قاناعات ابىلقايىر. ەسكى قۇدىق
شاعىن قالانىڭ شەتىندە ەكى قاباتتى ەسكى اعاش ءۇي تۇر. اينەكتەرى سىنعان تەرەزەلەرى مەن توزىعى جەتكەن سىرتقى ەسىگىنە ايقۇش-ۇيقىش تاقتاي قاعىلعان. قاراۋسىز قالعاندىقتان جاپىراعىنان قۋراعان بۇتاعى مولايىپ كەتكەن اعاشتار ءۇنسىز مۇلگيدى. اۋلاداعى تاسپەن شەگەندەلگەن قۇدىقتىڭ اۋزىن بالالار ءتۇسىپ كەتپەسىن دەپ الدەكىم تەمىرمەن جاۋىپ، ۇلكەن تاسپەن باستىرىپ قويىپتى. ەل اراسىندا بۇل ماڭ جايلى ءتۇرلى داقپىرت كوپ. «ءتالىپ تەرەزەدەن بىرەۋدىڭ قاراپ تۇرعانىن بايقاپ قاپتى»، «قالقامان تۇندە ۇيدەن وت كورىندى دەيدى»، «باقتىباي كەشتەتىپ ءوتىپ بارا جاتقان ەكەن، بىرەۋدىڭ ساق-ساق كۇلگەنىن ەستىپتى»، «ول ول ما، قۇدىقتان جىلاعان بالانىڭ داۋسى شىعادى ەكەن». مىنە، وسىنداي الىپ-قاشپا اڭگىمە ونسىز دا ۇسقىنى كەتىپ، جەتىمسىرەپ تۇرعان كونە قونىستىڭ جۇرت كوڭىلىندەگى بەينەسىن ءتىپتى ايعىزداي تۇسكەن.
* * *
بيىل ون ءبىرىنشى سىنىپقا كوشكەن بالجاننىڭ اكە-شەشەسى كورشى قالاعا قوناققا كەتىپ، قىزى: «جالعىز ءوزىم قورقام»، – دەپ ءۇش، ءتورت قۇربىسىن جانىنا شاقىرىپ العان. ولار الدىمەن وزدەرىنە ۇنايتىن جىگىتتەردى تالقىلاي باستادى. قىز بالا ەرتە بويجەتەتىندىكتەن، سىنىپتارىنداعى ۇلداردان گورى ەرەسەكتەر جاعى ءجيى اڭگىمە بولدى. «ماعان دەنەشىنىقتىرۋدان بەرەتىن اسىل اعاي ۇنايدى. ءتۇر دەسە ءتۇرى، بوي دەسە بويى بار»، – دەدى ءبىرى، بىلتىر عانا وقۋ ءبىتىرىپ كەلىپ، مەكتەپكە جۇمىسقا تۇرعان جاس جىگىتتى كوز الدىنا ەلەستەتىپ. «ال، ماعان گەوگرافيا اعاي ۇنايدى. وتە ءبىلىمدى» ، –دەدى تاعى ءبىرى. وسىنى ايتقاندا ءبارى جامىراي كۇلدى. «قويشى، سونى»، «قاي جەرى ۇنايدى؟ تىريعان بىرەۋ»، «كوزىلدىرىگىنىڭ قالىڭدىعى مەنىڭ بەلىمدەي». اتتەڭ، – دەدى ءبىرى، اتتەڭ، نۇركەننىڭ ايەلى بار. بولماسا، سوعان ويلانباستان تيەتىن ەدىم». «نە دەيدى؟ ۇلكەن قالا، ستۋدەنتتىك ءومىر دەگەن قىزىقتىرماي ما سەنى؟» «بىلمەيمىن، سول كىسى جانىما كەلسە، دەنەمنەن توق ءجۇرىپ وتكەندەي دىرىلدەپ كەتەم».
