SENIMDI SERIKTESTIK — BEYBITShILIK BASTAUY
Búl forumdy bizding elimizde ótkizu turaly bastamany Qazaqstan Preziydenti N.Nazarbaev kótergen edi. Ony Soltýstik Atlantikalyq Aliyans (NATO) qoldaghan bolatyn. Ayta ketetin jәit, EAÁK-ting qauipsizdik forumy alghash ret Europa auqymynan shyghyp, postkenestik kenistik elinde, sonyng ishinde Aziya qúrlyghynda túnghysh ret ótkizildi jәne búl Qazaqstan aumaghynda 2009 jyly úiymdastyrylghan eng auqymdy sharanyng biri bolyp tabylady. Forumnyng manyzdylyghy sonda, ol ózining mәrtebesi jaghynan NATO-gha mýshe memleketter men ýkimetter basshylarynyng sammiytinen keyingi orynda túr jәne de aimaqtyq, sonday-aq jahandyq qauipsizdik mәselelerin ashyq ta erkin talqylaytyn beyresmy alang bolyp esepteledi. Osyghan deyingi eki forum 2005 jyly Shvesiyanyng Ore jәne 2007 jyly Makedoniyanyng Ohrid qalasynda ótkizilgen edi.
Forumnyng taqyryby "Qauipsizdik jolyndaghy әriptestik" dep ataldy. Ol ýsh negizgi taqyryptyq bloktargha bólinip, seksiyalarda talqylandy. Al forum júmysyna 50 shaqty elding delegasiyalary qatysty.
Búl forumdy bizding elimizde ótkizu turaly bastamany Qazaqstan Preziydenti N.Nazarbaev kótergen edi. Ony Soltýstik Atlantikalyq Aliyans (NATO) qoldaghan bolatyn. Ayta ketetin jәit, EAÁK-ting qauipsizdik forumy alghash ret Europa auqymynan shyghyp, postkenestik kenistik elinde, sonyng ishinde Aziya qúrlyghynda túnghysh ret ótkizildi jәne búl Qazaqstan aumaghynda 2009 jyly úiymdastyrylghan eng auqymdy sharanyng biri bolyp tabylady. Forumnyng manyzdylyghy sonda, ol ózining mәrtebesi jaghynan NATO-gha mýshe memleketter men ýkimetter basshylarynyng sammiytinen keyingi orynda túr jәne de aimaqtyq, sonday-aq jahandyq qauipsizdik mәselelerin ashyq ta erkin talqylaytyn beyresmy alang bolyp esepteledi. Osyghan deyingi eki forum 2005 jyly Shvesiyanyng Ore jәne 2007 jyly Makedoniyanyng Ohrid qalasynda ótkizilgen edi.
Forumnyng taqyryby "Qauipsizdik jolyndaghy әriptestik" dep ataldy. Ol ýsh negizgi taqyryptyq bloktargha bólinip, seksiyalarda talqylandy. Al forum júmysyna 50 shaqty elding delegasiyalary qatysty.
