kelmeydi. Biylghy aqpannyng ayaghynda aqparat. Liyter gәzeti jazghan. Endi keri sheginis...

2019 jyldyng aqpany. Qazaqstannyng Ishki ister ministri auysty. Qalmúhanbet Qasymov segiz jyl tapjylmay otyrghan kreslogha Erlan Zamanbekúly kelip qonjidy. Sóitip, Qasymovqa qosh aittyq ta, Túrghymbaevty tórge shyghardyq. El-júrtqa sýieudey sýikimi qalmay bara jatqan son, Elbasy ózgeris jasaudy tapsyrghanda, forma auystyrghannan әri asa almaghan qazaq polisiyasyna ministrding auysuy ong әser eter dedik. Ókinishtisi, bayaghy jartas – sol jartas kýiinde qaldy.

2019 jyldyng mausymynda QR IIM Erlan Túrghymbaev myrzanyng atyna qarata ýshbu hat jazdyq. Qazaqstan polisiyasynyn, qazaq polisiyasynyng әperbaqan, әkiren-minezin synadyq. Auyzdarynan aq it kirip, kók it shyqqan shong shendilerden bastap, «My bratva, my banda» degen dókeylerge deyingilerding ersili-qarsyly әreketterin әshkerelegen boldyq. «Qazaq polisiyasy azamattardyng qúqyghy men qauipsizdigin qorghaydy. Qazaq polisiyasy qúrmetke layyq» degen mazmúndaghy әlsiz agitasiya – qazaq polisiyasynyng imidjin kóteruge jetkiliksiz ekenin aittyq. Alayda, Túrghymbaev tarapynan «lәm-miym» degen jauap bolmady.

Túrghymbaev komandasyndaghy «ardagerler» armiyasyn da syngha aldyq. Zeynet jasyna әldeqashan jetse de, qyzmettik kreslosynan týspegen ministrlik qyzmetkerlerin jipke tizgendey etip jazdyq. Rashid Jaqypov, Múharan Ámirov, Quat Ospanov, Bәdilhan Kamalhanúly, Amanjol Qabylov, Qadyrbek Núrghaliyev, Janbolat Oljabaev, Hamza Ýmbetqaliyev, Eraly Júmahanovtardyn attaryn atap jazdyq. Búl atalghan azamattar QR Zanynda kórsetilgen merzimde zeynetke shyqpaghandar. Biz birli-jarymyn ghana jazdyq. Ministrlik pen departamentterding resmy sayttaryn sýzip shyqsanyz, әli talayyn tabarynyz anyq. Qoyshy, miz baqpas ministrimiz bú joly da jauap jazbady.

Esterinizde bolsa, byltyrghy jylghy joldauynda el preziydenti Qasym-Jomart Toqaev «Estiytin memleket» konsepsiyasyn úsynghan. Mәseleni basyp-janshyp, kýshpen emes, dialogpen sheshudi tapsyrdy. Beybit jiyndar ótkizuge rúqsat berudi aitty. Sodan keyin de el aumaghynda birdi-ekili beybit jiyndar ótti. «Ózgerip ketken týgi joq, sovetten qalghan sol mektep, mәrtebesi zor mektep» degendey, Túrghymbaevtyng saqshylary eki bilekterin syban kelip, taghy da eski әdiske saldy.  «Preziydentting «estiytin memleketin» ministr Túrghymbaev estimegen be» dedik jәne.

Jә, odan da óttik. Endi mine... Qazaqstan polisiyasyna halyqtyng 60 payyzdan astamy senbeydi. Búl derekti basqa-basqa emes, ministrding ózi aitypty.

2019 jyldyng 13 mamyry men 22 mausymy aralyghynda QR Últtyq ekonomika ministrligining statistika komiyteti «Qúqyq qorghau organdaryna halyqtyng senimi turaly» zertteu jýrgizipti. Saualnama qalany da, auyldy da qamtyghan. Qorytyndyda polisiyagha tolyq senim bildirgender sany 38,3 payyzdy ghana qúrapty. Kórsetkish pe? Kórsetkish!

Qosh! Qazir Túrghymbaev basqaratyn IIM synnyng astynda otyr. Qazaqstan polisiyasyna aitylar syn kóp. Olardyng úrda-jyq sayasaty men әkiren-minez әngirtayaqshyl, әlimjettik әreketteri turaly әlemdik aqparat jazyp, Halyqaralyq úiymdar synnyng tópesine alyp jatqany ótirik emes. Oghan sebep te joq emes! Qazaqstan polisiyasynyng ózi – negizgi mindetimiz qylmyspen kýresu dep qana týsinedi.

