(Ángime)

Jer betinde qasiyet bar azdaghan,
Ol – әielding ary ghana azbaghan.
Ábubәkir Qayran

Ángimening әlqissasy.

Músylman halifasy Omar ibn әl-Hattabqa bir kisi kelip: «Mening әbden qartayyp, qausaghan qart anam bar. Ol ózdiginen týzge otyrudan da qalghan. Týzge otyrghysy kelgende men ony arqalap aparyp kelemin. Men osymen anamnyng aldyndaghy balalyq paryzym men moynymdaghy qaryzyn ótedim be?» – dep súrady. Sonda oghan hazireti Omar: «Joq, ótegen joqsyn, óitkeni sening kishkene kezinde ol da saghan osylay qarady, seni әlpeshtep ayalady. Kóterip baqty. Solay bola túra anang sening ómir sýrgenindi qalaytyn. Sen de anannyng sol isin qaytalap jýrsin, biraq sen anannyng dýniyeden qaytqanyn ishtey qalaysyng ghoy», – dedi.

***

Ózi qúralpy balalar, «mening kókem» dep sóz bastaghanda, ol da әkesin oilaytyn. Oilaghanda.., kóz aldyna shashyn shalqayta qayyrghan keng mandayly kisi elesteushi edi. Kýlimsirep tórde otyratyn. Auzynan әldebir sózder shyghady. Esinde kómeski elesi ghana búlanytqan әke beynesine úmtylyp, sózin úqqysy keledi. Ákesi sóiley beredi, búl biraq estimeydi. Sonda, әkesi ne aitty eken...

Keng mandayly kisining keyde garmoni sozyp, shalqityn sәtteri bolatyn. Al qazir «әke» deytin beytanys adamnyng qúlashtap sozatyn garmony qonyr shifonerding ýstinde ýnsiz túrghaly qashan... Bala garmonnyng qatparyn jazyp, ishine ýniletin de, әkem osynda jasyrynyp otyrghan shyghar, osynda onyng jany túrghan shyghar dep, týsiniksiz qiyalgha da beriletin.

Ákesin bala kezinde kóp izdeytin, anasynyng әngimelerinen de izdeytin. Keyin ol әdetin úmytty. Ýlkender jaghy búnyng әkesin eske alyp, ghibratty әngimeler aita bastasa, «A-a, ol kisi sonday bolghan ba?» – deytin de, qoyatyn. Óitkeni oghan endi әke beynesi mýlde jat edi. Sóitip, anasynyng qúshaghynda ósti.

Sәby – perishte. Ol shaqalaqqa jaryq dýniyening tylsym qúdiretin sezdirgennen keyin qaytyp ketedi. Adamnyng sәby bop ómir sýrmeytini sodan. Al shaqalaq jetilip, manday sýiegi bekigende esi kirip, ata-anasyn tanidy. Bala da anasyn 2-3 jasynda anyq tanydy. Erke edi. Erke ekenin ghana biletin, biraq eshtene oilamaytyn.

Bir kýni basy orasan ýlken, adyraq kózi tas tóbesinde oinaghan kisi kelip, anasynyng janynda yrjalaqtap otyryp aldy. Búghan aq bor kәmpit berdi, jauyrynynan qaqty. Alaqany jalpaq, әnjimdi eken. Azdan song sholjandap, maldas qúrghan aghanyng aldyna kóldeneng týsip jatyp alghan, úiyqtap ketipti. Oyanghanda anasynyng jylap jatqanyn kórdi. Balanyng ishi qaltyrap, anasyn alghash ret jatsynghanday kýy keshti. Óitkeni anasy jylamaytyn, kýlimsirep jýretin. Al mynau úzyn búrymy retsiz tarqatylghan, iyghy jartylay jalanash bógde әiel. Bala keshegi adyraq kóz aghany da jek kórip túrdy. Sodan keyin oghan dýniyedegi bar jamandyq pen jaman adamdar adyraq kózding úsqynyna úqsap kete berdi.

