D. A. Qonaevqa - 100 jyl

Ózimiz sondaylardyng qataryna jatpasaq ta, matematikalyq sandardyng týziluinen erekshe taghdyr belgilerin izdestirip, ýlken mәn beretinder bar ekeninen habardarmyz. Qara aspandy tóndirip, altyn kýndi sóndirip, aqyrzamandy esiginnen kirgizip qoyatyndar da uәjin sol sandardyng tizbesimen, jýielene qalyptasuymen keltiredi. Senbeuin senbeysin, әitse de belgili bir túlghalardyng ómirinde keybir sandardyng qaytalanyp kelui oqighalargha erekshe әr beretinin bayqaghanda, oilanyp qalasyn.

Basqasyn kim bilsin, ayauly Diymekennin, Dinmúhammed Ahmetúly Qonaevtyng taghdyrynda sandardyng 16. 12. bolyp kelui eki ret auyr iz tastap ketti. Tarihtan belgili, 1962 jylghy 16 jeltoqsanda Nikita Hrushev Diymekendi Qazaqstan Kompartiyasy Ortalyq Komiytetining birinshi hatshysy qyzmetinen bosatyp, ornyna Ismail Yusupovty taghayyndaydy. Bilimdi de bilikti, kórgeni kóp, toqyghany tolayym Qonaevtyng ózine qayta-qayta qarsy shygha beruinen birjola qútylghanday sezingen «jýgeri patshasy» ózining sayasy ómirine bir jylday uaqyt qalghanyn bilmegen.

D. A. Qonaevqa - 100 jyl

Ózimiz sondaylardyng qataryna jatpasaq ta, matematikalyq sandardyng týziluinen erekshe taghdyr belgilerin izdestirip, ýlken mәn beretinder bar ekeninen habardarmyz. Qara aspandy tóndirip, altyn kýndi sóndirip, aqyrzamandy esiginnen kirgizip qoyatyndar da uәjin sol sandardyng tizbesimen, jýielene qalyptasuymen keltiredi. Senbeuin senbeysin, әitse de belgili bir túlghalardyng ómirinde keybir sandardyng qaytalanyp kelui oqighalargha erekshe әr beretinin bayqaghanda, oilanyp qalasyn.

Basqasyn kim bilsin, ayauly Diymekennin, Dinmúhammed Ahmetúly Qonaevtyng taghdyrynda sandardyng 16. 12. bolyp kelui eki ret auyr iz tastap ketti. Tarihtan belgili, 1962 jylghy 16 jeltoqsanda Nikita Hrushev Diymekendi Qazaqstan Kompartiyasy Ortalyq Komiytetining birinshi hatshysy qyzmetinen bosatyp, ornyna Ismail Yusupovty taghayyndaydy. Bilimdi de bilikti, kórgeni kóp, toqyghany tolayym Qonaevtyng ózine qayta-qayta qarsy shygha beruinen birjola qútylghanday sezingen «jýgeri patshasy» ózining sayasy ómirine bir jylday uaqyt qalghanyn bilmegen.

Basqasy basqa, biraq  Hrushevting Mәskeude Qazaqstan ónerining onkýndigi ótip jatqanda el basshysyn qyzmetten ala salyp, ertenine týk bolmaghanday eki jýzden asa qazaq ónerining qayratkerlerimen kezdesui kenestik ekijýzdilikting aiqyn kórinisine ainalghanyn qalay úmytarsyn.

Dәl osynday keudemsoqtyq, qazaq eline múrnyn shýiire qarau tarih sabaghynan dәris almaghan ekinshi bir basshysymaq Gorbachev tarapynan da oryn alghany belgili. Kezdeysoqtyq deseniz erkiniz bilsin, ol shirkining de tura jeltoqsannyng on altysynda Razumovskiyine Kolbindi ertip jiberedi ghoy Almatygha. Bas-ayaghy 15 minutke sozylghan, tarihta eng qysqa ótken Ortalyq Komiytetetting plenumynda Birinshi hatshyny, әlemdi titiretken imperiyanyng Kommunistik partiyasynyng Sayasy Buro mýshesin, ýsh mәrte Sosialistik Enbek Erin, Reseyden keyingi ekinshi ýlken Respublikanyng úzaq jyldarghy basshysyn bir jyly sóz aitpay, arqadan qaqpay qyzmetten bosatady. Búl qyzyl imperiyany taratudaghy alghashqy qadam bolatyn: Almatydaghy alannan bastau alghan   azattyq ýshin arpalys artynsha Buryatiya, Estoniya, Litva, Ázirbayjan, Gruziya elderinde de kórinis tapty da, KSRO-da ydyrau  ýderisteri bastaldy. Jeltoqsan jeli kenestik kenistiktegi barsha respublikalar ýshin Tәuelsizdik samalyna úlasty.

