Shaghyn qalanyng shetinde eki qabatty eski aghash ýy túr. Áynekteri synghan tereze­leri men tozyghy jetken syrtqy esigine aiqúsh-úiqysh taqtay qaghylghan. Qarausyz qalghandyqtan japyraghynan quraghan bútaghy molayyp ketken aghashtar ýnsiz mýlgiydi. Auladaghy taspen shegendelgen qú­dyqtyng auzyn balalar týsip ketpesin dep әldekim temirmen jauyp, ýlken taspen bastyryp qoyypty. El arasynda búl mang jayly týrli daqpyrt kóp. «Tәlip terezeden bireuding qarap túrghanyn bayqap qapty», «Qalqaman týnde ýiden ot kórindi deydi», «Baqtybay keshtetip ótip bara jatqan eken, bireuding saq-saq kýlgenin estipti», «Ol ol ma, qúdyqtan jylaghan balanyng dausy shyghady eken». Mine, osynday alyp-qashpa әngime onsyz da úsqyny ketip, jetimsirep túrghan kóne qonystyng júrt kónilindegi beynesin tipti aighyzday týsken.

* * *

Biyl on birinshi synypqa kóshken Bal­jannyng әke-sheshesi kórshi qalagha qo­naqqa ketip, qyzy: «Jalghyz ózim qorqam», – dep ýsh, tórt qúrbysyn janyna shaqyryp alghan. Olar aldymen ózderine únaytyn jigit­terdi talqylay bastady. Qyz bala erte boyjetetindikten, synyptaryndaghy úldardan góri eresekter jaghy jii әngime boldy. «Maghan deneshynyqtyrudan bere­tin Asyl aghay únaydy. Týr dese týri, boy dese boyy bar», – dedi biri, byltyr ghana oqu bitirip kelip, mektepke júmysqa túrghan jas jigitti kóz aldyna elestetip. «Al, ma­ghan geografiya aghay únaydy. Óte bilimdi» , –dedi taghy biri. Osyny aitqanda bәri jamyray kýldi. «Qoyshy, sony», «Qay jeri únaydy? Tyrighan bireu», «Kózildirigining qalyndyghy mening belimdey». Átten, – dedi biri, Átten, Núrkenning әieli bar. Bolmasa, soghan oilanbastan tiyetin edim». «Ne deydi? Ýlken qala, studenttik ómir degen qyzyqtyrmay ma seni?» «Bilmeymin, sol kisi janyma kelse, denemnen toq jýrip ótkendey dirildep ketem».

Búl әngime qanshagha sozylaryn kim bilgen, teledidar manynda beynetas­pa­lardy aqtarystyryp otyrghan Sәule: «Qyzdar, jigitterindi aityp bolsandar kino kóreyikshi. Mynau «Qonyrau» degen óte qorqynyshty filim, men bayaghyda birinshi bólimin kórgem», – dedi. Aldynghy әn­gime jalyqtyryp, sony taqyryp izdey bastaghan qúrbylar endi shu etip, teledidar aldyna keldi. Sheteldik tanymal kinogha eligip, birde ýreyden jarysa shynghyryp, endi birde bir-birin mazaqtay kýlip otyrghan qyzdar kenet jaryq jalp etip óshkende shynymen sasty. Demderin shygharugha dәrmensiz. Aqyldasyp alghanday bәri telefondaryn alyp, jaryghyn qosty. Jan-jaqtaryna ghana emes, bir-birlerine de ýrke qaraydy. Esigi ashyq túrghan óz­ge bólmelerden әne-mine bireu kirip kele­tindey. Terezelerden bireuler kóz almay qarap túrghanday. Dәl osy sәtte Baljannyng telefony shyryldap qoya berdi. Kinodaghy oqigha bes qyzdyng kóz aldynda aina-qatesiz qaytalanyp jatyr. Qorqynyshtan shar ete qalghan Baljan telefonyn laqtyryp jiberdi. Qúrbylar bir-birine odan sayyn tyghylysa týsken. Endi Sәulening telefony shyrylday bas­tady. Ójetteu Sәule telefongha kóz qiyghyn saldy da, «Jasyryn nomer», – dedi túnshygha sybyrlap. Osylay bes qyzdyng telefony kezek shyryldap shyqty. Ár shyrylmen birge qyzdardyng jany da úshyp keterdey shyr-shyr etedi. Telefondy kótere qalsa, arghy jaqtan, «Jeti kýnnen song ólesin» degen ýkimdi estiytinderine qyzdardyng kýmәni joq edi…