Mektepke jana barghan kezinde sezimtal bala jaqsy oqyp, anamdy quantayynshy dep oilaytyn. Jaqsy oqydy, tipti kileng beske oqydy. Ýzdik oqushy ghana emes, belsendi oqushy boldy. Anasy sonda shat-shadyman kýige bólenip, shattyq keshetin. Ana jýregindegi quanyshty kózinen kórip búl da quanatyn, iyә, eptep maqtanatyn. «Mama, men ýlkeygende bastyq bolamyn. Kóresin, ekeumiz qalada túramyz?».

Jyldyq oqu mausymy ayaqtalghan sayyn, maqtau qaghaz iyelenetin úlyn ystyq omyrauyna basyp, ainalyp-tolghanghan anasy: «Sen mening ýmitimsin, shyraghymsyn», – deytin.

Bala mektepti altyn belgimen ayaqtap, alys shahargha attanghanda, qara joldyng boyynda taldap órgen nu qara shashy jelke túsynda týiilgen, ashang jýzdi jas әiel úmsynyp qala bergen. «Mening anam qanday әdemi, men anamnyng ózine úqsaytyn bir súludy әkelip qolyna qondyram, kelin qylam», – dep ishtey oy týigen úl belden belge asyp, jinishkerip, ýzilip baryp kókjiyekke sinetin sýrleu-soqpaqqa týsti de,  artyna qaray-qaray úzap, kóz úshynda qara noqatqa ainaldy.

Ol tandaghan mamandyghy boyynsha oqytatyn әidik oqu ornynyng esigin esh kedergisiz ashty. Auylyna qonyrau shaldy, anasyn quantty. «Qayran sheshem, quanghanda basyndaghy jaulyghyng susyp ketushi edi, kóniling ósip, kórshi-kólendi bir shәugim shaygha shaqyryp ta alghan shygharsyn», – dep jymidy meyirlenip.

Kurstan kursqa óter kezdegi demalys uaqytyn paydalanyp, anasyna ýzbey kelip-ketip jýrdi. Anasy jadyrap qarsy alatyn da, sәl jabyghyp shygharyp salatyn. «Aqylyng bar ghoy, jastyqtyng mastyghyna úrynbaghaysyn. Aman bol. Mening senen basqa sýiener, sýiiner kimim bar?» – deydi anasy.

«Al mening senen basqa kimim bar?» – deydi úly.

Oquyn tәmam qylghan son, mamandyghyna baylanysty qosymsha bilim izdep, qyzmet orynyn tandap, anasyn birer jyl zaryqtyryp qoydy. Biraq kópke sozbady, ortanghy kursta kónil jarastyryp, tilek qosqan ghashyghyna júp qúraudyng jayyn aitty. Jalghyzdyghyn, әke degen aibarly túlghany kórmey óskenin, janashyr jaqynynyng azdyghyn, anasynyng qúba tóbel qonyrqay ghana tirshiligin, qala berdi, synyq mýiiz qara siyry men tor biyeden ózge qorasynda qara-qúranyng joqtyghyn da jasyrmay jayyp salghan.

«Ýiimiz alasa, shatyry júqa, tolassyz janbyr jausa, tamnyng qabyrgha sylaghy bosap qaldy», – degendi de aitty. Osynyng bәrin ýnsiz tyndaghan qalyndyghy: «Auylda túrsaq, janadan ýy salarmyz. Qalagha túraqtasaq, anamyzdy kóshirip almaymyz ba?» – dep jymidy. Qalyndyghynyng bәdendi jyly jýzi, kýlgende betining úshy shúnqyrlanyp, oimaqtala qalatyny anasyna úqsaydy eken.

Auylgha qol ústasyp barghan úly men kelinin samayyna kýmisting kýnjimdi buy júqqan, kózining ainalasyna úsaq, mayda әjimder qoralanghan ana qarsy aldy. Izetti, tәrbiyeli kelinin kórip ghaziz ana týlep sala bergen. Baryn shashyp toy jasady. Toyda mandayy jarqyrap, quanyshyna qútty bolsyn aita kelgen aghayynnyng ortasynda núrlanyp otyrdy. Toy tarqaghan song qazan-oshaq jaqqa әdetinshe jýgirip ketip, kelinining jolyna kóldeneng kep qalghanyna qysylyp, ol isinen úyalyp ta jýrdi.