Jazalau sharalaryn alghashqy kýnnen-aq jýzege asyra bastaghan qorqaulardyng  basty maqsaty da aiqyn edi: alandaghy qaqtyghystarda qaza tapqandar men jaralanghandar ýshin Qonaevty kinәli etu, ony memlekettik qylmysker retinde kórsetu. Sebebi de aiqyn - Dimash aghanyng kir shalmaghan aqshanqan qadirine kýie jaqsan, ony qoldaghan halyq ta qaralanady.

Olarynan týk te shyqpaghanyn tarih dәleldedi. Halyq pen Abyzdyng arasyna syzat týsken joq. Tau súlbasy alystaghan sayyn zorayatany siyaqty, kýn ótken sayyn Diymekenning de tau túlghasy biyiktep, beynesi jarqyray týsude. Onymen kezdesken, sóilesken, aralasqan, alystan bolsa da kórgen adamdar ózderining qanday baqytqa ie bolghandaryn endi-endi týsine bastaghan siyaqty. Sonday adamdardyng qatarynda ózim de bar ekenime shýkirshilik etemin. Qazaqpyz ghoy, býgingi qol jetken dәreje, atqarylghan júmys, alynghan belesterding barlyghy da bayaghy bala kezimde basymnan Dimash aghanyng sipaghanynyng jemisi dep esepteymin.

Hosh, balalyq shaqtan oiyn men qyzyq qalady, olardan basqa dýnie jas kele kýngirttene beredi. Tat baspaytyn, jadymnan ketpeytin bir oqigha - Qazaqstan Kompartiyasy Ortalyq Komiytetining Birinshi hatshysy Dinmúhammet Ahmetúly Qonaevtyng Jambyl oblysynyng Moyynqúm audanyna, bizding mektepke kelui.  Bilim beru, oqytu barysymen tanysqan Dimash agha aldynda biz, oqushylar, óz ónerimizdi kórsetuge barynsha tyrysyp baqtyq. Án de aityldy, taqpaq ta oqyldy, by de biylendi. Sonyng barlyghyna ol kisi rahattana qol soghyp otyrdy. Áli esimde, el basshysy bizding úrpaq aldynda baqytty bolashaq túrghany, sonday bolashaqty jaqyndata týsu ýshin biz jaqsy oqyp, barlyq jaghdayda da tyrysuymyz qajet ekendigi turaly tolghana әngimelegen bolatyn. Bilmeymin, mýmkin, kezdesu úzaqqa da sozylan bolar, biraq men ýshin úly adamdy kóru baqyty bir ghana mezet uaqyt arasynda ótkendey edi. Qoshtasarda key balanyng qolyn alyp, bireulerdi qúshaqtap, birazdarynyng basyn sipap edi asyl agha! Basyn sipatqandardyn  biri men edim. Abyz agha: «Al, batyr, óskende kim bolasyn?» dep súraghanda, tolqyp túryp: «Birinshi hatshy bolamyn!» dedim. «Birinshi hatshy bolu maqsat emes, qatarynnan birinshi bola bilsen, mine, sol jenis!» dep edi.

Biyl Jeltoqsan oqighasyna shiyrek ghasyr tolady. Diymekenning dýnie esigin ashqanyna jýz jyl. Aytuly kýn jaqyndaghan sayyn qúiqam shymyrlaytynyn bayqaymyn. Aghanyng ayaly alaqanyn ansaytynday...

Shamsat Isabekov,

QR Taekvondo federasiyasynyng preziydenti,

qara belbeu men VI dan iyegeri,

Últtyq Olimpiada komiytetining mýshesi.