بۇل اڭگىمە قانشاعا سوزىلارىن كىم بىلگەن، تەلەديدار ماڭىندا بەينەتاسپالاردى اقتارىستىرىپ وتىرعان ساۋلە: «قىزدار، جىگىتتەرىڭدى ايتىپ بولساڭدار كينو كورەيىكشى. مىناۋ «قوڭىراۋ» دەگەن وتە قورقىنىشتى فيلم، مەن باياعىدا ءبىرىنشى ءبولىمىن كورگەم»، – دەدى. الدىڭعى ءاڭگىمە جالىقتىرىپ، سونى تاقىرىپ ىزدەي باستاعان قۇربىلار ەندى شۋ ەتىپ، تەلەديدار الدىنا كەلدى. شەتەلدىك تانىمال كينوعا ەلىگىپ، بىردە ۇرەيدەن جارىسا شىڭعىرىپ، ەندى بىردە ءبىر-ءبىرىن مازاقتاي كۇلىپ وتىرعان قىزدار كەنەت جارىق جالپ ەتىپ وشكەندە شىنىمەن ساستى. دەمدەرىن شىعارۋعا دارمەنسىز. اقىلداسىپ العانداي ءبارى تەلەفوندارىن الىپ، جارىعىن قوستى. جان-جاقتارىنا عانا ەمەس، ءبىر-بىرلەرىنە دە ۇركە قارايدى. ەسىگى اشىق تۇرعان ءوزگە بولمەلەردەن انە-مىنە بىرەۋ كىرىپ كەلەتىندەي. تەرەزەلەردەن بىرەۋلەر كوز الماي قاراپ تۇرعانداي. ءدال وسى ساتتە بالجاننىڭ تەلەفونى شىرىلداپ قويا بەردى. كينوداعى وقيعا بەس قىزدىڭ كوز الدىندا اينا-قاتەسىز قايتالانىپ جاتىر. قورقىنىشتان شار ەتە قالعان بالجان تەلەفونىن لاقتىرىپ جىبەردى. قۇربىلار ءبىر-بىرىنە ودان سايىن تىعىلىسا تۇسكەن. ەندى ساۋلەنىڭ تەلەفونى شىرىلداي باستادى. وجەتتەۋ ساۋلە تەلەفونعا كوز قيىعىن سالدى دا، «جاسىرىن نومەر»، – دەدى تۇنشىعا سىبىرلاپ. وسىلاي بەس قىزدىڭ تەلەفونى كەزەك شىرىلداپ شىقتى. ءار شىرىلمەن بىرگە قىزداردىڭ جانى دا ۇشىپ كەتەردەي شىر-شىر ەتەدى. تەلەفوندى كوتەرە قالسا، ارعى جاقتان، «جەتى كۇننەن سوڭ ولەسىڭ» دەگەن ۇكىمدى ەستيتىندەرىنە قىزداردىڭ كۇمانى جوق ەدى…
* * *
«توعىزىنشى سىنىپتاعى ءسانيا ساباقتان ۇيىنە كەلمەپتى» دەگەن حابار شاعىن قالانى اياعىنان تىك تۇرعىزدى. تىك تۇرعىزاتىن سەبەبى دە جوق ەمەس. بۇل – سوڭعى جارتى جىلدا جوعالعان ءۇشىنشى قىز. و باستا «قۇربىلارىمەن ءبىر جەردە جۇرگەن بولار» دەپ، اسا الاڭداماعان اتا-اناسى قاس قارايا دوستارىنا، ولار: «بىلمەيمىز»، – دەگەن سوڭ، سىنىپتاستارىنا حابارلاسقان. ەشكىم ماندىعان جاۋاپ بەرمەپتى. امالى قۇرىعان ايتەن سىنىپ جەتەكشىسى مەن ۋچاسكەلىك پوليتسياعا قوڭىراۋ شالدى. سوسىن، ايەلىنە: «ولار كەلىپ جاتسا، ءوزىڭ ءمان-جايدى ايتارسىڭ. مەن كوشەنى ءبىر اينالىپ كەلەيىن»، – دەپ سىرتقا شىقتى. ويى، تاياۋدا عانا تۇرمەدەن شىققان بايتاق پەن قالاعا جاقىندا كوشىپ كەلگەن سارسەننىڭ ءۇيىن ءبىر شولۋ. بايتاق قامالعانعا دەيىن بۇل قالادا تالاي سويقاندى سالعان. اقىرى، وزىنە جابىلماق بولعان ەكى جىگىتتى پىشاقتاپ، ون بەس جىلعا كەتىپ تىنعان. سايلاۋ الدىنداعى كەشىرىممەن مەرزىمىنەن ءتورت جارىم جىل بۇرىن بوساپ كەلدى. قازىر جۇمىسسىز. ال سارسەندى بۇل قالا ءا دەگەننەن جاراتپادى. ءورت سوندىرگەندەي تۇنەرگەن ءتۇرى، كوزىنىڭ استىنان قارايتىن سۋىق سۇسى كىم-كىمدى دە تىكسىنتەتىن.