«Siz endi as-sugha aralaspanyz, bәrin kelininizge tapsyrynyz», – dep kenes aitty úly. Anasy úlynyng sózin qostady, biraq «jat júrttyng balasy ghoy, sharuany dóngelentip әketkenshe, qasynda bolyp, jón kórsetkenim artyq etpes»,  – dedi.

«Anam әli jas eken, qayratty eken. Onyng ýstine qasiyet tútqan qazan-oshaghynyng basynan bir kýnde qaytip qol ýzsin. Kelinin tәrbiyesine alyp, bauyryna basqany dúrys ta shyghar» degendi oilap, úly ýndemedi.

Jyldar birde ayandap, birde aryndap biraz jerge úzap ketken. Irgetasy biyik qúiylghan qos qabatty aq saraydyng aulasynda kýnshuaqtap qart әje otyrady. Baqytty әje. Bau-baqshaly, zәu-zatty nemereli әje. Qart әje nemerelerining birining atyn atap shaqyrsa, bәrining esimin týgel tizedi. «Áy, Tómiris, Mәnsýr, Álnúr, Áyliyin, oi, Qúday-ay, kim eding әlgi, Qúbylay, beri, múnda kelshi...». Keyde búlardyng qataryna balasy men kelinining aty da qosylyp ketedi.

Áje nemerelerin emshekten shyqqan son-aq etegine salyp alatyn. Birin jetelep, birin arqalap, bәrin ózi ósirdi. Nemerening ýlkeni әne-mine otau qúrmaqshy, eng kenjesi Aylin de birer jyldan song mektepti tәmamdaydy. Nemerelerining qaz basqan kezderin oilap otyryp, keyuana óz balasynyng balalyq shaghyna da әredik saparlap qaytatyn edi. Býgin de sóitti.

Qúrsaghyna sharana bitkenin bilgende tolqyp, tebirenip quanghany esinde. Ile-shala sәbiyimdi dýniyege qaytip әkelemin dep, qatty qoryqty da. Búnday hal barlyq jas ananyng basynda bolady eken, ony keyin bildi. Al dәrigerlerge baryp qaralyp, tirkeuge túrghan kezde estigen sózinen jany jaman shoshyndy: «Balany ózdiginnen tua almaysyn. Jambas sýieging dúrys jetilmegen. Jalpaq tilmen aitqanda, jatyryng tar. Balanyng bas sýiegi qysylyp qaluy mýmkin».

Osy jaydy keng qúrsaq jengelerining birine qúpiyalap bildirgende, anau shorshyp týsti: «Oybay, ol degen súmdyq. Balanyng bas sýiegi qysylyp, shaptalyp qalsa, ony tuu qayda, janyng aman qalsyn de. Kóp әielding baladan qaytatyn sebebi sol. Balanyng mәnisi bola jatar, basynnyng amandyghyn oila, týsik jasat».

Myna sózden jýkti әielding jýregi múzdap ketti, óne-boyynan qan jýrmey, әldebir temir qúrsaugha týskendey titirkengen, әl-dәrmeni qúryp qúlap ta qalghan.

Ol osylaysha bar men joqtyng arasynda esengiregen kýnderdi basynan ótkerdi. Eshnәrsege zauqy joq, tәbeti de joq. Jatyrynda úiyghan qangha jan bitip, ayaq-qoly biline bastaghan tirshilik iyesi birese quantyp, birese quartyp әri-sәri qyldy. Sondayda ekiúday kýiin jasyryp, erining aldynda kýlimsirep kýlgen bolady. Kýlse, ishinde qayghy jamylghan bireu ýnsiz  kýrsinedi. Sóilese, ar jaghynan sambyrlap ol da sóiley jóneletindey qútyn qashyrady.

