الگىندە، اقپاراتتاردى شولىپ وتىرىپ، مىناداي ءبىر دەرەككە كوزىم ءتۇستى. قازاقستان حالقىنىڭ 60 پايىزدان استامى پوليتسياعا سەنبەيدى ەكەن. ەسكى ستاتيستيكا دەۋگە جانە كەلمەيدى. بيىلعى اقپاننىڭ اياعىندا اقپارات. ليتەر گازەتى جازعان. ەندى كەرى شەگىنىس...

2019 جىلدىڭ اقپانى. قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەر ءمينيسترى اۋىستى. قالمۇحانبەت قاسىموۆ سەگىز جىل تاپجىلماي وتىرعان كرەسلوعا ەرلان زامانبەكۇلى كەلىپ قونجيدى. ءسويتىپ، قاسىموۆقا قوش ايتتىق تا، تۇرعىمباەۆتى تورگە شىعاردىق. ەل-جۇرتقا سۇيەۋدەي سۇيكىمى قالماي بارا جاتقان سوڭ، ەلباسى وزگەرىس جاساۋدى تاپسىرعاندا، فورما اۋىستىرعاننان ءارى اسا الماعان قازاق پوليتسياسىنا ءمينيستردىڭ اۋىسۋى وڭ اسەر ەتەر دەدىك. وكىنىشتىسى، باياعى جارتاس – سول جارتاس كۇيىندە قالدى.

2019 جىلدىڭ ماۋسىمىندا قر ءىىم ەرلان تۇرعىمباەۆ مىرزانىڭ اتىنا قاراتا ءۇشبۋ حات جازدىق. قازاقستان پوليتسياسىنىڭ، قازاق پوليتسياسىنىڭ اپەرباقان، اكىرەڭ-مىنەزىن سىنادىق. اۋىزدارىنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىققان شوڭ شەندىلەردەن باستاپ، «مى براتۆا، مى باندا» دەگەن دوكەيلەرگە دەيىنگىلەردىڭ ەرسىلى-قارسىلى ارەكەتتەرىن اشكەرەلەگەن بولدىق. «قازاق پوليتسياسى ازاماتتاردىڭ قۇقىعى مەن قاۋىپسىزدىگىن قورعايدى. قازاق پوليتسياسى قۇرمەتكە لايىق» دەگەن مازمۇنداعى ءالسىز اگيتاتسيا – قازاق پوليتسياسىنىڭ ءيميدجىن كوتەرۋگە جەتكىلىكسىز ەكەنىن ايتتىق. الايدا، تۇرعىمباەۆ تاراپىنان «ءلام-ميم» دەگەن جاۋاپ بولمادى.

تۇرعىمباەۆ كومانداسىنداعى «ارداگەرلەر» ارمياسىن دا سىنعا الدىق. زەينەت جاسىنا الدەقاشان جەتسە دە، قىزمەتتىك كرەسلوسىنان تۇسپەگەن مينيسترلىك قىزمەتكەرلەرىن جىپكە تىزگەندەي ەتىپ جازدىق. راشيد جاقىپوۆ، مۇحاران ءامىروۆ، قۋات وسپانوۆ، ءبادىلحان كامالحانۇلى، امانجول قابىلوۆ، قادىربەك نۇرعاليەۆ، جانبولات ولجاباەۆ، حامزا ۇمبەتقاليەۆ، ەرالى جۇماحانوۆتاردىڭ اتتارىن اتاپ جازدىق. بۇل اتالعان ازاماتتار قر زاڭىندا كورسەتىلگەن مەرزىمدە زەينەتكە شىقپاعاندار. ءبىز ءبىرلى-جارىمىن عانا جازدىق. مينيسترلىك پەن دەپارتامەنتتەردىڭ رەسمي سايتتارىن ءسۇزىپ شىقساڭىز، ءالى تالايىن تابارىڭىز انىق. قويشى، ءمىز باقپاس ءمينيسترىمىز بۇ جولى دا جاۋاپ جازبادى.

ەستەرىڭىزدە بولسا، بىلتىرعى جىلعى جولداۋىندا ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ «ەستيتىن مەملەكەت» كونتسەپتسياسىن ۇسىنعان. ماسەلەنى باسىپ-جانشىپ، كۇشپەن ەمەس، ديالوگپەن شەشۋدى تاپسىردى. بەيبىت جيىندار وتكىزۋگە رۇقسات بەرۋدى ايتتى. سودان كەيىن دە ەل اۋماعىندا ءبىردى-ەكىلى بەيبىت جيىندار ءوتتى. «وزگەرىپ كەتكەن تۇگى جوق، سوۆەتتەن قالعان سول مەكتەپ، مارتەبەسى زور مەكتەپ» دەگەندەي، تۇرعىمباەۆتىڭ ساقشىلارى ەكى بىلەكتەرىن سىبان كەلىپ، تاعى دا ەسكى ادىسكە سالدى.  «پرەزيدەنتتىڭ «ەستيتىن مەملەكەتىن» مينيستر تۇرعىمباەۆ ەستىمەگەن بە» دەدىك جانە.