Auqymdy basqosudy ashyp, alghash sóz alghan Qazaqstan Syrtqy ister ministri Marat Tәjin aldymen Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng forumgha qatysushylargha arnaghan qúttyqtau sózin oqyp berdi. Onda el Preziydenti forumgha qatysushylar men qonaqtardy qúttyqtay otyryp, búl kezdesuding NATO-nyng qúrylghanyna 60 jyl toluy qarsanynda ótkizilip otyrghandyghynyng simvolikalyq mәni bar ekenin aitypty. Tәuekelderding jahandyq sipaty men HHI ghasyrdyng qauip-qaterleri әlemdik qauymdastyqty ýnqatysu arqyly olargha qarsy túratyn jauap izdeuge mәjbýrleydi. Euraziya qúrlyghynyng kindiginde ornalasqan Qazaqstan múnday ýnqatysulardyng ózektiligine barynsha múqtaj. Biz naghyz qauipsizdik tek barynsha keneytilgen birlesken is-qimyl arqyly ghana tabylatynyna senimdimiz. Osy baghytty berik ústanghan Qazaqstan óz tәuelsizdigining alghashqy kýninen bastap aimaqtaghy túraqtylyq pen qauipsizdikti saqtaugha jýieli týrde kýsh-jiger júmsap keledi. Bizding el yadrolyq qarudan óz erkimen bas tartyp, Ortalyq Aziyany jappay qyryp-joyatyn qarudan azat aimaq dep jariyalau bastamasyn kóterdi. Qazaqstannyng osy ýlgisi býgingi kýni joyqyn qarudyng taralu auqymy keneyip, onyng halyqaralyq terroristik úiymdardyng qolyna týsu qaupi tuyp túrghan shaqta asa ózekti bolyp tabylady. Juyrda men Semey qalasynda yadrolyq poligonnyng mening Jarlyghymmen jabyluyna 18 jyl tolatyn 29 tamyzdy Jappay qyryp-joy qaruynan býkilәlemdik bas tartu kýni bolsyn degen bastama kóterdim. Ony biz BÚÚ-nyng qarauyna úsynamyz. Odan әri N.Nazarbaev Qazaqstannyng "NATO-Ortalyq Aziya-Aughanstan" formatyndaghy dialogqa ong qaraytynyn jetkizip, Aughanstanda túraqtylyq ornatugha halyqaralyq kýshterding aralasuyn qoldaytynyn aitypty. Sonymen birge, EQYÚ-gha tóraghalyq etuge saylanghan 2010 jyly Qazaqstan Úiymnyng barlyq kenistiginde beybitshilikti saqtaugha ózining ýlesin qosatynyn jәne Shyghys pen Batys arasyndaghy dialogty ornatudy qoldaytynyn jetkizipti.
Preziydentting qúttyqtauyn oqyp bolghan song Marat Tәjin Qazaqstan tәuelsizdikting alghashqy kýninen jan-jaqty jәne eshqanday qúrlyqqa, elge nemese halyqaralyq úiymgha artyqshylyq bermeytin tengerimdi sayasat ústanyp kele jatqanyn aitty. Álemdegi asa iri problemalar tek qana dialog arqyly sheshilui kerek. Qazaqstan әlemdik úiymdardyng bir-birine qarsy túrghanyn jәne ózara bәsekege týskenin qalamaydy. Bizding el ÚQShÚ, ShYÚ qataryna ene otyryp, NATO-men de "Beybitshilik jolyndaghy әriptestik" baghdarlamasy ayasynda birlesken is-qimyldy damytu ýstinde. Múnyng eshqanday qayshylyghy joq. Odan әri ministr býgingi kýni EQYÚ, ShYÚ, ÚQShÚ jәne AÓSShK úiymdarynyng arqasynda Ortalyq Aziyada qauipsizdik arhiytekturasy ornap kele jatqanyn aitty. Al Qazaqstan osy úiymdardyng NATO-men baylanysyn úzaq jyldardan beri qoldap keledi.
Qazaqstan Syrtqy ister miynistrining sózinen keyin NATO Bas hatshysy Yaap de Hoop Sheffer bayandama jasady. Ol ózining sózinde úiymnyng býgingi ahualy men býgingi forumnyng maqsatyna toqtaldy. Jәne Qazaqstannyng әlemdegi beybitshilikting saqtaluy jolynda júmsap kele jatqan kýsh-jigerine ong bagha berip ótti. Forumnyng jaqsy úiymdastyrylghanyna rizashylyghyn bildire kelip, Ortalyq Aziyadaghy túraqty damu jolyna týsken beybit elmen yntymaqtastyq jasaugha yqylastymyz, dedi ol ózining sózinde. Kelesi sóz Daniyanyng Syrtqy ister ministri Per Stig Mellerge berildi. Ol aimaqtyq jәne jahandyq qauipsizdik mәseleleri turaly ózining kózqarasyn bildirdi. Sonyng ishinde Aughanstandaghy túraqtylyqty qalpyna keltiru mәselesine jan-jaqty bagha berdi.
Osydan keyin ashylu saltanaty ayaqtalyp, forumgha qatysushylar seksiyalarda júmys isteuge bólindi.