Sonda ana tapjyldyrmaytyn tandaudyng aldynda túrghanyn týsindi: ne ólim, ne ómir! Ómir, sen, әriyne, ghajapsyn, núrlysyn, tәttisin! Seni dýniyening qanday asylymen aiyrbastaugha bolady eken? Bola ma eken sol ózi? Jaratqan IYeng jarylqap aldynnan beyishting rayan qaqpasyn ashyp túrsa da, seni tastap ketu mýmkin be? Seni, ómir, dýniyege qalay keletini beykýmәn, erteng kim bolatyny tipti beymәlim jan ýshin qaldyryp, qiyp kete baru kýnә da shyghar, bәlkim?.. Biraq, apyr-au, biraq.., býiregin býlkildetip jatqan sәbiyining ne kýnәsi bar? Búl kórgen núr sәuleli dýniyeni, jap-jaryq әlemdi, tang núryn ol da kórui kerek qoy. Ol da ómirding ashy-túshysyn tatyp adam bop, adamdardyng qatarynda ghúmyr keshui kerek. Jan bitip talpynghan tirshilikting bastalmay  ayaqtalghany, shyrqalmay ýzilgeni zaual emes pe? Peshenesine jazylghanyn kórer, qaytkende ol bú dýniyening kósh-keruenine ilesui kerek. Al men oghan ghayyptan joldas bolyp janynda jýremin. Anasyz jetimdi mening ruhym jebeydi...

Ana ajaldy tandady!

Toghyz ay toghyz kýnning mejesi tolghanda tolghaq qysqan ana dýniyege qosh aitugha bekingen... sәtin salyp aman-esen bosandy, aman-esen qol-ayaghyn bauyryna aldy. Biraq qatty aryp, qaljyraghan edi. Sýiek-sýiegining bosaghan jigi ornyn tapqansha, balpanaqtay úlyn beli ýzilip, bilegi talyp әreng kóterip jýrdi. Anasynyng omyrauyndaghy sýtin qomaghay úl bir emgende bir-aq sarqyp tauysatyn.

Arada kýnder ótip, torsyq sheke úly tez shirap ósip kele jatty. Qyzyl shaqa bop úiqygha úiyityn jórgektegi bos moyyn bópelerge úqsamaydy, shiraq. Qarashyghy túp-túnyq kózderin ashyp alghan. «Búnyng kezinde balalarymyzdyng jylbysqylanghan qabaghy jabylyp, kózining ornynda syzyq qana kórinushi edi, mynanyng janary jaynap túr ghoy, Qúday-au», – dep qatyndar tanday qaghatyn. Qatar otyra qalyp bala emizgende jas bosanghan keybir әiel omyrauyndaghy óz balasyn úmytyp, búnyng úlyna qarap iiytin: «Bala degen osynday sýikimdi, әi-әy bolsashy».

Kónili nildenip, keudesine týiin baylaghan qyzdar da osy úldy kóterip oinatqandy, qúmarlana qúshyp, sýigendi únatatyn. «Jeneshe, sýiip qosylghandardyng balasy sýikimdi bolady eken ghoy. Sol ras pa?» – deushi edi  olar. Sonday sózder men kózder auyr tiydi me, bir kýni úly kógerip-sazaryp taldy da qaldy. Aua jetpegendey tanauy qusyrylyp, kózining qarashyghy joghary tartyp, shalqalay bergen. «Myna bir jerim auyrady» dep aitugha tili joq  sәbiyining dәrmensiz kýiine kýiinip dәrmensiz ana zar eniredi. «Óledi-au, óltirip alam-au» degen oy sumang qaghyp es-aqylynan aiyrdy. Toghyz ay kóterip tolghatyp tapqanda jetkeni osy ma? Az ghana meyirlenip, az ghana kýn analyq dәuren sýrgende kórmegi osy bolghany ma?

Sharasyz ana janyn qoyargha jer tappay esikten tórge, tórden esikke  jýgirdi. Alaqanyn jayyp, Allagha jalbaryndy. Qystyghyp, bulyghyp, basyn besikke úryp jylady. Sol kezde ghoy, on tórt qúrsaq kóterip, bәrin din aman ósirgen Áymen әjening kirip kelgeni. Áymen әje tabaldyryqtan zeky attady: «Osy kýngi qatyndar bala tappaydy, bala tapsa, balasyn qúndaqtap saqtaydy. Jórgekten bosat balany!». Sosyn qoynyna sap ala kelgen jarty qúty baldy qolyna ústatyp, «mynany tezdetip jylyt» dep búiyrghan.