* * *

«Toghyzynshy synyptaghy Sәniya sa­baq­tan ýiine kelmepti» degen habar sha­ghyn qalany ayaghynan tik túrghyzdy. Tik túrghyzatyn sebebi de joq emes. Búl – songhy jarty jylda joghalghan ýshinshi qyz. O basta «Qúrbylarymen bir jerde jýrgen bolar» dep, asa alandamaghan ata-anasy qas qaraya dostaryna, olar: «Bilmeymiz», – degen son, synyptastaryna habarlasqan. Eshkim mandyghan jauap bermepti. Amaly qúryghan Áyten synyp jetekshisi men uchaskelik polisiyagha qonyrau shaldy. Sosyn, әieline: «Olar kelip jatsa, ózing mәn-jaydy aitarsyn. Men kósheni bir ainalyp keleyin», – dep syrtqa shyqty. Oiy, tayauda ghana týrmeden shyqqan Baytaq pen qalagha jaqynda kóship kelgen Sәrsenning ýiin bir sholu. Baytaq qamalghangha deyin búl qalada talay soyqandy salghan. Aqyry, ózine jabylmaq bolghan eki jigitti pyshaqtap, on bes jylgha ketip tynghan. Saylau aldyndaghy keshirimmen merziminen tórt jarym jyl búryn bosap keldi. Qazir júmyssyz. Al Sәrsendi búl qala ә degennen jaratpady. Órt sóndirgendey týnergen týri, kózining astynan qaraytyn suyq súsy kim-kimdi de tiksintetin.

Áyten saqtana basyp, aldymen Baytaq­tyng ýiin sholdy. Manay tym-tyrys. Tónirekte tiri jan joq siyaqty. Qaqpany ashugha jýreksinip túrghanda tu syrtynan:

– Kimdi izdedin? – degen qyryldaghan dauys estildi. Selk ete qalghan Áyten qaranghyda dauys shyqqan jaqqa jyldam búrylghanymen, mardymdy jauap taba almay:

– Ne ghoy, ne… – dey berdi.

– Qyzyndy izdep shyqtyng ba? Búl tónirekte synyq iyne joghalsa da bәri aldymen menen kýdiktenedi, aldymen maghan keledi!

– Jo-joq, a, iyә, qyzymdy izdep shyqqanym ras, biraq, qúday aqy, senen kóreyin degen oiym joq…

– Jaraydy, kóp sozba! Mening aitpaghym mynau, qyzynda da, búl qaladaghy ózge sharuada da shataghym joq. Al búghan senbeydi ekensin, sóz basqa!

– O ne degenin? Men tek ótip bara jatyp… moynymdy sozyp…

– Sóz bitti. Jónel!

Áyten asyghys basyp, ýlken kóshege qaray jylystay berdi. Kónilinde – ýrey, oiynda – alan!

* * *

Baljan qorqyp qalmasyn dep qana emes, onashada aqtaryla syrlasayyq dep bas qosqan bes qyz telefondaryn kóteruge qorqaqtap, jýrekteri atqaqtap otyrghanda syrtqy esik qaghyldy. Ýzdiksiz soghylghan qonyraugha mynau qosylghanda boyjetkender búl dýniyeden baz keship ketti. Bir-birine tyghylysa, ýn shygharugha dәr­mensiz qalypta, óz keudelerining dýrsilinen ózderi shoshynyp, әne-mine әldekim bas salarday qalshyldap barady.

* * *

Baytaqtyng ýiine baram dep saghy synghan Áyten qorqaqtay basyp Sәrsenning ýiine tayap qalghanda izinen kólikting jaryghy týsti. «Ótip ketsin» degen oimen bayaulay jol shetine yghysqan Áytenning janyna toqtay qalghan kólikten:

– Au, aghasy, keliniz, kólikke otyrynyz, – degen tanys dauys shyqty. Quanyp ketken Áyten uchaskelik polisiyanyng eski kóligine úmtyldy. Ishte qyzynyng geografiya men deneshynyqtyrudan beretin múghalimderi bar eken.

– O, senderding de shyqqandaryng jón bopty, – dedi ol kónili jaylanyp.