ايتەن ساقتانا باسىپ، الدىمەن بايتاقتىڭ ءۇيىن شولدى. ماڭاي تىم-تىرىس. توڭىرەكتە ءتىرى جان جوق سياقتى. قاقپانى اشۋعا جۇرەكسىنىپ تۇرعاندا تۋ سىرتىنان:
– كىمدى ىزدەدىڭ؟ – دەگەن قىرىلداعان داۋىس ەستىلدى. سەلك ەتە قالعان ايتەن قاراڭعىدا داۋىس شىققان جاققا جىلدام بۇرىلعانىمەن، ماردىمدى جاۋاپ تابا الماي:
– نە عوي، نە… – دەي بەردى.
– قىزىڭدى ىزدەپ شىقتىڭ با؟ بۇل توڭىرەكتە سىنىق ينە جوعالسا دا ءبارى الدىمەن مەنەن كۇدىكتەنەدى، الدىمەن ماعان كەلەدى!
– جو-جوق، ا، ءيا، قىزىمدى ىزدەپ شىققانىم راس، بىراق، قۇداي اقى، سەنەن كورەيىن دەگەن ويىم جوق…
– جارايدى، كوپ سوزبا! مەنىڭ ايتپاعىم مىناۋ، قىزىڭدا دا، بۇل قالاداعى وزگە شارۋادا دا شاتاعىم جوق. ال بۇعان سەنبەيدى ەكەنسىڭ، ءسوز باسقا!
– و نە دەگەنىڭ؟ مەن تەك ءوتىپ بارا جاتىپ… موينىمدى سوزىپ…
– ءسوز ءبىتتى. جونەل!
ايتەن اسىعىس باسىپ، ۇلكەن كوشەگە قاراي جىلىستاي بەردى. كوڭىلىندە – ۇرەي، ويىندا – الاڭ!
* * *
بالجان قورقىپ قالماسىن دەپ قانا ەمەس، وڭاشادا اقتارىلا سىرلاسايىق دەپ باس قوسقان بەس قىز تەلەفوندارىن كوتەرۋگە قورقاقتاپ، جۇرەكتەرى اتقاقتاپ وتىرعاندا سىرتقى ەسىك قاعىلدى. ۇزدىكسىز سوعىلعان قوڭىراۋعا مىناۋ قوسىلعاندا بويجەتكەندەر بۇل دۇنيەدەن باز كەشىپ كەتتى. ءبىر-بىرىنە تىعىلىسا، ءۇن شىعارۋعا ءدارمەنسىز قالىپتا، ءوز كەۋدەلەرىنىڭ دۇرسىلىنەن وزدەرى شوشىنىپ، انە-مىنە الدەكىم باس سالارداي قالشىلداپ بارادى.