Birinshi sessiyanyng kýn tәrtibi boyynsha "Aughanstan: halyqaralyq qoghamdastyqtyng jauaby", "Aymaqtyq mýmkindikter: Ortalyq Aziyadaghy ortaq qauipsizdik problemalary" jәne "Energetikalyq qauipsizdik: Kaspiy jәne Qara teniz aimaqtaryndaghy әriptestik" taqyryptaryndaghy mәseleler talqylandy.
"Aughanstan: halyqaralyq qoghamdastyqtyng jauaby" taqyrybyndaghy sessiya otyrysyna NATO Bas hatshysynyng orynbasary, elshi Klaudio Bisoniero tóraghalyq etti. Bas hatshy orynbasarynyng atap ótuinshe, NATO Aughanstandaghy jaghdaydy túraqtandyryp, qauipsizdikti qamtamasyz etude ózindik is-qimyl jasap keledi. Búl jóninde strategiyalyq baghdarlama jasalghan. Aughanstandy túraqtandyrugha Aughanstan basshylyghymen qatar, bedeldi halyqaralyq úiymdar da atsalysyp jýr.
Otyrysqa tóraghalyq etushi búdan keyin sarapshylar tobymen tanystyryp ótip, alghashqy sózdi AQSh-tyng halyqaralyq qauipsizdik isteri jónindegi qorghanys hatshysynyng kómekshisi Aleksandr Vershbougha berdi. Onyng aituynsha, Aughanstanda talibandar biylikten alastatylghanyna jeti jyldan asty. Búl elding qazirgi basshylyghy halyqaralyq úiymdarmen birlese otyryp, qauipsizdikti qamtamasyz etude kýsh-jiger júmsap keledi. Al Aughanstan jónindegi strategiyalyq sharalar tiyimdi jýrgizilui tiyis. Búl el aumaghynan yghystyrylghan taliyban әskerleri Pәkstanmen shekaralas nýktelerde qayta bas kóterip, lankestik әreketterin jalghastyru ýstinde.
Sóz arasynda, sonday-aq ol Aughanstanda AQSh-tyng qansha әskeri qyzmet etip jýrgeninen de habardar etip ótti. Onyng keltirgen mәlimetterine qaraghanda, onda ameriykalyqtardyng 38 mynday jauyngeri jәne jýzdegen sarapshy azamattary bar. Aughanstandaghy jaghday túraqtanghan son, AQSh әskeriyleri men onda qyzmet etip jýrgen sarapshylar óz otanyna oralady. Sózining sonynda ol Aughanstangha beybit maqsattaghy tranzitti jýkterdi jetkizuge dәlizder beruge niyettenip otyrghan Resey, Ózbekstan, Qyrghyzstan jәne Tәjikstan elderine alghys bildirdi. Sonymen qatar, ol Aughanstanda qauipsizdikti qamtamasyz etu ýshin taghy qosymsha әskery kýsh qajet ekenin aityp ótti.
Al Aughanstan syrtqy ister miynistrining sayasy ister jónindegi agha kenesshisi - aqparattyq ortalyqtyng bas diyrektory Davud Moradian óz elderindegi jaghdaygha basqasha pikir bildirdi. D.Moradiannyng atap ótkenindey, telearnalar Aughanstandaghy oryn alghan lankestik әreketterdi kóbirek nasihattaydy. Ondaghy ong nәtiyjelerdi BAQ-tar kórsete bermeydi. Osyghan baylanysty sheshen mynaday derekterdi kóldeneng tartty: Taliban rejimi qúlaghan 2001 jyldan bastap kezinde ózge elderge ketken 5 millionnan astam bosqyn Aughanstangha qayta oraldy. Halyqaralyq qoghamdastyqtyng aralasyp, qoldau-kómek kórsetuining arqasynda balalar ólimi edәuir azaydy. Mektepter ashylyp, partagha otyrghan oqushylar qatary kóbeye týsti.