– Diyrektor eki ayaghymyzdy bir etikke tyghyp, baghana quyp shyqqan. Barmaghan jerimiz joq, endi, mine, eski qúdyqqa bara jatyrmyz, – dedi bireui.

– Eski qúdyqtan búryn Sәrsenning ýiin kóre ketsek bolar edi, – dedi Áyten sybyrlay sóilep.

– Sәrsen men Baytaqty aldymen sholyp shyqtym. Ózderine de jolyqtym. Ázirge kýdik alatyn eshtene bayqamadym, syr bergen joq. Sondyqtan osy toby­myzben ózge jerlerdi de qaray ketkenning artyqtyghy bolmaydy, – dedi uchaskelik polisiya.

* * *

Syrttaghy beymәlim jan qonyrau soghu men esikti qagha beruden jalyqty ma, dәl qyzdar otyrghan tereze solq-solq ete qaldy da, syrttan eki-ýsh jaryq týsti. Búdan ary shydaugha shydamy jetpegen qyzdar ózge bólmelerge shyrylday jýgirdi. Birin-biri basa-kóktey, birin-biri eteginen ústay qashqan boyjetkenderding endi bolmasa jýrekteri jarylyp keterdey.

Osy sәtte ýiding jaryghy jandy da, terezeden qarqylday kýlgen dauys pen bozbalalardyng tanys ýni estildi:

– Au, sujýrekter, búttaryna jiberip qoyghan joqsyndar ma?

– Mә, mynau Asqar ghoy, – dep, alghashqy bolyp Baljan tilge keldi.

– Asqar qaydan jýr?

– Baghana men «Qyzdar keledi» dep aityp edim…

– Aytsan, nemenege qorqyp jýrsin?

– Sony aitam!

– Mýmkin bizdi qorqytu ýshin osynyng bәrin әdeyi úiymdastyrghan shygharsyndar, – dep, qyzdar renjy bastady.

– Joq, aituyn aitsam da, kinony kórip otyryp, ol jayynda mýlde úmytyp ketippin. Ras aitam.

– Ei, ashsandarshy. Biz óstip dalada túra beremiz be?

– A, iyә, qazir…

Baljan syrtqy esikke bettedi. Kóp úzamay ózderimen bir synypta oqityn ýsh bozbalany ertip, tórgi bólmege qayta keldi.

– Al ne istep otyrsyndar?

– Ne istegeni qúrsyn, әbden zәremizdi aldyndar!

– IYә, jýregimiz jarylyp ketse, kim jauap beredi?

– Jaraydy, jaraydy, qyzdar, toq­tan­darshy. Mening bir súraghym bar! Shyndaryndy aityndarshy.

– Al súray ghoy.

– Múny aldyn ala oilastyrdyndar ma? Onasha ýi, qorqynyshty kino, jaryqtyng sónip qaluy…

– Jogha, mening mýlde onday oiym bolghan joq. Ýide jalghyz qalmayyn dep senderdi shaqyrdym. Sodan baghana sabaqtan qaytyp kele jatqanda sony Asqargha aittym. Basqa eshtene bolghan joq!

– Sәulening dәl «Qonyrau» kino­syn tandap alghany she? – dedi, geografiya aghaygha ghashyq boyjetken.

– Búl – taza sәikestik. Senderding ghashyqtyq әngimelering jalyqtyryp jiberdi de, beynetaspalardy aqtaryp otyryp, sony tauyp aldym.

– Al balalardyng bizdi qorqytqany she?

– Biz aldymen esikti qaqtyq. Eshkim tyrs etpedi. Sodan aqyryn kelip, tereze­den syghalasaq, televizordyng ishine kirip keteyin dep otyr ekensinder! Sodan «Búlardy bir qatyrayyq» dedik.

– Jyndylar! Shynymen-aq jýregimiz jarylyp ketse, ne isteysinder?

– IYә, toghyzynshy synyptyng qyzy joghalyp ketkeli beri bizding ýy tipti sho­shyp otyr. Osynda zorgha jiberdi.

– Jarty jylda ýsh qyzdyng joghaluy jәne ony taba almau súmdyq qoy, iyә?

– Sonda olar qayda ketui mýmkin?

– Eski qúdyqtan, eski ýiden týrli dauys shyghady deushi edi ghoy. Bireu sonda aparyp tastamay ma eken?

