«Tórtinshi tolqyndaghy» qos shatyrly Parlament keshe kezekti mausymyn jauyp, shymyldyghyn týsirdi. Búl rәsimdi býkil komandasyn shúbyrtyp, Ýkimet basshysy Kәrim Mәsimovting ózi tamashalap qaytty. Bir qyzyghy, qos palatanyng osy kýngi sessiyajabar birlesken otyrysynda deputattardyng qonyr kýzge deyin júmysty jayyna qaldyryp, jazghy kanikulgha ketuine jalghyz bir senator qarsy dauys bergen. Ony týsinuge bolady, әriyne, «qatyn ólip, qamshy synyp» jatqan jaghday joq, әitkenmen, qazirgi qiyn kezende qabyldanbaghan kýide qanshama qajetti zanjoba qalyp barady, qalaulylar «arqany kenge salar shaq emes, jaz boyy qalyp, júmys isteyik» dese, saylaushylar riza bolmas pa? Biraq esepshiler esep-qisabyn endigi jasap qoyghan desedi...
Jazghy demalysqa qalaulylar býiiri tompayghan qorjyn bókterip ketetin boldy. Basqa astarlaryn ashugha әlek bolmay-aq, resmy statistikany sóiletsek: sonymen, ekinshi sessiyada Mәjilis pen Senattyng jalpy otyrystarynda deputattar Ýkimet basshysynyn, Ministrler Kabiyneti mýshelerining atyna 700-den asa deputattyq saual joldapty. Onyng qanshasy saylaushylardyng kókeytesti mәselesin qauzaghany, al, qanshasy tapsyryspen әzirlengendigi beymәlim, onday esep jýrgizilmeydi, demek, bәrine qalaulylardyng ary tóreshi. Múny zandargha qatysty da aitugha bolady.

«Tórtinshi tolqyndaghy» qos shatyrly Parlament keshe kezekti mausymyn jauyp, shymyldyghyn týsirdi. Búl rәsimdi býkil komandasyn shúbyrtyp, Ýkimet basshysy Kәrim Mәsimovting ózi tamashalap qaytty. Bir qyzyghy, qos palatanyng osy kýngi sessiyajabar birlesken otyrysynda deputattardyng qonyr kýzge deyin júmysty jayyna qaldyryp, jazghy kanikulgha ketuine jalghyz bir senator qarsy dauys bergen. Ony týsinuge bolady, әriyne, «qatyn ólip, qamshy synyp» jatqan jaghday joq, әitkenmen, qazirgi qiyn kezende qabyldanbaghan kýide qanshama qajetti zanjoba qalyp barady, qalaulylar «arqany kenge salar shaq emes, jaz boyy qalyp, júmys isteyik» dese, saylaushylar riza bolmas pa? Biraq esepshiler esep-qisabyn endigi jasap qoyghan desedi...
Jazghy demalysqa qalaulylar býiiri tompayghan qorjyn bókterip ketetin boldy. Basqa astarlaryn ashugha әlek bolmay-aq, resmy statistikany sóiletsek: sonymen, ekinshi sessiyada Mәjilis pen Senattyng jalpy otyrystarynda deputattar Ýkimet basshysynyn, Ministrler Kabiyneti mýshelerining atyna 700-den asa deputattyq saual joldapty. Onyng qanshasy saylaushylardyng kókeytesti mәselesin qauzaghany, al, qanshasy tapsyryspen әzirlengendigi beymәlim, onday esep jýrgizilmeydi, demek, bәrine qalaulylardyng ary tóreshi. Múny zandargha qatysty da aitugha bolady.
Ótken sessiyada parlamentshilerding portfelinde barlyghy 207 zang jobasy bolghan, onyng 66-sy ótken sessiyadan auysqan eken, al 141-i osy sessiyada kelip týsipti. Sodan Parlament onyng 127-sin qabyldap, qol qongy ýshin Elbasynyng ýsteline úzatypty. Býgingi kýni Preziydent olardyng 97-ine qol qoyyp, zandar sanatyna engizgen. Olardyng arasynda «Saylau turaly», «Sayasy partiyalar turaly», «BAQ turaly», sonday-aq jergilikti memlekettik basqaru jәne ózin-ózi basqaru mәseleleri jónindegi zandardy, «daghdarystyq» zandardy atap ótuge bolady. Sosyn, búghan deyin ne «týie» ekendigi, ne «qús» ekendigi zannama jýzinde týsiniksiz bolyp kelgen Qazaqstan halqy assambleyasy da ótken sessiyada ózi turaly arnayy zangha qol jetkizdi. Parlament ekinshi sessiyada 46 halyqaralyq konvensiyany, hattamany, kelisimdi jәne shartty ratifikasiyalapty. Sonyng ishinde aldynghy Parlamentten múragha qalghan "BÚÚ-nyng Klimattyng ózgerui turaly negizdemelik konvensiyasyna Kioto hattamasynyn" aqyry bekitiluin atap aitugha bolady. "Ony iske asyrudan kýtiletin investisiya kólemi jyl sayyn 400-700 mln AQSh dollaryn qúramaq" dedi spiyker.
Óz sózinde Oral Bayghonysúly deputattardyng hal-qadirinshe ýnemshildik tanytqandyghyn maqtanyshpen aitty. Sóitsek, qalasa, qalaulylar milliardtap qarjy bosata alady eken. "Budjet qarajatyn ýnemdeuge Parlament te óz ýlesin qosty. Biz óz qyzmetimizdi qamtamasyz etuge arnalghan shyghystardyng bir bóliginen bas tartqan bolatynbyz. Nәtiyjesinde, Parlamentting 2009 jylgha arnalghan budjeti 1 mlrd 683 mln tengege qysqartyldy. Sonymen qatar barlyq shyghys baptary boyynsha da qosymsha 847 mln tenge ýnemdeldi" dedi O.Múhamedjanov.