Sonymen qatar, ol biylghy jyly Aughanstannyng әleumettik-ekonomikalyq jaghdayy qalay bolatyny jayly boljamyn algha tartty. Aughanstandaghy jaghday birshama túraqtana týsedi. Oghan halyqaralyq qoghamdastyqtyng kómegi әli de qajet. Óitkeni, esirtki óndirisi azaymay otyr. Sonday-aq, esirtki óndirisi osy ónirmen qatar, әlem júrtshylyghyn da alandatuda. Jahandyq osy problemany halyqaralyq qoghamdastyqtyng yqpalynsyz sheshu mýmkin emes.
Finlyandiya missiyasynyng NATO-daghy ókildigining basshysy Aapo Polionyng sózine qaraghanda, Finlyandiya - Aughanstannan shalghayda ornalasqan shaghyn ghana el. Búl memleket ýsh jyldan beri Aughanstandy túraqtandyru sharalaryna qatysyp keledi. Finlyandiya parlamenti men halqy elding Aughanstangha qatysu mәseleleri turaly pikirler bildirude. Osy mәsele jóninde el parlamenti men ýkimetinde bayandamalar tyndalghan. Al Aughanstanda qauipsizdikti qamtamasyz etip, el ekonomikasyn túraqtandyru býginde ótkir taqyryptyng birine ainalyp otyr. Búl problemalar úzaqqa sozylatyn bolsa, ol kóptegen aimaqtargha keri әserin tiygizetini anyq. Sondyqtan ondaghy esirtki óndirisi men esirtki tasymalyna tosqauyl qoiy kerek. Búl mәselede Finlyandiya qoldau kórsetuge dayyn.
Sessiya otyrysynda oghan qatysushylar sóz alghan sheshenderge taqyrypqa qatysty súraqtar qoyyp, ózderining úsynystary men pikirlerin bildirdi. Negizinen olar Aughanstandy túraqtandyru, bólingen qarjynyng qanday jobalardy jýzege asyrugha júmsalyp jatqandyghyna baylanysty aityldy. AQSh ókili Aleksandr Vershboudyng qaytarghan jauabyna qaraghanda, Aughanstanda qauipsizdikti qamtamasyz etu sharalaryna jylyna 5 milliard dollarday qarjy bólinedi eken.
"Aumaqtyq mýmkindikter: Ortalyq Aziyadaghy ortaq qauipsizdik problemalary" atty ekinshi seksiyanyng moderatory NATO Bas hatshysynyng Kavkaz jәne Ortalyq Aziya boyynsha arnayy ókili, elshi Robert F. Simmone alghashqy sózdi Shanhay yntymaqtastyq úiymynyng Bas hatshysy Bolat Núrghaliyevqa berdi. Sheshen әlemdik túrghyda úiymgha mýshe elderding alatyn ornynyng manyzdylyghyna mәn bere kele, býgingidey ózgeristerge toly uaqytta barlyq ekiúday pikirler tudyratyn mәselelerding tek syndarly dialog arqasynda jýzege asyryluy kerektigin aitty. ShYÚ-gha mýshe memleketter teng qúqyly, olar IJÓ-sining kóptigi men azdyghyna, kómirsutegi, ya bolmasa basqa resurstarynyn, qorlarynyng kóptigine tәueldi emes. Olardyng barlyghynyng da moynyna alghan mindetteri de bir tekti. Algha qoyylghan basty maqsattyng biri-aymaqtaghy qauipsizdik mәselesi. Úiym qúrylghannan beri bir de bir mýshe memleketting mýddesi sóz bolghanda ol elenbey qalghan emes. Árqashan betke ústaytyn kópvektorly sayasat óz jemisin berude de aitugha әbden negiz bar. ShYÚ әrqashan terrorizm men ekstremizmge, esirtki saudasy men tasymalyna tosqauyl qoidy nazarynan tys qaldyryp kórgen emes. Biz ekstremizm men terrorizmge bir de bir din aiypty dep aita almaymyz jәne islam aty atalghanda qorqynysh tuatyn fobiyanyng dúrys emestigin bilemiz.
