«Esik» memlekettik tarihiy-mәdeny qoryq-muzeyining on jyldyq taryhynda alghash ret Halyqaralyq ghylymiy-tәjiriybelik konferensiyasy  ótkizildi. Elimizdegi karantin rejiymine baylanysty konferensiya onlayn týrde boldy. Konferensiyany ótkizudegi basty maqsat «Altyn adamnyng ashyluyna – 50 jyl, «Esik» memlekettik tarihiy-mәdeny qoryq-muzeyining qúrylghanyna – 10 jyl, arheolog B. Núrmúhanbetovtyng tughanyna – 85 jyl toluyn atap ótu jәne atalmysh shara ayasynda «I-Esik oqulary» – «Altyn adam jәne Euraziyanyng dala beldeuining kóshpendiler arheologiyasynyng mәseleleri» taqyrybynda jinaq shygharu kózdelgen.

Konferensiyagha jetpisten astam adam qatysugha ótinish bergen bolatyn, al onyng ishinde jinaqqa iriktelip alynghan alpysqa juyghy maqala avtorlary men bayandamashylar retinde tirkeldi. Alayda konferensiya formaty eskerile otyryp (mýkindigine qaray), 20 bayandama ghana tyndaldy. Bayandamalar plenarlyq jәne eki seksiya mәjilisinde talqylandy. Shara shymyldyghyn «Esik» memleketttik tarihiy-mәdeny qoryq-muzeyining diyrektory, t.gh.k. G.R. Muhtarova ashyp, konferensiya jayly jan-jaqty toqtala kele alghashqy qúttyqtau sózdi QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi Tarihiy-mәdeny múra basqarmasynyng basshysy J.S. Seidalliyevagha úsyndy. J.S. Seidalliyeva konferensiyagha qatysushylardy qúttyqtay kele, elimizdegi tarihiy-mәdeny múra eskertkishterining jay-kýiine toqtaldy. Odan keyin sóilegen t.gh.d., professor Á.T. Tóleubaevting ótinishimen 21 qarasha kýni dýniyeden ozghan akademiyk, qazaq arheologiyasynyng qara nary U.H. Shәlekenov atamyzdyng ruhyna qúrmet kórsetilip 1 minut ýnsizdik jariyalandy. Plenarlyq mәjilis әri qaray arheolog B.Núrmúhanbetov jayly estelikter aitylyp, qoryq-muzeyding QHR, Týrkiya, Belgiya, Resey, Qyrghyzstan jәne Qazaqstandyq әriptesterding qúttyqtaularymen jalghasyn tapty.

Konferensiyada «Erte temir dәuirindegi, ejelgi jәne orta ghasyrlardaghy Euraziyanyng tarihiy-mәdeny múra eskertkishterin arheologiyalyq hәm etnoarheologiyalyq zertteu» (1-seksiya), «Úly dalanyng materialdyq tarihiy-mәdeny múra obektilerin saqtau, paydalanu, zertteu jәne nasihattau mәseleleri» (2-seksiya) taqyryptary qamtylghan.  