– Qoyshy, sen de! Qorqynyshty kinony kórip alasyndar da, týrli әngimege senesinder!

– «Tәlip kóripti». «Baqtybay, Qalqa­man aghalar aitypty» degen ne sóz sonda?

– Tәlibing shegip alyp, jyn-shaytan kórip jýrgen shyghar!

Jigitter jaghy búl sózge jamyray kýlgenmen, bireuining kýlkisi nanymsyzdau shyqty.

– Maghan bir oy keldi, – dedi, Asqar ornyna jayghasa otyryp.

– Qanday?

– Jýrektering shydasa, dәl qazir bәrimiz sol eski qúdyqqa barayyq. Ýidi kóreyik. Sonda shyndyq pa, ertegi me, óz kózimizben kóremiz!

Bәri siltidey tynyp qaldy. Tipti, jigitter jaghynyng da tәuekeli jetpeytin­dey. Ýnsizdikti Sәule búzdy.

– Nesi bar? Men dayynmyn!

– Mine, ómirge shynayy qaraytyn adam. Jaraysyn!

Sәulening sózi bәrine qamshy salghanday, jigerlerin qayraghanday. Ásirese, bozbalalar jaghy qyzdan búryn «Kettik» dep aita almaghanyna namystanghanday:

– Barsaq, barayyq.

– IYә, bir qyzyq bolady, – dep, qauqyldasyp qaldy.

Sonymen, ýsh bozbala, bes boyjetken ýidi jaqsylap jauyp, qalashyq shetindegi eski ýidi betke aldy.

* * *

Esin endi jighan Sәniya ózining tas qaran­ghy jerde jatqanyn bilip, yshqyna, qystygha jylady. Shynghyrayyn, bireu­ler­den jәrdem súrayyn dese, auzyn toltyra tyqqan shýberekten dausy shyghar emes. Ornynan túrayyn dese, keude, bel, ayaq tapjylmastay baylanghan. Búl jerge qalay jәne qashan keldi? Kim әkeldi? Týsinip bolar emes. Tek…

* * *

Kýnde jýrip jýrgen kósheleri tym jat, ózgeshe suyq, ýreyli siyaqty. Qyz­dar jigitterdi jabysa qoltyqtap, ainala­laryna alanday qarap algha jyljyp kele­di. Ýrgen it pen aldydan kezdeysoq jo­lygha qalghan mysyqtyng ózi basqa beynege enip, әne-mine bas salarday jetkinshekter ayaqtaryn andap basady. Degenmen, bala emes pe, «Barmay-aq typ-tynysh ýide otyra bereyikshi» deuge batpay, «Erteng kýlki qy­lady ghoy» dep, ózdi-ózderin ishtey qayray týsedi. «Shynymen-aq sol ýide ne siqyr bar? Jalpy, ol ne qylghan ýi? Ishine bireu kirip kórdi me?» degen kónildi elendetken jasóspirimderge tәn qyzyghushylyq ta joq emes.

Olar eski ýige tayap keldi. O basta keliskendey, eshqaysysy telefon jary­ghyn jaqqan joq. Jýz qadam, seksen, jetpis, elu qadam… Búdan ary jyljugha jýrekteri daualar emes. Tónirek tyna qalghan. Tipti, lýp etken jel joq siyaqty. Taghy da, iyә, taghy da ainalany janghyrtyp óz jýrekteri jarysa soghyp túr.

Kenet, birinshi qabattyng terezesinen jaryq kórindi. IYә, kәdimgi jaryq! Segizining jýregi toqtap qalghan siyaqty. Qol-ayaqtarynan әl ketip, oryndarynan qozghala alar emes. Mine, kóz aldarynda ekinshi qabatty da bir jaryq timiskilep jýr. Aynalany tinte qaraghan jaryq túp-tura osylargha týsti. Mým­kin týspegen de bolar. Segizi bet-betine janúshyra qashty. Bireu quyp jetip eski qúdyqqa sýirey jóneletindey bezip keledi.

* * *

Talay jerdi sholghan, kýdiktener eshtene bayqay almaghan uchaskelik polisiya bastaghan tórteu Áytenning ýiining aldyna kelip toqtady.

– Aghasy, býgin mening barmaghan jerim joq. Ózinizben de talay jerdi sholyp shyqtyq. Ásirese eki jigitke kóp raqmet! Bar sharuasyn tastap, bes-alty saghattan beri menimen jýr!

– Oi, ol ne degeniniz? Bizding de mindetimiz ghoy.

– Siz әzirge ýide bolynyz. Jengem de alandap otyrghan shyghar. Habarlasyp túram. Baghana ortalyqqa eskerttim, әne-mine degenshe izdestiru toby da kelip qalar. Al biz jýrelik.

Únjyrghasy týsken Áyten ýn-týnsiz kólikten syrtqa shyqty. Ýige birden kiruge әieline aitary bolmay, qorshau syrtynda túryp temekisin tútatty. «Qayda boluy mýmkin? Búdan búryn joghalghan eki qyzday iz-týssiz ketse qaytpek? Tiridey ólgeni ghoy. Izdestiru toby keledi deydi. Olar búghan deyin de keldi emes pe? Ne istedi? Onsyz da qan jútyp otyrghan ata-anasyn, odan qalsa mektep diyrektoryn ary-beri sýiredi de, jaylaryna ketti. Ras, songhy ret Baytaqty alyp ketken. Olar ne súrady, búl ne dep jauap berdi? Kim bilsin, әiteuir kóp úzamay Baytaq aman-esen keldi».

* * *

– Bir jarty alyp pa edin?

– Bir jarty emes, ekeu bar. Asqazandy may­laghangha ótkendegi salynyng jartysy taghy túr.

– Oho, onda býgin bir mereke bolady deshi.

– IYә, әsirese on bestegi qyzdy aitsanshy!

– Tuu, baghana tym asyghys boldy. Búl joly bir asyqpay mauqymyzdy basayyqshy.

– Bas, bas! Saghan kim qoy dep jatyr?

Ayaqtaryn masattana basqan ekeu múntaz­day ýiding jertólesine týsti de jaryqty jaqty. Tas qaranghygha kózi ýirenip qalghan Sәniya jaryqqa janary shaghylysyp, basyn ary búryp әketti.

– Oyanypty. Au, janym, ózine-ózing kelding be?

Búlqyna yshqynghan qyzdyng jalanash keudesinen, myqynynan mytyghan jigit serigine búryldy da:

– Aldymen, bir-bir tartyp jibe­reyik, – dep, ornynan túrdy. Búl kezde ekinshisi qyzgha ashqaraqtana qarap qoyyp, shólmekting auzyn ashyp jatqan. Dәl osy tústa esik sart ashyldy…

* * *

Búl kýnde qalashyqtyng ómiri birqalypty ótip jatyr. Kýni keshegi ýreyli sәtter artta qalghan. Eski ýide de eshkimning sharuasy joq. Segiz oqushyny shoshytqan jaryq uchaskelik polisiya bastaghan tórteudiki ekeni kóp úzamay anyqtalghan. Bayraq Mәdeniyet ýiine kýzetshi bolyp júmysqa túrdy. Ózimen-ózi. Osyndaghy eng ýlken dýkendi ústaytyn Ánipamen kónil qosyp jýr deydi. Áyten de osy kýnine tәube aitady. Ne de bolsa, qyzy ýide. Ras, búrynghydan kóp túiyqtalyp ketti. Uaqyt óte bayaghy qalpyna keler. Al Sәrsen, Sәrsen bir-aq týnde kóship ketti. Ol ketkenmen artynda sansyz sóz qaldy. «Talaydan andyp jýrip, silimtikterdi qylmys ýstinde ústapty», «Ekeuin jelkelep otyryp, aldynda joghalghan eki qyzdyng da mәiitin taptyrypty», «Ol ylghy osynday qúpiya qylmystardy ashatyn kәnigi iz kesushi eken», «Naghyz erden biz bezinip, syrtqa teuip, qatty-aq úyat bolypty», «Qayda jýr eken, endi kórsek tóbemizge kóterer edik» degen alghysqa toly sózder shynymen-aq bir tolastaghan emes. Búl iltipattyng jany bar edi. Alghashqy qyz joghalghanda arnayy tapsyrmamen kóship kelgen Sәrsenning arqasynda geografiya aghay men deneshynyqtyru múghalimi ómir boyyna bas bostandyghynan aiyryldy.

Qanaghat Ábilqayyr,

jazushy

Abai.kz