ShYÚ ayasynda ekonomikalyq baylanystar da jandana týsude. Energiya tasymaly, kólik, aqparattandyru, baylanys salalary syndy týrli baghyttardaghy әriptestikke kóp kónil bólinedi. Múnyng ishinde aldynghy ekeuining aumaqtyq integrasiyada manyzdy rólge ie ekendigi de týsinikti, dep Bolat Núrghaliyev jinalghandardyng nazaryna ShYÚ boyynsha manyzdy mәselelerdi úsyndy.
Euroodaqtyng Ortalyq Aziya jәne Gruziyadaghy daghdarys isteri jónindegi arnayy ókili Pier Morreliding ortagha salghan negizgi oiy zang ýstemdigi jayynda boldy. Zang ýstemdigi Euroodaqtyng qauipsizdikti saqtau jónindegi strategiyalyq manyzy bar mәselesining biri. Ortalyq Aziyadaghy qauipsizdikke kelgende jana bir әdis-tәsilder qajet degen úigharymdaghy - Euroodaq bastamasymen Parijde osy elderding syrtqy ister ministrleri basshylarynyng kezdesui de ótti. Jalpy, býgingi kýngi Ózbekstandaghy, Aughanstan men Pәkstandaghy oryn alghan terroristik oqighalardyng aimaqtaghy tynyshtyqtyng shyrqyn búzatyndyghy esten shyqpauy tiyis. Ásirese, Pәkstannyng batysynda terroristik kýshter belsendilik tanyta bastaghany shyndyq. Al Qazaqstanmen japsarlas jatqan elderde islam dini әsire emes. Ásire kózqarastaghy ózgeshe yqpal syrttan tanylyp jatyr. Bizge osy keri yqpaldyng әserin sóz etu qajet. Ásirese, kedeyshilik etekten tartqan jerlerde halyqtyng týrli keri yqpaldargha erip ketui, ony teris piyghyldylardyng paydalanuy op-onay. Sol sebepten terrorizm jәne ekstremizmmen kýreste osy mәsele de qaperde boluy kerek, dedi Pier Morreli.
Qazaqstan Syrtqy ister miynistrligi Syrtqy sayasatty josparlau jәne saraptau komiytetining tóraghasy Marat Shayhuddinov býgingi kýni eng bir qatty damydy degen aimaqtyng ózi óte "tynysh ailaq" degen atty ala almaytynyn atap kórsetti. Óitkeni, dedi ol, әlemnen tysqary, bolyp jatqan jahandyq dauyldar men kýizelisterden jeke qalyp ózi ghana aman ótetin bir de bir el joq. Ol mýmkin de emes. Búl jaghday bizding aimaqqa da qatysty. Áskeriy-strategiyalyq manyzy bar aimaqtan oryn tepken, bay miyneraldy qorlarymen әlem júrtshylyghynyng nazaryn audarghan ónirding bolyp jatqan jaylardan tysqary qalatyn jóni joq. Aymaq ýshin manyzdy mәselening qatarynda qauipsizdik túr. Al ol bolmaghan jerde ózge qúndylyqtardyng saqtaluyna da qauip tuady. Búl túrghyda Qazaqstan bastamashylyghymen qúrylghan AÓSShK aimaqtaghy qauipsizdikti saqtaugha óz yqpalyn tiygizude. Bolashaqta osy úiymdy EQYÚ tәrizdi Aziyadaghy yqpaldy halyqaralyq úiym dәrejesine kóteru qauipsizdikti bekemdeudegi ýlken ýles bolar edi.
Týsten keyin bolghan "Aymaqtyq mýmkindikter: Kavkazdaghy sheshilmegen arazdyqty túraqtandyru mýmkindikteri" sessiyasynda alghashqy bolyp Týrkiya syrtqy ister ministrligining ókili Unal Sevikoz sóz aldy. Biz ýshin Kavkaz mәselesi óte manyzdy. Sebebi, biz jaqyn kórshilermiz. Al kórshidegi tynyshtyqtyng saghan da qatysy bar. Sol sebepti bizding memleket әrkez osy Kap tauy boyyndaghy memlekettermen kórshilik qarym-qatynastar ornatugha peyildi. Gaz, múnay salalary boyynsha әriptestikterimiz auyz toltyrarlyqtay. Alayda, barlyq memlekettermen birdey dәrejede baylanystarymyz bar dep aita almaymyz. Abhaziya, Tauly Karabah, Osetiya tynshyr emes. Al tynyshtyqtyng túraqtamauyna bir-birine degen senimning azdyghy keri әserin tiygizude. Sol sebepti senimdi kýsheytetin sharalargha mәn bergen jón. Forumdar, dialogtar diplomatiyalyq qyzmetin atqaryp, bir birimen úghynysugha tyrysu ózining jemisin berui tiyis, dedi sheshen.