ءجا، ودان دا وتتىك. ەندى مىنە... قازاقستان پوليتسياسىنا حالىقتىڭ 60 پايىزدان استامى سەنبەيدى. بۇل دەرەكتى باسقا-باسقا ەمەس، ءمينيستردىڭ ءوزى ايتىپتى.

2019 جىلدىڭ 13 مامىرى مەن 22 ماۋسىمى ارالىعىندا قر ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ستاتيستيكا كوميتەتى «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا حالىقتىڭ سەنىمى تۋرالى» زەرتتەۋ جۇرگىزىپتى. ساۋالناما قالانى دا، اۋىلدى دا قامتىعان. قورىتىندىدا پوليتسياعا تولىق سەنىم بىلدىرگەندەر سانى 38,3 پايىزدى عانا قۇراپتى. كورسەتكىش پە؟ كورسەتكىش!

قوش! قازىر تۇرعىمباەۆ باسقاراتىن ءىىم سىننىڭ استىندا وتىر. قازاقستان پوليتسياسىنا ايتىلار سىن كوپ. ولاردىڭ ۇردا-جىق ساياساتى مەن اكىرەڭ-مىنەز اڭگىرتاياقشىل، الىمجەتتىك ارەكەتتەرى تۋرالى الەمدىك اقپارات جازىپ، حالىقارالىق ۇيىمدار سىننىڭ توپەسىنە الىپ جاتقانى وتىرىك ەمەس. وعان سەبەپ تە جوق ەمەس! قازاقستان پوليتسياسىنىڭ ءوزى – نەگىزگى مىندەتىمىز قىلمىسپەن كۇرەسۋ دەپ قانا تۇسىنەدى.

پوليتسياعا سىننىڭ كوبەيۋى، حالىقارالىق ۇيىمدار جاقتان ايىپتاۋلاردىڭ جيىلەۋى، حالىقتىڭ سەنىم كرەديتىنىڭ تاۋسىلۋى، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىندە ديالوگ مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسپاۋى ت.ب. ءبىراز ماسەلەنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. سونىڭ ەڭ ماڭىزدىسى – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ، قازاق ءتىلىنىڭ قىزمەتتىك قولدانىس تىلىنە اينالماۋى.

بۇگىنگى قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قىزمەتتىك ءتىلى قاي ءتىل؟ ارينە، رەسمي ءتىل! كورشى ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى! ورىس ءتىلى!

گەنارال لەپەحا. يگور ۆلاديميروۆيچ لەپاحا قر ءىىم اپپاراتىن باسقاراتىن ادام. بىلايشا ايتقاندا ءىىم ىشىندە كادر ماسەلەسىن باقىلايتىن ءداۋ باستىق. قازاقستانىڭ قاراعاندىسىندا تۋىپ، رەسەيدىڭ ءىىم اكادەمياسىندا وقىپ كەلگەن گەنەرال. بيىل 58-گە كەلەدى. ەڭبەك ءوتىلى – 1986 جىلدان باستالادى.

نەمەسە گەنەرال كالايچيدي. 57 جاستاعى كىشى مينيستر الەكسەي دميتريەۆيچ كالايچيدي سسر-دىڭ ءىىم اكادەمياسىندا، سوسىن قاراعاندىدا ءبىلىم العان. قىزمەت جولىن قىرعىزدىڭ توكماعىندا باستاعان.