* * *
بايتاقتىڭ ۇيىنە بارام دەپ ساعى سىنعان ايتەن قورقاقتاي باسىپ سارسەننىڭ ۇيىنە تاياپ قالعاندا ىزىنەن كولىكتىڭ جارىعى ءتۇستى. «ءوتىپ كەتسىن» دەگەن ويمەن باياۋلاي جول شەتىنە ىعىسقان ايتەننىڭ جانىنا توقتاي قالعان كولىكتەن:
– اۋ، اعاسى، كەلىڭىز، كولىككە وتىرىڭىز، – دەگەن تانىس داۋىس شىقتى. قۋانىپ كەتكەن ايتەن ۋچاسكەلىك پوليتسيانىڭ ەسكى كولىگىنە ۇمتىلدى. ىشتە قىزىنىڭ گەوگرافيا مەن دەنەشىنىقتىرۋدان بەرەتىن مۇعالىمدەرى بار ەكەن.
– و، سەندەردىڭ دە شىققاندارىڭ ءجون بوپتى، – دەدى ول كوڭىلى جايلانىپ.
– ديرەكتور ەكى اياعىمىزدى ءبىر ەتىككە تىعىپ، باعانا قۋىپ شىققان. بارماعان جەرىمىز جوق، ەندى، مىنە، ەسكى قۇدىققا بارا جاتىرمىز، – دەدى بىرەۋى.
– ەسكى قۇدىقتان بۇرىن سارسەننىڭ ءۇيىن كورە كەتسەك بولار ەدى، – دەدى ايتەن سىبىرلاي سويلەپ.
– سارسەن مەن بايتاقتى الدىمەن شولىپ شىقتىم. وزدەرىنە دە جولىقتىم. ازىرگە كۇدىك الاتىن ەشتەڭە بايقامادىم، سىر بەرگەن جوق. سوندىقتان وسى توبىمىزبەن وزگە جەرلەردى دە قاراي كەتكەننىڭ ارتىقتىعى بولمايدى، – دەدى ۋچاسكەلىك پوليتسيا.
* * *
سىرتتاعى بەيمالىم جان قوڭىراۋ سوعۋ مەن ەسىكتى قاعا بەرۋدەن جالىقتى ما، ءدال قىزدار وتىرعان تەرەزە سولق-سولق ەتە قالدى دا، سىرتتان ەكى-ءۇش جارىق ءتۇستى. بۇدان ارى شىداۋعا شىدامى جەتپەگەن قىزدار وزگە بولمەلەرگە شىرىلداي جۇگىردى. ءبىرىن-ءبىرى باسا-كوكتەي، ءبىرىن-ءبىرى ەتەگىنەن ۇستاي قاشقان بويجەتكەندەردىڭ ەندى بولماسا جۇرەكتەرى جارىلىپ كەتەردەي.
وسى ساتتە ءۇيدىڭ جارىعى جاندى دا، تەرەزەدەن قارقىلداي كۇلگەن داۋىس پەن بوزبالالاردىڭ تانىس ءۇنى ەستىلدى:
– اۋ، سۋجۇرەكتەر، بۇتتارىڭا جىبەرىپ قويعان جوقسىڭدار ما؟
– ءما، مىناۋ اسقار عوي، – دەپ، العاشقى بولىپ بالجان تىلگە كەلدى.
– اسقار قايدان ءجۇر؟
– باعانا مەن «قىزدار كەلەدى» دەپ ايتىپ ەدىم…
– ايتساڭ، نەمەنەگە قورقىپ ءجۇرسىڭ؟
– سونى ايتام!
– مۇمكىن ءبىزدى قورقىتۋ ءۇشىن وسىنىڭ ءبارىن ادەيى ۇيىمداستىرعان شىعارسىڭدار، – دەپ، قىزدار رەنجي باستادى.
– جوق، ايتۋىن ايتسام دا، كينونى كورىپ وتىرىپ، ول جايىندا مۇلدە ۇمىتىپ كەتىپپىن. راس ايتام.