EO-nyng Kavkaz boyynsha arnayy ókili Peter Semneby qanday bir qaqtyghys ekonomikanyng damuyn tejeydi, reformalardy jyljytpaydy, etekten tartyp, únjyrghany týsiredi. Europa Týrkiya siyaqty emespiz, Kap tauy bizden alys jatyr dese qatelesedi, irgemizde emes dep biz ondaghy jaghdaylardan tys qalugha tiyisti emespiz, degen oiyn jetkizdi.
Londondaghy Kelispeushilik jónindegi aqparattyq jýie jәne memlekettik qúrylym jónindegi toraptyng atqarushy diyrektory Dennis Sammut men diplomat emespin. Biraq, bir nәrsege nazarlarynyzdy audarghym keledi. Kavkazdaghy tynyshsyzdyq basylar emes, mәsele dúrys sheshilmese, qaqtyghys saldary taghy bir kelispeushilikke alyp keledi. Ushyghyp túrghan osy bir mәselelerdi zerttey kele mynany anghardyq. Kavkaz ben onyng manayyndaghy 6 memleketting keybirinde әli kýnge deyin diplomatiyalyq qarym-qatynas ornamaghan. Sol sebepten búghan deyingi qarym-qatynastardy qayta qarap, olardyng mehanizmderin jetildiru kerek. Búl asa qatty manyz beretin salmaqty mәsele, dedi.
Forumnyng ýshinshi sessiyasy "Energetikalyq qauipsizdik: Kaspiy jәne Qara teniz aimaqtaryndaghy әriptestik" taqyrybyna arnaldy. Búl seksiyagha NATO Bas hatshysynyng sayasat jәne qauipsizdik jónindegi kómekshisi, Elshi Martin Erdman tóraghalyq etti.
Auqymdy mәseleni ózek etken jiynda talqy tarazysyna týsken mәselelerge elimizding Energetika jәne miyneraldyq resurstar viyse-ministri Áset Maghauov, Chehiya cyrtqy ister ministrining birinshi orynbasary Tomas Podjar, Euraziyalyq sayasat ortalyghynyng diyrektory Zeyno Beran sarapshylyq jasap, energetikalyq qauipsizdik tetikterine qatysty ózderining oi-payymdaryn ortagha saldy.
Mәselen, Áset Maghauov Qazaqstannyng energetikalyq qauipsizdik mәselesinde EAÁK jobalarynyng belsendi qatysushysy ekendigin, NATO boyynsha ghylymy komiytet mýshelerimen ózara yntymaqtastyqta júmys jasalyp jatqandyghyn atap ótti. Býginde Qazaqstan ekonomikalyq tiyimdilik negizinde energetikalyq qauipsizdik mәselesi boyynsha ózge eldermen túraqty әriptestik ornatuda. Qazaqstan múnay-gaz qúbyry boyynsha jana dәlizder negizining qalanuyna, әriptestikting jana mýmkindikterining ashyluyna, yaghny tiyimdi jobalardyng kóptep boy kóteruine airyqsha mәn berude. Qazaqstannyng taranzittik әleueti men osy baghyttaghy tәjiriybesi basqa elder ýshin de manyzdy bolatynyn aitqan jón. Búl rette elimiz Ázirbayjan, Týrkiya, Reseymen tranzittik baghytta jaqsy әriptestikke qol jetkizude. Songhy uaqytta bizge Qytay rynogynyng qaqpasy ashylyp keledi. KTK jobasyn jýzege asyruda da nәtiyjesiz emespiz. Bolashaqta búl baghyttaghy júmystar jalghasa beredi dep senimmen aitugha bolady, dedi qazaqstandyq viyse-ministr.