ەندى وسى اتى دارداي گەنەرالدار ءاربىر جينالىسىن قازاقشا وتكىزەدى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟ ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىندەگى سەلەكتورلىق جيىنداردىڭ دەنى رەسمي تىلدە وتەدى ەكەن. اتالعان اقپاراتتىڭ انىق-قانىعىن مينيسترلىك ايتا جاتار. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز، تۇرعىمباەۆ باسقاراتىن مينيسترلىكتە جالعىز كالاچايديلەر قىزمەت ەتپەيدى. شىمكەنت، تۇركىستان سەكىلدى قازاقي وڭىرلەردەن شىققان ازاماتتار دا جوق ەمەس. تەك، ورىس ءتىلىنسىز تاربيەلەنىپ، مينيسترلىككە كەلگەن بۇل جىگىتتەردىڭ ءارى قارايعى كارەراسى ورىس تىلىنە كەلىپ تىرەلەتىنى وكىنىشتى.  ەسەپتىك، قىزمەتىك قۇجاتتار رەسمي تىلدە تولتىرىلادى-مىس. باياندامالار جانە ورىس تىلىندە جاسالادى. بۇل ءتىپتى تالاپ بولماسا كانە... وسىدان كەيىن، جاڭاعى قازاق ءتىلدى جىگىتتەر ءتىل بۇراپ، جاق تالدىرىپ، جان باعۋعا ءماجبۇر بولادى. بىلايشا ايتقاندا، قازاق ءتىلدى قازاق پوليتسەيلەرى وزگە تىلدە ءومىر سۇرۋىگە ماجبۇرلەنەدى. بۇل قانشالىقتى ادىلدەتتى؟

بۇل جالعىز ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە ءتان دەرت ەمەس، ارينە. ەل حالقىنىڭ 70 پايىزدان استامى قازاق ءتىلدى ەكەنى ءبىرازدان بەرى ايتىلىپ كەلەدى. بۇل ءبىزدىڭ ويدان ىزدەپ، قىردان تاپقانىمىز ەمەس، رەسمي ستاتيستيكا كورسەتكەن ساندار. بىلتىر، بيىل سولتۇستىكتەگى سويى بولەك ءبىراز جۇرت شەكارا اسىپ، ازاماتتىق اۋىستىرعانى ايتىلدى، وتكەندە. ولاردىڭ سانى ءجۇز مىڭداپ ەسەپتەلەدى ەكەن. ال بيىل حالىق ساناعى. دەمەك، جوعارىداعى 70 پايىز 80 اسپاسا، كەمي قويمايتىنى دا تۇسىنىكتى.

ەندەشە، تۇرعىمباەۆ مينيسترلىگى قازاق اۋديتورياسىمەن قاي تىلدە سويلەسكەنى ءتيىمدى؟ ارينە، قازاق تىلىندە! وكىنىشكە وراي، كەڭەستىك جازالاۋ ءتاسىلىن قاندارىنا ءسىڭىرىپ، توتاليتارلىق جۇيەنىڭ تورىنا شىرمالعان بۇگىنگى قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگى حالىقپەن قازاق تىلىندە ديالوگ ورناتا الا ما؟ كۇماندى! كۇن سايىن كورشىنىڭ تىلىندە سويلەپ ۇيرەنگەن مينيسترلىك قازاق ءتىلدى جۇرتتىڭ پروبلەماسىن شەشپەك تۇگىلى، ءسوزىن تۇسىنۋگە دارمەنسىز. ەكى تاراپ - ەكى ءتىلدى. مۇنداي جاعدايدا ارينە – ديالوگ ورنامايدى.

پوليتسيا – ەل-جۇرتتىڭ قورعانى دەيدى. الايدا، بۇگىنگى قازاق پوليتسياسى جايلى وڭ يميدج جوق. بولسا دا جوقتىڭ قاسى. سوندىقتان دا، قازاقستاننىڭ ءىىم-نە رەفورما جاساۋ تۋرالى باستاما ءسوز ءبىرازدان بەرى ايتىلىپ ءجۇر. بىزشە بولسا، ول ءۇشىن اۋەلى تۇرعىمباەۆ تا، كالايچيدي دە، لەپەحا دا قازاقشا سويلەۋى كەرەك! ءىىم-نە قازاق ءتىلدى كادرلار كەلمەي ديالوگ ورنامايدى! بۇل فاكت!

سوسىن بۇل سالاعا ءتيىمدى رەفورما جاساۋ ءۇشىن الدىمەن زەينەتكەلەر مەن پوتەنتسيالدى زەينەتكەرلەر، «نا ليۋبوي سترەلكە وبوسنۋيۋ» دەيتىن «براتۆالار» توپتاسقان كونە-كوماندا ەڭبەك دەمالىسىنا كەتۋى كەرەك!

جانە ءۇشىنشى - ەگەر دە مينيسترلىك ىشكى ىستەر سالاسىنا رەفورما جاساۋعا دايىن بولسا، الدىمەن باسپاسوزدەگى ءار سىنعا ماردىمدى جاۋاپ بەرۋى ءتيىس! ويتپەيىنشە وزگەرىس تە جاسالمايدى دەگىمىز كەلەدى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz