Tamyzdyng otyz biri edi. Erteng birinshi qyrkýiy̆ek.

Typ-tynysh, mamyrajaĭ qalpymyzben jana oqu jylyna daĭyndalyp jatqanbyz. Mektebimizdi qalalyq әkimshilikting sholaqbelsendileri basty da qaldy. Júrttar júqa jeiy̆demen byrshyp jýrgen tamyljyghan tamyzda kastum-shalbar kiyip, onysy azdaiy̆, qylqynyp galstuk taghyp alghan shegirtkening aiy̆ghyryndaĭ jigitter. Kózderinde mazmún joq, sóiy̆te túra ózderin pang sezinedi.

Ómiri hәling neshik demek týgili, zaryndy aiy̆typ barsang jýre tyndap, bir-birine siltep qútylatyndardyng óz ayaghymen kelgenine kishigirim ústazdardyng bәri an-tang qaldy. Ne bop qaldy desek, alghashqy qonyraugha qala әkimi kelmek eken. Alghashqy qonyraudan song akt zalda ústazdarmen, oqushylarmen kezdesu ótkizbek kórinedi. Qalamyzgha jana taghaĭyndaghan әkimimiz osy mektepting týlegi eken. Sol kisi ózim oqyghan mektebime baramyn, jaiy̆-kýiy̆imen tanysamyn depti...

Ishkisayasat basqarmasy deiy̆siz be, bilim basqarmasy deiy̆siz be, bәrinen eki-ýsh adamnan jýr. Mәdeniyet basqarmasyndaghylargha ne joq deiy̆min. Audandyq bilim bóliminen eki-ýsh adam kelip edi, o beiy̆sharalardy basqarma basshysynyng orynbasary qaiy̆taryp jiberdi. – Eto ne vash ureveni!-dep kesip aiy̆tty.

Sodan ne kerek sholtan-sholtang etken sholaq belsendiler ayadaĭ mektebimizding ishin alashapqyn qylyp jiberdi. Ákim emes, preziydent keletindeĭ boldy. Ákim kelse, jәĭ ghana kezdesuge keledi. Mynalar taq bir halyqaralyq forum ótkizetindeĭ daughyryp jýr. Eden juushy kelinshekterden maza qashty. Qazir jughan jerin qaiy̆ta aiy̆nalyp kelip taghy bir sýrtip ketedi. Terezeler aiy̆nadaĭ jaltyrady.

Shegirtkening aiy̆ghyrlary jauyrdy jaba toqudy óltiredi eken, endi. Paiy̆-paiy̆-oiy̆. Basqarma basshylary men olardyng qosshylary mekteptegi oqushy sanynan asyp ketti desek ótirik bolar, múghalәmder sanyna jete qabyl boldy. Ne istep jýrgenderin ózderi bilmeiy̆di. Keiy̆-kezderi osy әkimshiliktegi mynghyrghan adam ne isteiy̆di dep oiy̆laushy edim. Sóiy̆tsem, bir adam bir kýnde isteiy̆tin bolmashy júmysty jabylyp jýrip jeti kýn isteiy̆di eken ghoiy̆. Onyng ózin mandytpaiy̆dy eken.

Mektebimizding ayadaĭ ghana akt akt zalynynyng sahnasyndaghy tribunany bireui kelip myna shetke qoiy̆sa, ekinshisi kelip ana shetke qoyady. Odan qyzmeti joghary bireui ortagha qoiy̆dyrady. «Ta-a-ak, aiy̆tpaqshy, ortada әkim otyrady eken ghoiy̆, dúrys, myna shetine qoĭyndar»,-deiy̆di endi birde ýlken bir sheshim shygharghandaiy̆. «Kishkene qighash qoĭyndar» deiy̆di keleside kesimdi sózin aiy̆typ. Mektepting zavhozy bolghandyqtan onyng bәrin men istep jýrmin. Bәri bitti-au degende әkimning orynbasary keldi. Qadaghalaugha.