Kógerip, talyp, demi ýziluge tayaghan sәbiyding jórgegin jayyp salghan Áymen әje: «Pysymylla! Mening qolym emes, Bibatima pirimning qoly», – dedi de, sәbiyding qara tabanynan bastap kók jelkesine deyin yssy balmen úzaq ysqylady. Arqasyn, kishkentay jauyrynyn da balmen sylady. Kenet, shekeliginen móldirgen qos tamshy yrshyp shyqqan sәby tereng kýrsinip baryp, tittey tanauynan dem atqan. Artynsha ingәlap, shat-shәlekeylene jylaghan. Kәdimgidey, ýlkendershe kózinen jas sorghalatyp jylady. Áymen әje kýldi: «Ashuyn-ay jamannyn, ashuy qiyn eken ózinin». Sosyn sәbiyine tónip týsken búny iyghynan tartyp toqtatqan: «Bala kózigipti. Kóz balagha qara jel bop tiyipti. Bauyryn kóterip jýrip ketkenshe, aurushang boluy mýmkin. Sodan aman ótse, ary qaray alandama, úlyndy úzaq ómir kýtip túr».

IYә, ol 4-5 jasyna deyin jii auyrdy. Ishi toqtamay ótti. Ýstine kóz jara qaptady. Bóritken basty. Jýrip kele jatyp boyyn tenshey almay jyghylyp qala beretin boldy. Kesh tisedi, tili keshigip shyqty. Balpanaqtay edi, etinen tez aryp, sylynyp qaldy. Áljuaz, әlsiz bala ýnemi qymtap, kiyindirip qoymasan, qús qanatynan tonyp, múrttay úshatyn-dy. Sonday kók jasyq úldy pәruana bolyp jýrip jetkizdi-au, әiteuir.

Eri erte dýnie saldy. Jaysang jan edi, marqúm. Sylqyldaghan seri jigit edi. Ándi qalay aitatyn, garmonidy qalay tartatyn. Dýniyeni dumangha bólep, ainalasyna shuaq shashqan asyl er tang aldynda týsine engen Qyzyr beynesindey jarq etip kórindi de, bir-aq kýnde ghayypqa sinip, baqigha attandy.

Alpamsaday jigit ayaq astynan dýnie salghanda ainala júrty aza tútyp, ah úra qayghyrdy. Ajaldyng basqany emes, tap qasynda oinap-kýlip jýrgen nekeli jaryn jetektep ketkenine sene almaghan jas әiel qatarynan birneshe ret talyp qúlapty. Bir esin jighanda, suqany sýimeytin adyraq kózding keudesine basyn sýiep, jylap túr eken. Anau bauyry ezilip, qaza ýstinde qan jútqan adamgha úqsap enkildep qoyady. «Qara niyet neme, kýieuine qaraday óshigip, syrtynan ghaybat sóz aityp, dúshpandyq istep jýretin súmyraydyng naq ózi edi, súnqylday qaluyn qarashy».

Áyel sonda pende balasynyng aldynda tómenshektemey, azamattyq aryna daq týsirmey ómir sýrgen esil eri ýshin, erining sonynan ergen qarasy, qara túyaghy – úly ýshin enirep, ezile bermeui kerektigin týsingen. Týsingen de belim bekem buyp, ensesin tiktegen. Marqúm kýieuimen jaghalasyp, alysyp, aqyry degenine jetken jauymen kýresu ýshin de qayratyna mingen. Adamnyng eng ayauly sezimin ayamay taptaytyn, dostyng dostyq niyetin, adaldyng adal pighylyn qabyl  kórmeytin úrkeudemen endi nәzik әiel maydangha shyqpaq.