Mәsimov myrzanyng qalaulylarmen qoshtasugha kelgenin kórgen tóragha jyl boyy jinaqtalghan shaghymyn ashyq jayyp saludy jón sanaghan synayly.
– Parlamentting Ýkimetpen ózara is-qimylynda biz býgin birqatar kemshilikterding bar ekenin de jasyra almaymyz, – dedi ol. – Osy júmystaghy olqylyqtyqtardyng biri – keybir zang jobalary boyynsha kelisu rәsimining tym sozylyp ketetini. Mysaly, keybir zannamalyq aktilerdi mikroqarjylyq úiymdardyng qyzmetin retteytin mәseleler boyynsha týzetetin, sonday-aq "Áleumettik-kәsipkerlik korporasiyalar turaly" zang jobalary boyynsha osy rәsim birneshe aigha sozyldy. Al Qazaqstanda búl korporasiyalardyng "ómir sýrip jatqanyna" ýsh jylday bolyp qalghany barshagha ayan. Taghy bir em qonbay kele jatqan "dert" ol – zang jobalaryn әzirleu kezinde vedomstvolar arasynda tiyisti ýilestiruding joqtyghy, sonday-aq zang jobalaryn Mәjiliske bergen kezde әrtýrli memlekettik organdar arasynda kelispeushilikterding oryn aluy.
Osynyng kesirinen, Oral Bayghonysúlynyng mәlimdeuinshe, deputattar "zang jobasymen júmys isteumen qatar әrtýrli memlekettik organdardy mәmilege keltirumen de ainalysugha mәjbýr bolady" eken! Mәjilis spiykeri Ýkimet qoltyqtap әkeletin keybir zandardyng "ship-shiyki" bolatyndyghyna renjidi. Sodan deputattargha olardy "50-60 payyzgha deyin qayta óndeuge tura keletin" kórinedi. Spiyker "qara tizimnen" mysal ýshin "Qúqyq búzushylyqtyng aldyn alu turaly", sonday-aq últtyq zannamany túrghyn ýy kommunaldyq sala, jeke kәsipkerlik jәne basqa da mәseleler boyynsha ózgertetin zang jobalaryn atady.
– Qansha aitylyp jatsa da, Ýkimetten týsetin zang jobalarynyng memlekettik tildegi mәtinining sapasy әli de syn kótermey keledi, orys tilindegi mәtinmen sәikessizdikter de jii oryn alady, – dep ashyndy Oral Múhamedjanov. – Sosyn Ýkimet keyde deputattardyng prinsipti sipaty bar úsynystaryn sebepsiz qabyldamay jatady. Mysaly, Ýkimet "Jeke qosalqy sharuashylyq turaly" zang jobasyna deputattar engizgen týzetulerdi qoldamady. Al búl zang jobasy deputattardyng úsynystarynsyz qabyldanghan jaghdayda auyl sharuashylyghy men auyl túrghyndarynyng túrmysyna keri әserin tiygizgen bolar edi. Sondyqtan Ýkimet 3,5 jylgha sozylghan sergeldennen keyin zang jobasyn keri qaytaryp alugha mәjbýr boldy. Múnday mysaldardyng taghy da birnesheuin keltiruge bolady. Búl zannamalyq retteu mәselesinde keshendi kózqarastyng joq ekenin kórsetedi. Qanday da bolsyn zang jobasyn әzirlegende, oghan baysaldy negizdemening boluy, maqsatqa say taldau jasaudyng qajettiligi turaly búryn da talay ret aitqanbyz.
Spiykerding mәlimetinshe, "Gharysh qyzmeti turaly" zang jobasyn talqylau jónindegi júmys tobynyng otyrystary barysynda deputattar onyng kóptegen normalarynyng qúqyq salmaghy joq ekenin atap kórsetken. "Otandyq kosmonavtika men gharysh ghylymyna eshbir janalyq engizbeytinin, gharysh obektilerin úshyru kezinde qauipti jaghdaylar men ziyandy әserlerge úshyrap otyrghan halqymyzdy әleumettik qorghau mәselelerin sheshpeytinin dәleldep berdi. Búl zang jobasyn da Ýkimetteng 2 jyl ótken song keri qaytaryp aludan basqa amaly qalmady" dedi Mәjilis tóraghasy Oral Múhamedjanov.
Qorytyndylay kele, búl sessiyada qos shatyrly Parlamentting bir júbanyshy, bir kýiinishi bolghandyghyn eske sala keteyik. Jaqsysynan bastasaq, deputattardyn, sonyng ishinde senatorlardyng taqymdauymen K.Mәsimov Ýkimet otyrysyn memlekettik tilde ótkizuge den qoydy. Áytkenmen, qazir, oryssha aitqanda, "obratnyy prosess" bayqaluda. Jaghymsyzyna kelsek, Mәjilis deputattary birinen song biri túraqsyzdyq tanytumen boldy. Ministr bolyp ketken deputattar Jaqsylyq Dosqaliyev pen Serik Baymaghanbetovti qospaghanda, mәjilismender Viktor Soy, Erqanat Tayjanov jәne Serikjan Múqshevtar janjalgha úrynyp, qoghamdyq pikirding qysymymen, deputattyq mandattaryn tastap, qashugha mәjbýr bolghan. Kelesi sessiya qanday qyzyq әkeler eken?!.

Ayhan ShÁRIP
«Ayqyn» gazeti 1 shilde 2009 jyl