– ەي، اشساڭدارشى. ءبىز ءوستىپ دالادا تۇرا بەرەمىز بە؟
– ا، ءيا، قازىر…
بالجان سىرتقى ەسىككە بەتتەدى. كوپ ۇزاماي وزدەرىمەن ءبىر سىنىپتا وقيتىن ءۇش بوزبالانى ەرتىپ، تورگى بولمەگە قايتا كەلدى.
– ال نە ىستەپ وتىرسىڭدار؟
– نە ىستەگەنى قۇرسىن، ابدەن زارەمىزدى الدىڭدار!
– ءيا، جۇرەگىمىز جارىلىپ كەتسە، كىم جاۋاپ بەرەدى؟
– جارايدى، جارايدى، قىزدار، توقتاڭدارشى. مەنىڭ ءبىر سۇراعىم بار! شىندارىڭدى ايتىڭدارشى.
– ال سۇراي عوي.
– مۇنى الدىن الا ويلاستىردىڭدار ما؟ وڭاشا ءۇي، قورقىنىشتى كينو، جارىقتىڭ ءسونىپ قالۋى…
– جوعا، مەنىڭ مۇلدە ونداي ويىم بولعان جوق. ۇيدە جالعىز قالمايىن دەپ سەندەردى شاقىردىم. سودان باعانا ساباقتان قايتىپ كەلە جاتقاندا سونى اسقارعا ايتتىم. باسقا ەشتەڭە بولعان جوق!
– ساۋلەنىڭ ءدال «قوڭىراۋ» كينوسىن تاڭداپ العانى شە؟ – دەدى، گەوگرافيا اعايعا عاشىق بويجەتكەن.
– بۇل – تازا سايكەستىك. سەندەردىڭ عاشىقتىق اڭگىمەلەرىڭ جالىقتىرىپ جىبەردى دە، بەينەتاسپالاردى اقتارىپ وتىرىپ، سونى تاۋىپ الدىم.
– ال بالالاردىڭ ءبىزدى قورقىتقانى شە؟
– ءبىز الدىمەن ەسىكتى قاقتىق. ەشكىم تىرس ەتپەدى. سودان اقىرىن كەلىپ، تەرەزەدەن سىعالاساق، تەلەۆيزوردىڭ ىشىنە كىرىپ كەتەيىن دەپ وتىر ەكەنسىڭدەر! سودان «بۇلاردى ءبىر قاتىرايىق» دەدىك.
– جىندىلار! شىنىمەن-اق جۇرەگىمىز جارىلىپ كەتسە، نە ىستەيسىڭدەر؟
– ءيا، توعىزىنشى سىنىپتىڭ قىزى جوعالىپ كەتكەلى بەرى ءبىزدىڭ ءۇي ءتىپتى شوشىپ وتىر. وسىندا زورعا جىبەردى.
– جارتى جىلدا ءۇش قىزدىڭ جوعالۋى جانە ونى تابا الماۋ سۇمدىق قوي، ءيا؟
– سوندا ولار قايدا كەتۋى مۇمكىن؟
– ەسكى قۇدىقتان، ەسكى ۇيدەن ءتۇرلى داۋىس شىعادى دەۋشى ەدى عوي. بىرەۋ سوندا اپارىپ تاستاماي ما ەكەن؟
– قويشى، سەن دە! قورقىنىشتى كينونى كورىپ الاسىڭدار دا، ءتۇرلى اڭگىمەگە سەنەسىڭدەر!
– «ءتالىپ كورىپتى». «باقتىباي، قالقامان اعالار ايتىپتى» دەگەن نە ءسوز سوندا؟
– ءتالىبىڭ شەگىپ الىپ، جىن-شايتان كورىپ جۇرگەن شىعار!
جىگىتتەر جاعى بۇل سوزگە جامىراي كۇلگەنمەن، بىرەۋىنىڭ كۇلكىسى نانىمسىزداۋ شىقتى.
– ماعان ءبىر وي كەلدى، – دەدى، اسقار ورنىنا جايعاسا وتىرىپ.
– قانداي؟
– جۇرەكتەرىڭ شىداسا، ءدال قازىر ءبارىمىز سول ەسكى قۇدىققا بارايىق. ءۇيدى كورەيىك. سوندا شىندىق پا، ەرتەگى مە، ءوز كوزىمىزبەن كورەمىز!
ءبارى سىلتىدەي تىنىپ قالدى. ءتىپتى، جىگىتتەر جاعىنىڭ دا تاۋەكەلى جەتپەيتىندەي. ۇنسىزدىكتى ساۋلە بۇزدى.
– نەسى بار؟ مەن دايىنمىن!
– مىنە، ومىرگە شىنايى قارايتىن ادام. جارايسىڭ!
ساۋلەنىڭ ءسوزى بارىنە قامشى سالعانداي، جىگەرلەرىن قايراعانداي. اسىرەسە، بوزبالالار جاعى قىزدان بۇرىن «كەتتىك» دەپ ايتا الماعانىنا نامىستانعانداي:
– بارساق، بارايىق.
– ءيا، ءبىر قىزىق بولادى، – دەپ، قاۋقىلداسىپ قالدى.
سونىمەن، ءۇش بوزبالا، بەس بويجەتكەن ءۇيدى جاقسىلاپ جاۋىپ، قالاشىق شەتىندەگى ەسكى ءۇيدى بەتكە الدى.
* * *
ەسىن ەندى جيعان ءسانيا ءوزىنىڭ تاس قاراڭعى جەردە جاتقانىن ءبىلىپ، ىشقىنا، قىستىعا جىلادى. شىڭعىرايىن، بىرەۋلەردەن جاردەم سۇرايىن دەسە، اۋزىن تولتىرا تىققان شۇبەرەكتەن داۋسى شىعار ەمەس. ورنىنان تۇرايىن دەسە، كەۋدە، بەل، اياق تاپجىلماستاي بايلانعان. بۇل جەرگە قالاي جانە قاشان كەلدى؟ كىم اكەلدى؟ ءتۇسىنىپ بولار ەمەس. تەك…
* * *
كۇندە ءجۇرىپ جۇرگەن كوشەلەرى تىم جات، وزگەشە سۋىق، ۇرەيلى سياقتى. قىزدار جىگىتتەردى جابىسا قولتىقتاپ، اينالالارىنا الاڭداي قاراپ العا جىلجىپ كەلەدى. ۇرگەن يت پەن الدىدان كەزدەيسوق جولىعا قالعان مىسىقتىڭ ءوزى باسقا بەينەگە ەنىپ، انە-مىنە باس سالارداي جەتكىنشەكتەر اياقتارىن اڭداپ باسادى. دەگەنمەن، بالا ەمەس پە، «بارماي-اق تىپ-تىنىش ۇيدە وتىرا بەرەيىكشى» دەۋگە باتپاي، «ەرتەڭ كۇلكى قىلادى عوي» دەپ، ءوزدى-وزدەرىن ىشتەي قايراي تۇسەدى. «شىنىمەن-اق سول ۇيدە نە سيقىر بار؟ جالپى، ول نە قىلعان ءۇي؟ ىشىنە بىرەۋ كىرىپ كوردى مە؟» دەگەن كوڭىلدى ەلەڭدەتكەن جاسوسپىرىمدەرگە ءتان قىزىعۋشىلىق تا جوق ەمەس.
ولار ەسكى ۇيگە تاياپ كەلدى. و باستا كەلىسكەندەي، ەشقايسىسى تەلەفون جارىعىن جاققان جوق. ءجۇز قادام، سەكسەن، جەتپىس، ەلۋ قادام… بۇدان ارى جىلجۋعا جۇرەكتەرى داۋالار ەمەس. توڭىرەك تىنا قالعان. ءتىپتى، ءلۇپ ەتكەن جەل جوق سياقتى. تاعى دا، ءيا، تاعى دا اينالانى جاڭعىرتىپ ءوز جۇرەكتەرى جارىسا سوعىپ تۇر.