Istegen isin, atqarghan sharuasyn qaiy̆dam, jýrisi zor endi. Qyzmetinde sharuam joq, kastum-shalbardy qatyrypty. IYt-oiy̆, ózin baiy̆saldy ústaĭ ma deiy̆min. Bәrin qarap, qadaghalap jýr.

- Myna jerdi әktep ýlgermeiy̆sinder, osy týstes mata ilip tastandar, myna jerdi syrlaghanmen kebe qoiy̆mas, búl jerge baner ilinder,-dedi. Onyng aiy̆tqanyn qoĭyndәpterine jazyp alyp jýrgenderding biri: - Banerge qandaĭ suret salaĭyq?-dedi. Orekeng (orynbasar) oiy̆lanyp qaldy. Ony asyqpaĭ kabiynetke baryp shesheiy̆ik der me edi, uaqyt tyghyz. Tәjiriybeli, bilimdi, parasatty adam retinde birden sheshim shygharghysy keldi. Biraq qauaq basyna eshtene kele qoiy̆mady. Osyndaiy̆da oĭ kelmegen basynyng jelke túsyn qasyp jiberse de bolatyn edi, qyzmeti jibermedi. Súq sausaghyn orta túsynan maĭystyryp, ýstingi erni men múrnynyng ortasyna qoiy̆dy. Oiy̆langhan keiy̆ip tanytty.

- Ybyraĭ Altynsarinning sureti qalaĭ bolar eken?-degeni sol edi, aiy̆nalasyndaghylar shybyndap, shulap ketti.

- Bolady.

- Óte dúrys.

- Kel balalar, oqylyq,-degen sózin jazyp qoyaĭyq.

Orekem qaiy̆ta oiy̆landy.

- Elbasynyng oqushy balalarmen týsken suretin qoiy̆saq she?

- Ol da jón eken.

- Mynauynyz da jaqsy sheshim.

Qoldaushylary bastaryn iyzeĭ jónelgenimen, Orkeme búl oĭy da onsha únamady.Sayasy qate jiberuge bolmaiy̆dy. Orekem qatty tolghandy. Elbasynyng suretin qoiy̆sa, býgingi negizgi preziydentimiz Qasym-Jomart Kemelúly qaiy̆da qalady. Qasym-Jomart Kemelúlynyng suretin qoiy̆sa, ketpeĭ jatyp meni shettettinder me dep Elbasy ókpelep qalady. Bylaĭ tartsa arba synady, bylaĭ tartsa ógiz ólgeli túr. Arbany syndyrmaiy̆, ógizdi óltirmeĭ ótuge ómirlik tәjiriybesi men bilim-biligi sәl ghana jetpeĭ túr. Taghy da oiy̆lanyp alghany dúrys. Ekeuining birge oqushylarmen týsken sureti taghy joq. Toqaev ily Nazarbaev? Nazarbaev ily Toqaev? Toqaev ily Nazarbaev? Nazarbaev ily Toqaev? Toqaev ily Nazarbaev? Nazarbaev ily Toqaev? Kollaj jasasa qaiy̆tedi? Taghy bolmaiy̆dy. Keleke qylghandaĭ bolarmyz. Bas ketedi. Al bas ekeu emes. bireu ghana. Onyng ózi bolmashy nәrsege jetpeĭ túr. Oiy̆lana kele Ál-Farabiydin, Abaiy̆dyn, Ybyraiy̆dyng suretin qatar qoiy̆maq boldy. Ony ishki sayasat basqarmasyndaghy basshygha tabystady. Ol Qalajarnama mekemesindegilerge tapsyryp jatty. Orekem «dizaiy̆ny daĭyn bolghanda maghan bir kórsetip alyndar» dep, pysyqtap qoiy̆dy. Beiy̆sharalar-aiy̆, sonyng ózin neshe ózgerter me ekensinder.

Bәrin pysyqtady. «Ákim myna jaqtan keledi. Birinshi qatardaghy ústazdarmen amandasady. Birinshi qatargha qúrmetti ústazdardy otyrghyzynyzdar. Jaqsy kiyinip keletin bolsyn». «Anau taqpaq oqityn oqushylarynyzdyng kiyimin qadaghalanyzdar!» Anau-mynau, kódiy-sódi. Eki sózderining biri po pratakolu.
Qoiy̆shy, qúrsyn, әiy̆teuir barlyq sharua sheshilgen siyaqty. Joq, bitpepti. Bәri Orekemning jelpinip túryp; - ishi ystyq eken, ә,-degennen bastaldy.

- Kondisioner joq pa?-dedi, sholaqbensendining biri mektebimizding derektirine qarap. Derektirimiz sabyrly kisi edi.

- Joq! Bolghan emes,-dedi.

- Qalaĭ osy uaqytqa deiy̆in qoĭylmaghan.

- Aqsha bólinbegen.

- Sponsorlar tartpaghansyzdar ma?

Derektirimiz ýnsiz qaldy.

Endi kondisionerding jyry bastaldy. Orekeng ózinen keiy̆ingilerge «ózdering sheshinder» dep birauyz tapsyrma berdi de ketip qaldy. Endi odan keiy̆ingi bastyq manghazdana qaldy. Anausy bir jaqqa, mynausy bir jaqqa habarlasty. Aqyr ayaghynda bireuler zaldyng tórt búryshyna tórt kondisioner әkelip qoyatyn boldy. Árqaĭyssy jýz myng tengeden. Bir kýnge ghana. Onda da po pratakolu bir jarym saghattyq jinalysqa bola. Joq. Tórteu az bolady, ortasyna taghy ekeu, altau qosyndar. Alty jýz myng tenge. Y bit tvai, mәәә, terim. Mende qaiy̆bir qol oramal bar deiy̆siz, búrq ete qalghan terimdi alaqanymmen sýrttim. Mynalaryng jyndy eken. Eki saghat degende alaulatyp kondisioner qosqyshtar jetti. Ary qarap, beri qarap túrdy da mektepting toghy kótermeui mýmkin dedi. Qalaĭ kótermeiy̆di, trehfazka ghoiy̆. Sonda da kótermeui mýmkin.

- Dúrys!-dedi, taghy biri. Dúrys aiy̆tady. Kótergen kýnning ózinde osy audanda svet óship qaluy mýmkin. Sondyqtan qosymsha toq kózderin qarastyraĭyq.
Toq beretin dәu kamaz bar eken. Qorabynyng ornyna ornatylghan nәn qondyrghy arqyly benzin jaghyp, ornyna toq beredi eken. Sol keletin boldy. Áriyne tegin emes. Ýsh jýz myng tengege. Y bit tvai, mәәәә terim. Taghy sýrttim. Qansha sorly bolsam da, mening de keudemde jan bar ghoiy̆, qúldan da bir sóz degendeiy̆:

- Sonyng bәrine beker әure bolasyzdar. Týnde terezeni ashyp qoyaĭyq, tanghy salqynmen jel qaghyp túrady,-dedim.

Dedim degende әli dep bolghan joq edim. dep kele jatyr edim, dittegen jerime jetkizbeĭ toqtatty. Japshy auzyndy, beiy̆shara degendeĭ qyldy. Ne shara, ózdering bil dedim.

Sonymen kamaz keletin boldy, mynalar suytqyshty qosatyn boldy. Erteng tanghy jetide osynda bolaĭyq dep tarqasty. Olar kete salysymen әkirәndikke tabystap men de kettim.

Ertesi kýni analardan búryn jeteiy̆in dep alty elude jelpildep jettim. Sóiy̆tsem, keshegiler ýiy̆irimen ýsh toghyz bolyp túr eken. Úĭyqtamaghan ba deiy̆min. Akt zaldyng ishi salqyndap túrghan shyghar. Tipti jaiy̆laudyng tanyndaĭ jangha jaylylyq syiy̆lap túruy da mýmkin ghoiy̆. Ákenning taq basy. Akt zaldyng esigin ashyp qalghanda ystyq lep betti sharpydy. Mynausy nesi? Sóiy̆tsek, ana alghany as bolmaghyr nemeler konderding eki qúrylghysyn da ishke ornatyp ketipti. Bir qúrylghy syrtta, bir qúrylghy ishte túru kerek qoiy̆. Syrttaghy taza auany ishke, ishtegi ystyq auany syrtqa aiy̆dauy tiyis qúrylghy da akt zalynan oryn alypty. Sonymen my batpaq bolghan. Ystyghy eshtene emes, sasyp ketken.

- Sen ne qaradyn?-deiy̆di maghan.

Men ne qaraushy em, futbol qaraiy̆tyndaĭ fanat emespin, yutubtan prikol qaradym,-deiy̆in dedim de qoiy̆shy dedim.

- Oghan men jauapty emespin,-dedim.

Ana beiy̆sharalardyng týrinen týr qalmady. Ne isterlerin bilmedi. Men bylaĭ shyghyp alyp tyrq-tyrq kýlemin. Áiy̆, sorlylar-aiy̆. Osynsha sorlaghanda menen seksen myng tenge artyq alarsyndar-au. Tuma-tuys, dos-jarandardyng ortasyna bara qalghanda akimatta isteiy̆tin adam retinde nәn bolyp otyratyn shygharsyndar iyә. Solar myna sorlylyqtaryndy kórse ghoiy̆.

Qoiy̆shy, qúrsyn, aiy̆tsang әngime kóp. Qysqasyn aiy̆tqan jinalys bastaldy. Po pratakolu. Osy sózdi jattatty myna nemeler. Ákim men mektebimizding diyrektory ekeui sahnada otyr. Kerek bolyp qalasyng osynda otyr dep, meni de bir shetke qonjityp qoiy̆ghan. Shybyn yzyny estilerlik tynyshtyqta jinalys ótip jatty.

Bir kezde mektepting zavuchy kelip; - Hadisha Oryntaevnanyng (derektirdin) jaghasy qisaĭyp qalypty, týzeshi, teledidargha týsiredi ghoiy̆,-dedi. Shynynda qatty qisaĭyp, nashar kórinip túr eken. Dәliz arqyly kiratyn shettegi bólek esikten sahnagha baryp, derektirding qúlaghyna jaqyndap jaghanyzdy týzeniz dedim. Sony aiy̆typ, syrtqa shyghatyn esikten dәlizge shyqqanym sol edi sholaq belsendining biri aldymnan shyqty. Týri qashyp, qbaghy shytylyp ketken. Oqty kózimen ata qarap: - ty chto dalbaev shto li, sahnada ne istep jýrsin?-dedi. Kesheli-beri júqarghan jýiy̆kem syr berdi. Anany jaghasynan aldym. Auyldyng qazaghy bolghasyn oryssham shamaly, onsha kóp boqtyq sóz de bilmeiy̆min. Biletinim sol ioptyvaiy̆maiy̆t. Jaghasynan alyp túryp:

- Eiy̆, ioptyvaĭymaiy̆t, bәlenshebas artyndy aĭyram,-dedim.

Menen ondaiy̆dy kýtpese kerek, qalshyldap ketti. Búgha beretinderge súgha berip jaman ýiy̆rengen neme ghoiy̆, ózinikine súghylyp kete jazdaghanda arty qylpyldap ketti.

- Auzyna ie bol,-dedi.

- Akimatta istep jýrgen sen auzyna ie bolmaghanda, mektepte jýrgen men ie boluym kerek pe, poshel naq ýiy̆,-dedim de syrtqa shyghyp kettim. Ýiy̆ine qaiy̆t dedim ghoiy̆. Syrtqa shyqtym da, eden juushylardyng otyratyn kabiynetine baryp, qara shaĭ qúĭyp ishtim.

Ákim keldi, ketti. Bәri dúrys. Mynalar alashapqyn qyldy. Biraq, әkim búnyng bәrinen habarsyz edi. Aramterlerding terin qoiy̆shy, jelge úshqan aqshany aiy̆tam da. A, aiy̆tpaqshy, bizding mektepting sponsorlar әpergen әp-әiy̆dik dybys úlghaiy̆tqysh aparatyn mensinbeiy̆, 200 myng tengege syrttan әkelgeni taghy bar.
Bәrin býldiretin sholaq belsendiler. Po pratakolu...

Beybit Sarybaydyng jazbasy

Abai.kz