Tomas Podjar óz sózinde energetikalyq qauipsizdik mәselesi boyynsha óz elining tәjiriybesimen bólisti. Biz 10-15 jyl ishinde múnay-gaz tasymaldau salasyn janghyrtu men әrtaraptandyru baghytyna airyqsha kónil bóldik. Bizde bir emes, birneshe múnay-gaz tasymaldau qúbyry bar. Songhy uaqytta bizding Ortalyq Aziyamen aradaghy әriptestik baylanysymyz artyp keledi, dedi ol. Onyng sózine qaraghanda, NATO-gha mýshe elder ózara birlesken kýsh-jigerding negizinde múnay-gaz qúbyryn әrtaraptandyru mәselesine nazar audarulary kerek. Eger ortada ortaq bir jýiege negizdelgen ústanym qalyptassa, energetikalyq qauipsizdik mәselesinde kezdesetin týitkildi mәseleler sheshimin tauyp, túraqty jaghday qalyptasatyny kýmәnsiz.
Zeyno Beran energetikalyq mәseleni ózek etken múnday forumnyng manyzy airyqsha ekendigin aita kele, onyng Qazaqstan jerinde úiymdastyryluynyng tereninde ózindik mәn jatqandyghyna toqtaldy. Kaspiy aimaghy - ekonomiykalyq jýiening basty tetikterining birin qúraydy. Kaspiy tenizinen Shyghys pen Batysqa auqymdy kólemde energoresurs tasymaldanady. Búl әlemdik energetikalyq jýiede atap ótuge túrarlyq jәit, dedi búl jóninde sheteldik sarapshy. Onyng sózine qaraghanda, múnay men gaz adamzat ómirinde, memleketting ekonomikalyq damuyna airyqsha oryn alady.
Týsten keyin ýshinshi sessiyanyng júmysy "Energetikalyq qauipsizdik: memlekettik jәne jekemenshik sektorlar yntymaqtastyghynyng mýmkindikteri" degen taqyrypta odan әri órbidi. Osy rette Rumyniya memlekettik hatshysy Bogdan Auresku energetikalyq qauipsizdik mәselesinde jekemenshik sektorgha qoldau kórsetu kerektigine toqtalsa, Litva syrtqy ister ministri Asta Skaygsgirit Liaskin búl orayda memlekettik sektorgha airyqsha talap qoyylyp, jauapkershilik jýktelu qajettigin atap ótti. Energetikalyq qauipsizdik mәselesin jýielendirude ýkimettik qúrylymdar airyqsha ról atqarady. Sol sebepti, ekonomikanyng qozghaushy tetikterining biri sanalatyn múnay-gaz qúbyrlaryn jandandyru jobalaryna auqymdy qarjy bólinui qajet. Sonday-aq, auqymdy resurstargha iyelik etetin kompaniyalarmen joghary dengeyde әriptestik qarym-qatynas ornatugha da mәn berilui tiyis, dedi óz sózinde Litva syrtqy ister ministri.
Búl kýngi sessiyagha qatysushylar óz sózderinde "energetikalyq qauipsizdik ekonomikanyng bir bólshegi sanalatyndyqtan, búl baghytta memlekettik qúrylym men jekemenshik sektor qoyan-qoltyq júmys atqaruy qajet" degen túrghydaghy ústanymdaryn ortagha saldy.
Forumnyng jalpy otyrysynyng jabyluynda seksiyalardyng tóraghalary basqosulardyng qorytyndysy turaly bayandap berdi. Sodan keyin NATO Bas hatshysynyng orynbasary Klaudio Bisoniero men Qazaqstan Syrtqy ister ministri Marat Tәjin seksiyalar júmysyn ong baghalap, qorytyndy sózderin aitty.
"Egemen Qazaqstannyn" tilshiler toby. Suretterdi týsirgen Orynbay BALMÚRAT.
«Egemen Qazaqstan» gazeti 26 mausym 2009 jyl