Birinshi seksiyada qatysushylar taqyrypqa say arheologiya salasy boyynsha ózekti mәselelerdi kórsetip, úzaq jyldardaghy zertteuler nәtiyjesinde alynghan týiin oilarmen jәne derektermen bólisti. Mysaly,  Otyrar qalasynan tabylghan shahmat tasynyng erekshelikterin aita kele, jalpy qazaq jerindegi shahmat tarihy az zerttelgenin, búl taqyryp boyynsha jazylghan enbekterding joqtyng qasy ekenin algha tartyp, kóne shahmat figuralarynyng pishinderi, kólemi, tipti jasalu materialy qazirgi ýlgilerden ózgesheleu bolghanyn naqty keltirip bayandaghan t.gh.d. M.Qojanyng enbeginen qatysushylar mol maghlúmat aldy. Tipti  «Esik» qoryq-muzeyining qyzmetkerleri ýstimizdegi jylda ózderi jýrgizgen arheologiyalyq júmystar nәtiyjesinde Rahat kesheninen anyqtalghan artefaktining dәl osy avtor keltirgen shahmat figurasynyng balamasy ekenine kóz jetkizdik. Orta Aziya men Qazaqstan eskertkishterining úqsastyghy men ózindik zerttelu erekshelikteri jóninde t.gh.k. B.E. Amanbaeva (Qyrghyzstan) «Talasskaya dolina (kyrgyzstanskaya chasti): arheologicheskie issledovaniya v poslednie desyatiyletiya» – atty bayandamasynda ashyp kórsetse, RGhA Arheologiya instituty men «Esik» qoryq-muzeyining Rahat túraghyndaghy birlesken arheologiyalyq zertteulerining nәtiyjelerin bayandaghan t.gh.k. D. Ojerielevting (Resey) prezentasiyasynan túraqtan tabylghan artefaktilerding qatarynda erekshe atalyp ótken paleontolgterding boljamy boyynsha bizonnyng jilik sýiegin, tas qúraldaryn aitugha bolady. Sonday-aq, atalmysh túraq Qazaqstan boyynsha biregey, al Jetisu jerindegi Maybúlaq túraghy syndy paleolit dәuirine jatatyn ekinshi eskertkishi retinde arheologiyadaghy manyzdylyghy kórsetildi. B.Núrmúhanbetovting 85-jyldyghyna oray dayyndalghan maqalalar qatarynda arheologtyng Otyrar jәne Týrkistan alqabynda jýrgizgen zertteuleri boyynsha G.O. Baysariyevanyng bayandamasyn aitugha túrarlyq. Arheolog B.Núrmúhanbetovtyng zertteuleri Ontýstik Qazaqstan aumaghyndaghy músylmandyq jerleu rәsimderin hronologiyalyq kezenderge bólip bir jýiege keltirgeni, sonday-aq osy ónirding basqa da eskertkishterding zertteluine qosqan zor enbekterin atap ótti. Birinshi seksiya boyynsha 24 maqala úsynylghan bolsa sonyng 8-i bayandama retinde onlayn rejimde tyndaldy.

Al ekinshi seksiya boyynsha 26 maqaladan 7-ui tyndaldy. Múnda tarihiy-mәdeny múrany saqtau, qorghau, paydalanu jәne nasihattau tәjiriybesi syndy ózekti mәseleler qarastyryldy. Búl seksiyada qatysushylar qatarynda Týrkiyadaghy әriptesterimizding biri – Fethie Erbay, Mutlu Erbaylar muzey jobalarynyng tәjiriybesine negizdelgen jeke muzeologiyanyng damuy turaly aitqan týiin oilary men kótergen mәseleleri qatysushylardyng erekshe qyzyghushylyq tudyrdy. Bayandamashymen pikir almasyp, qazaq-týrik elderindegi muzey isindegi úqsastyqtar jóninde súraqtar qoyyldy. Sonymen qatar tyghyz baylanysta jәne ózara әriptestik tanytyp keletin Qazaqstannyng qoryq-muzeylerindegi әriptesterimiz óz tәjiriybelerimen bólisti. Mulitiymediyalyq kenistikte ekspozisiyalar qúru salasyndaghy janashyldyq, jeke muzeylik zattardy zertteu jәne pandemiya kezinde muzey qyzmetkerleri iygergen jana әdister jóninde mәseleler talqylandy. 

Plenarlyq mәjiliste de taqyrypqa say songhy jyldardaghy arheologtar men muzey salasynyng qyzmetkerleri jýrgizip kelgen zertteuler men tyng derekter sóz boldy. Osynday bayandamanyng biri qazaq mәdeniyetining geneziysin zertteudegi týitkildi oy aityp, saq-skif mәdeniyeti men qazaq mәdeniyetining ózara sabaqtastyghyn aiqyn kórsetip, arheologiya negizinde dәlelder keltirgen arheolog-ghalym Á.T. Tóleubaevting bayandamasy boldy. Avtor saq-qazaq jerleu ghúrpynyng parallelderine mysal keltire otyryp, ondaghy marqúmgha jylqy arnau, jylqy januaryn túldau ghúrpyn atap ótti. Al múnyng negizin ejelgi jazbasha derekter men arheologiyalyq zattay derekterden dәlelder keltirip óz oiyn qortyndylady. 

Osylaysha konferensiya qatysushylary ózara tyng derektermen almasyp, jas mamandar agha buyn ghalymdardyng enbekterinen kóptegen súraqtardyng jauabyn tapty. 

Aytuly mereytoydy atap ótu negizinde úiymdastyrylghan búl konferensiya – «I-Esik oqulary» kózdegen maqsatyna jetti degen oidamyz. Sebebi, WhatsApp, Facebook jelilerine qatysushylardan kelgen (80 adam) qúttyqtaular men ystyq yqylastar osy oidy dәleldey týsedi.

Amargaziyeva Ásel Jaqslyqbayqyzy 

«Esik» qoryq-muzeyining agha ghylymy qyzmetkeri

Abai.kz