...Solay boldy da... Kýieuin jer qoynyna tapsyrghan song birer kýn ótpey jas, súlu әielding eki alaqany kýldirep, bir qabat terisi sylynyp qaldy. Tәiir-ay, búryn kýrek, aiyr degendi qolyna ústau bylay túrsyn, qaysynyng qayda jatqanyn bildi me eken desenshi. Tamyzdyqqa aghash qalay jarylatyn edi, otyn-su qaydan keletin edi, qara san kelgir anau qara siyr men tor biyening qystyq azyghy, jem-shóbi qoragha qaytip jetetin edi – sonyng birin bildi me eken búl bayqús. Ishim-jemning de az kýnde týbi kórinip qalghan. Osynyng bәrin erkek shirkin bildirmey tauyp jýre beredi eken ghoy... Qaraly jesir qarap otyrmady, qolyna aiyr alyp, maldyng aqyryna shóp saldy, qyrau qatqan kýrekting sabynan ústap, qora tazalady. Kәri qara aghashty baltalap shauyp,  otyn jardy. Qúdyqtan su tartty. Balasyn arqasyna tanyp alyp, qazandyqqa kóp qylyp nan japty. Nanyn arqalap irgedegi shaghyn qalashyqtyng bazaryna tasydy. Keyin bir sauda dýkenindegi әielmen tanysyp, nany men sýtin soghan aparyp berip jýrdi. Birte-birte qara sharuagha kóndigip, tapqan-tayanghanyn saudalap kýn kóretin halge jetti. Úiytqan airany tәtti me, әlde qazangha japqan nany dәmdi me, joq búnyng kórikti jýzi kóz arbay ma, әiteuir, bazargha barsa boldy, aldynan júrt ýiirilip shyghatyn.

Kóktemde malshylargha jәrdemdesip, tól alysty. Jazda atyz basynda bel jazbay jýrip, qyzylshanyng týbin týptep, aram shóbin otady. Kýzde qyrman basynan tabyldy. Qysta sauynshylardyng auylynda túryp «jýgirme sauynshynyn» qyzmetin atqardy. Sóitip, jyl on eki ay tynym tappady. Iske epti, qajyrly, qayratty júmysshy әiel atandy. Biraq qajymady, talmady, ajary da taymady. Bәrine shydady, shyndaldy. Tek әiel zatynyng tabighy tilegi ghana keyde týn balasy tәnin shabaqtap, ottay qarityn.

Adyraq kóz búl kezde bólimshe brigadiyri bop atqa mingen. Kenshardyng ómiri bitpeytin júmysyna «matalghan» kelinshekke ózinshe qamqor, janashyr adam. Júbaylyq ómirding qyzyghynan erte jútaghan jesirding marqúm kýieuin auzy qisaymay, «jan qimas dosym edi», «joldas edik» deytin edi ol. Áredik búny ózimsinip, qayyr-qosh, jomart kisimsip: «Janyndy kóp qinamasanshy, qalasang qasyma esepshi qylyp alayyn, tasta qúryp ketkir ketpen men kýrekti, nәzik beling solqyldap janymda qaghaz kóterip jýrseng boldy», – dep sózine dәmesi men әzilin aralastyratyn.

Ilkide әielder qap-qap kartopty mashinanyng qorabyna kóterip sala almay әbden qaljyrap, sharshap otyrghanda tasyranbay brigadir atyn tebintip jetip kelgen. Sonadaydan shatynap, qamshy ýiirip keledi. Biraq kóp әielding arasynan jesirdi kózi shalghan brigadir jýzin jylytyp: «Á-ә, sharshap qaldyndar ma, qane, búl sharuany men-aq tyndyra salayyn», – dep beluaryna deyin jalanashtanyp sheshindi de, júmysqa kiristi. Kәpirding dene túrqy kelisti-aq eken. Jauyryny shaqpaq-shaqpaq, búlshyq etteri búlt-búlt oinaydy. Auzy buylghan qaptardy mashinanyng qorabyna laqtyrghan sayyn jotasyn, qúj jelkesin ter jauyp, qoladay jyltyrady. Úrghashy ataulyny eliktirer erkek iyisi búrqyrap, júmysty japyryp-aq istegen. Búl sonda kýn singen omyrauyn basyp, brigadirding әbjil qimylyna sýisine kóz tastap qalghan edi.

...Keshke erkegi joq ýiding esigin shalqayta ashyp, jalghyz ózi tórge ozdy. Jan qaltasyna toltyryp bor kәmpit salyp alypty. Kәmpitterin dastarhan ýstine tógip tastap, shalqyp otyrdy. Ózi shalabudan. Adyrandaghan kózin tas tóbesinde oinatyp úzaq sóiledi. Shatyp-bútyp birdi aityp, birge ketti. Úqqany: jesirding kýieuine qaryzdar eken, tirlikte azdy-kem ókpemen jýripti, sonyng bәri beker eken, ómirde syilastyqqa eshtene jetpeydi eken. «Qayran dosym ana dýniyeden qaytyp oralsa, ayaghyn qúshyp jylar edim, keshirim ótiner edim. Aramyzgha ala mysyq jýgirtken jamandardyng sózine erip jauyqqan ekem, mәndi bilmey dúshpansyrappyn, kesh, bauyrym, kesh» dep jylamysyrady ma, әiteuir, myjyp, myryndap, tynyshtyq úiyghan ýiding berekesin qashyrghan. Sodan keyin jany jýdep, ýrkesoqtap otyrghan әielge jarmasty: «Janym, kýnim», – dedi. «Jalghyzsyratpaymyn, qiyndyqqa qaldyrmaymyn, úlyndy óz úlymday kórip ósiremin, bir tilegimdi orynda, qúshaghyma en, qoynyma jat», – dep qolqalady.

«Týsinemin ghoy, әielsin, erkek kórgen әielsin, erteng etegindi bireuge bәribir týresin, óitip ósekke qalghansha, ózimmen bol, kerek deseng anau ker auyz qatynymdy sadagha eteyin», – dep te kókidi. Sóz osyghan jetkende qorghansyz jesir:

– Jeter! – dep sanq etti. IYә, dauysy shanqyldamay, shaptyqpay, sanq etip  shyqty. – Jeter, brigadir joldas! Men saghan azghyryndy bola almaymyn. Bútynyng qamyn kýittep ómir sýretin búralqyng men emespin. Sen mening esil erimning synghan tyrnaghyna tatymaysyn. Ghaziz jarym dýniyeden qaytqan kýni mening tәnim ólgen. Men – tәni ólgen әielmin. Jaratqan Haqtan jalghyz úlym ýshin janymdy ghana amanatqa súrap alghanmyn. Al qazir dereu tabanyndy jaltyrat, әitpese jaryp tastaymyn!

Janarynan bet qaratpaytyn jalyn shashyp, qolyna jýzi jalang pyshaq ústaghan әieldi kórip, adyrang kózding qúty qashty. Izinshe qoryqqanyn jasyryp, әri әlgindegi aitqanyn týgel juyp-shayghan bolyp: «Ói, mynau qaytedi, mynau qaytedi? Men qaljyndadym, zamany bir zamandas, qúrby bolghan song әzildedim», – dep qara týnge jútylyp, qarasyn batyrghan. Biraq qayta ainalyp soghyp, qara niyetin iske asyrudyng ailasynan esh tiylmady. Týn jarymynda kelip terezesin qaghady, jartylay jabayylanghan qanghybas mysyqtardyng mauyqqandaghy ashy ýnine salyp esigin tyrnalaydy. Itshe úlidy. Tabaldyryghyna túz sebedi, kýl shashady. Qaqpany syrtynan shegelep, elektr toghyn qiyp tastaydy. Bir kýni aulanyng qaq ortasyna baltamen shabylghan itting basy ilingen qara kiyimdi qaraqshy túrghyzyp ketipti. Auyldyng estiyar adamdary: «Mynauyng ne súmdyq, jesir әielding zәresin úshyryp, jetim balanyng jýregin shaylyqtyrdyng ghoy, shoshynyp, auyryp qalsang qaytesin?» – dep edi, qúlaq aspady. Qútyryna týsti. Áyeldi ayamay qaydaghy auyr júmysqa saldy. Júmys istegen kýnderin kem jazyp, enbekaqydan da qysty. Alasúrghan aqbasqyn boranda alys qystauda otyrghan malshygha adam tappaghanday әieldi balasymen kómekshilikke jiberdi. Suyq janbyr jauyp, sony qiyrshyq qargha ainalatyn kýzding qara ózek kýnderinde Sarjazdyng bytqylynan qamys orghyzdy. Osynday azapty, auyr júmystyng aqyrynda zady әlsiz әielding ózi-aq kep ayaghymdy qúshar degen ýmiti bolghan. Ásirese, tilegeni – tәkappar súludyng azyp, óni qashyp, sýiegi saudyrap, jýdep, tityqtap bitkeni bolatyn. Ol tilegi oryndalmady. Jesir әielding balghyn denesi shyndalyp, tolysyp, búryn jel tiymegen appaq jýzi alqyzyldanyp, erekshe bir ajar ashty. Áyelge jasaghan qysastyghynan ese tappaghan bayqús brigadir sonou biri jyly Ay tolghan týni Jyndysaydyng auzynda jatyp alyp araq ishken eken, erteninde ornynan elirip, aiqaylap túrypty. Sodan onalmady. «Jyndysaydan saqaldy әiel kórdim», – dep, auyl ishin kezip, sandyraqtaydy da jýredi...

Adyrang kóz brigadir qara týnge jútylyp, qarasyn batyrghan týni búrymyn tartqatyp jiberip, jany jaralanghan jesir jar tósegine ekpettey qúlaghan kýii borday ezilip, egildi dersin. Jylaghan sayyn әldebir qara terenge shym bata týskendey me, qalay? Buyn-buyny bosap, sol qara terennen qúmyghyp birdene izdeytindey me, qalay? Qyryna aunap jatyp, alkeudesine alaqandaryn basqanda, ishi solqyldap, kindik túsy ysyp sala berdi me, qaytti? Kózinen monshaqtap ýzilgen jastyng arasynan sopaq bas, adyrang kózding beynesi búldyr-búldyr elestep ótti me, ne istedi? «Eng azaby, eng azaby osy eken ghoy», –  dep ysyp-laulaghan omyrauyna tyrnaqtaryn batyryp, jesir әiel tandy kózben atyrghan. Erteninde jalanash iyghyn kórip jatsynghan úlynyng jalt búrylyp ketkenin sezgende, ana jýregi eljirep qayta oyandy. «Joq, men tәni ólgen – әielmin».

... «Joq, men tәni ólgen – әielmin».

Áyel tóseginen shirshyq atyp túrdy. Qúdyqtan su tartty. Sosyn, auladaghy qalqayma ýiding esik terezesin qaranghylap qoyyp, suyghy sýieginen ótetin qúdyqtyng múzday suyna tóbesinen tómen qaray qúiynyp, әbden juynyp, shayyndy. Su kópten beri kókireginde janghan alaudy basyp, kindik túsyn qyzdyryp jatyp alghan shoqty sóndirgenin sezindi. Boyy jenildep, tabany jerden qalyqtap kóterilgendey boldy. Sonday bir ghajap kýige engen әiel úly әjesinen qalghan jaynamazdy sandyqtyng týbinen alyp, aldyna keng etip jaydy da, sәjdege bas qoydy: «Tәnimdi qara jerge tapsyrdym, jalghyz úlym ýshin janyma saugha bere gór, Alla!».

Ana. Ol ana edi. Ana bәrin jendi. Jyldardy da, jyldardyng jalynda oinaghan jastyqtyng ot-jalynyn da, jyldarmen jylanbauyrlap jetken kәrilikti de jendi. Ol endi mәueli baqtyng ortasyndaghy japyraqtary mәngi jasyl qart emenge úqsaydy. Úlyna dәn riza. Enbegin aqtady. Esimin el biledi, kóp qúrmetteydi. Ataq-abyroyy Alatauday asqaqtasa da, anasynyng aldynda sonday kishik. Tósegine kóterip aparyp jatqyzady. Ertengisin kóterip әkep, dastarhan basyna otyrghyzady. Alaqanyn jayyp, bata súraydy. Kóilek-kónshegin kýnde janalatady. Baladay әlpeshtep auladaghy aspaly besikte terbetedi.

–  Sen balalyq paryzyndy týgel ótedin, úlym, – deydi anasy.

–  Týgel ótey aldy ma ba? – deydi úly. Sodan song әbden shógip, shókimdey bop qana otyrghan anasyn qúshqan kezde onyng boyynan topyraq iyisin sezetin...

Dәuren Quat,

20 .05. 2020 jyl. Saghat: 0:26 .

Abai.kz