Polisiyagha synnyng kóbeyui, Halyqaralyq úiymdar jaqtan aiyptaulardyng jiyileui, halyqtyng senim krediytining tausyluy, polisiya qyzmetkerlerinde dialog mәdeniyetining qalyptaspauy t.b. biraz mәselening birneshe sebebi bar. Sonyng eng manyzdysy – memlekettik tildin, qazaq tilining qyzmettik qoldanys tiline ainalmauy.

Býgingi QR Ishki ister ministrligining qyzmettik tili qay til? Áriyne, resmy til! Kórshi elding memlekettik tili! Orys tili!

Genaral Lepeha. Igori Vladimirovich Lepaha QR IIM apparatyn basqaratyn adam. Bylaysha aitqanda IIM ishinde kadr mәselesin baqylaytyn dәu bastyq. Qazaqstanyng Qaraghandysynda tuyp, Reseyding IIM akademiyasynda oqyp kelgen general. Biyl 58-ge keledi. Enbek ótili – 1986 jyldan bastalady.

Nemese general Kalaychidiy. 57 jastaghy kishi ministr Aleksey Dmitriyevich Kalaychidy SSR-dyng IIM akademiyasynda, sosyn Qaraghandyda bilim alghan. Qyzmet jolyn qyrghyzdyng Tokmaghynda bastaghan.

Endi osy aty darday generaldar әrbir jinalysyn qazaqsha ótkizedi degenge siz senesiz be? Bizding biluimizshe, Ishki ister ministrligindegi selektorlyq jiyndardyng deni resmy tilde ótedi eken. Atalghan aqparattyng anyq-qanyghyn ministrlik aita jatar. Bizding aitpaghymyz, Túrghymbaev basqaratyn ministrlikte jalghyz Kalachaydiyler qyzmet etpeydi. Shymkent, Týrkistan sekildi qazaqy ónirlerden shyqqan azamattar da joq emes. Tek, orys tilinsiz tәrbiyelenip, ministrlikke kelgen búl jigitterding әri qarayghy karierasy orys tiline kelip tireletini ókinishti.  Eseptik, qyzmetik qújattar resmy tilde toltyrylady-mys. Bayandamalar jәne orys tilinde jasalady. Búl tipti talap bolmasa kәne... Osydan keyin, janaghy qazaq tildi jigitter til búrap, jaq taldyryp, jan baghugha mәjbýr bolady. Bylaysha aitqanda, qazaq tildi qazaq poliyseyleri ózge tilde ómir sýruige mәjbýrlenedi. Búl qanshalyqty әdildetti?

Búl jalghyz Ishki ister ministrligine tәn dert emes, әriyne. El halqynyng 70 payyzdan astamy qazaq tildi ekeni birazdan beri aitylyp keledi. Búl bizding oidan izdep, qyrdan tapqanymyz emes, resmy statistika kórsetken sandar. Byltyr, biyl soltýstiktegi soyy bólek biraz júrt shekara asyp, azamattyq auystyrghany aityldy, ótkende. Olardyng sany jýz myndap esepteledi eken. Al biyl halyq sanaghy. Demek, jogharydaghy 70 payyz 80 aspasa, kemy qoymaytyny da týsinikti.

Endeshe, Túrghymbaev ministrligi qazaq auditoriyasymen qay tilde sóileskeni tiyimdi? Áriyne, qazaq tilinde! Ókinishke oray, kenestik jazalau tәsilin qandaryna sinirip, totalitarlyq jýiening toryna shyrmalghan býgingi Qazaqstannyng Ishki ister ministrligi halyqpen qazaq tilinde dialog ornata ala ma? Kýmәndi! Kýn sayyn kórshining tilinde sóilep ýirengen ministrlik qazaq tildi júrttyng problemasyn sheshpek týgili, sózin týsinuge dәrmensiz. Eki tarap - eki tildi. Múnday jaghdayda әriyne – dialog ornamaydy.

Polisiya – el-júrttyng qorghany deydi. Alayda, býgingi qazaq polisiyasy jayly ong imidj joq. Bolsa da joqtyng qasy. Sondyqtan da, Qazaqstannyng IIM-ne reforma jasau turaly bastama sóz birazdan beri aitylyp jýr. Bizshe bolsa, ol ýshin әueli Túrghymbaev ta, Kalaychidy de, Lepeha da qazaqsha sóileui kerek! IIM-ne qazaq tildi kadrlar kelmey dialog ornamaydy! Búl fakt!

Sosyn búl salagha tiyimdi reforma jasau ýshin aldymen zeynetkeler men potensialdy zeynetkerler, «na luboy strelke obosnuy» deytin «bratvalar» toptasqan kóne-komanda enbek demalysyna ketui kerek!

Jәne ýshinshi - eger de ministrlik ishki ister salasyna reforma jasaugha dayyn bolsa, aldymen baspasózdegi әr syngha mardymdy jauap berui tiyis! Óitpeyinshe ózgeris te jasalmaydy degimiz keledi.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz