Kóne Ósiyette mynaday әngime bar. Músa payghambar halqyn Mysyrdan alyp shyghyp, Sinay tauynyng bókterine qonystanady. Shulaghan halyq Músadan «Endi ne isteymiz?» dep búiryq kýtedi. Bylayynsha aitqanda, kommunikasiyanyng naqty bolghanyn qalaydy. Músa Qúdaydan ayan kýtip, Sinay tauynyng basyna baryp jatyp alady. Halyq basshysyz qalyp, ne isterin bilmey, Altyn torpaq jasap alyp, soghan syiynyp ketedi. Búl әpsana Qúranda da bar. Músa payghambar tómen týsse, halyq qoldan qúday jasap alghan, ony eshkim tyndamaydy. Biylikten aiyrylyp qalghan. Biylik degen – senim. Halyq Músagha emes, Altyn torpaqqa senedi. «Qúday bylay dep ósiyet etti: Bauyryng ba, jaqynyng ba, dosyng ba, qaramandar. Qylyshty alyndar da, bәrin óltirinder», – deydi Músa payghambar senimdi adamdaryna. Sol týni ýsh myngha juyq adam ólgen eken.

Búl әpsanadan bizge neni menzeydi?

Birinshiden, qay zamanda da halyq naqty biylikke, naqty kóshbasshylyqqa múqtaj. Kóshbasshylyqsyz halyq daghdaryp qalady.

Ekinshiden, kóshbasshynyng aitary, kommunikasiyasy naqty bolugha tiyis. Sebebi biylikting mynaday birneshe funksiyasy bar: baghdarlau, qorghan bolu, tәrtip ornatu. Osynday funksiyalardy atqarmasa, júrt kez kelgen nәrseden ilik izdeydi, kóshbasshylyq beyresmy biyliginen aiyrylady.

Biylikting eki týri bar: resmy jәne beyresmi. Beyresmy biylik – liyderding abyroyy, al resmy biylik – lauazymy. Demokratiyalyq elderde liyder әueli beyresmy biylikke ie bolady, sosyn baryp resmy biylikke jetedi. Beyresmy biyligi joq liyderler resmy biylikke ie bolghanymen, aitqanyn ótkize almaydy. Bizde jaghday basqasha. Ol endi bólek әngime.

Alayda Beyimdelu kóshbasshylyghy degen liyderlik teoriyasy bar. Oghan salsaq, liyder «sen otyr, sen túr» dep jaghdaygha aralasa bermegeni jón. Halyq barlyq nәrsening naqty bolghanyn qalaydy, әriyne. Biraq ol naqtylyq bir adamnyng oiynan shyqpaugha tiyis. Qazan biraz qaynap, el arasynda ortaq pikir payda bolady. Qazirgi jaghdaydy liyderlik teoriyalary boyynsha aqtap ta alugha bolady, dattap ta shyghugha bolady.

Qalay bolghanda da, mening jeke pikirim, liyderlik kommunikasiyany jolgha qoyghany jón. Mynaday jaqsy keys bar. 30-jyldary AQSh-ty daghdarys jaylaghan kezde Franklin Ruzvelit radio arqyly tikeley efir jýrgizip otyrghan. 1933 jyldan 1944 jylgha deyin. Ol «Oshaq basyndaghy әngime» (Fireside chats) degen atpen belgili. Ol kezde teledidar kóp ýide joq. Kommunikasiya qúraldarynyng qazirgidey damymaghan kezi. Milliondaghan adam radiogha qúlaq týrip, kýtip otyratyn bolghan. Radiosy joqtar preziydentting ne aitqanyn súrap әlek. Tarihshylardyng aituynsha, Úly daghdarys kezinde Ruzvelitting radio arqyly jaghdaydy bayandap otyruy aqparattyq vakuumgha jol bermey, Amerikanyng daghdarystan jyldam shyghuyna әser etipti.

Qoghamdyq senim kenesining mýshesi retinde preziydent Toqaev myrzagha qazirgidey kezde apta sayyn tikeley efirge shyghyp, elding súraghyna jauap berip, halyqpen tikeley kommunikasiya ornatudy úsynamyn.

Preziydent myrza, barlyq súraqqa jauabynyz bolmauy mýmkin. Qazir halyqqa dayyn jauaptan góri, aitqanynyna qúlaq asatyn, «qoljetimdi» liyder kerek. Halyq liyderding ózine senbese, josparyna ermeydi. El-júrt ózinizge sengisi keletin sekildi. Ergisi keletin sekildi. Osy mýmkindikti paydalanynyz. Sizding adamy bolmysynyzdy (ochelovechiti) ashyp, últty úiystyrudyng jalghyz joly osy – kommunikasiya shynayy әri jii bolugha tiyis.

Shynghys Múqannyng jazbasy

Abai.kz