كەنەت، ءبىرىنشى قاباتتىڭ تەرەزەسىنەن جارىق كورىندى. ءيا، كادىمگى جارىق! سەگىزىنىڭ جۇرەگى توقتاپ قالعان سياقتى. قول-اياقتارىنان ءال كەتىپ، ورىندارىنان قوزعالا الار ەمەس. مىنە، كوز الدارىندا ەكىنشى قاباتتى دا ءبىر جارىق تىمىسكىلەپ ءجۇر. اينالانى تىنتە قاراعان جارىق تۇپ-تۋرا وسىلارعا ءتۇستى. ءمۇمكىن تۇسپەگەن دە بولار. سەگىزى بەت-بەتىنە جانۇشىرا قاشتى. بىرەۋ قۋىپ جەتىپ ەسكى قۇدىققا سۇيرەي جونەلەتىندەي بەزىپ كەلەدى.
* * *
تالاي جەردى شولعان، كۇدىكتەنەر ەشتەڭە بايقاي الماعان ۋچاسكەلىك پوليتسيا باستاعان تورتەۋ ايتەننىڭ ءۇيىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى.
– اعاسى، بۇگىن مەنىڭ بارماعان جەرىم جوق. وزىڭىزبەن دە تالاي جەردى شولىپ شىقتىق. اسىرەسە ەكى جىگىتكە كوپ راقمەت! بار شارۋاسىن تاستاپ، بەس-التى ساعاتتان بەرى مەنىمەن ءجۇر!
– وي، ول نە دەگەنىڭىز؟ ءبىزدىڭ دە مىندەتىمىز عوي.
– ءسىز ازىرگە ۇيدە بولىڭىز. جەڭگەم دە الاڭداپ وتىرعان شىعار. حابارلاسىپ تۇرام. باعانا ورتالىققا ەسكەرتتىم، انە-مىنە دەگەنشە ىزدەستىرۋ توبى دا كەلىپ قالار. ال ءبىز جۇرەلىك.
ۇنجىرعاسى تۇسكەن ايتەن ءۇن-ءتۇنسىز كولىكتەن سىرتقا شىقتى. ۇيگە بىردەن كىرۋگە ايەلىنە ايتارى بولماي، قورشاۋ سىرتىندا تۇرىپ تەمەكىسىن تۇتاتتى. «قايدا بولۋى مۇمكىن؟ بۇدان بۇرىن جوعالعان ەكى قىزداي ءىز-ءتۇسسىز كەتسە قايتپەك؟ تىرىدەي ولگەنى عوي. ىزدەستىرۋ توبى كەلەدى دەيدى. ولار بۇعان دەيىن دە كەلدى ەمەس پە؟ نە ىستەدى؟ ونسىز دا قان جۇتىپ وتىرعان اتا-اناسىن، ودان قالسا مەكتەپ ديرەكتورىن ارى-بەرى سۇيرەدى دە، جايلارىنا كەتتى. راس، سوڭعى رەت بايتاقتى الىپ كەتكەن. ولار نە سۇرادى، بۇل نە دەپ جاۋاپ بەردى؟ كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر كوپ ۇزاماي بايتاق امان-ەسەن كەلدى».
* * *
– ءبىر جارتى الىپ پا ەدىڭ؟
– ءبىر جارتى ەمەس، ەكەۋ بار. اسقازاندى مايلاعانعا وتكەندەگى سالىنىڭ جارتىسى تاعى تۇر.
– وحو، وندا بۇگىن ءبىر مەرەكە بولادى دەشى.
– ءيا، اسىرەسە ون بەستەگى قىزدى ايتساڭشى!
– تۋ، باعانا تىم اسىعىس بولدى. بۇل جولى ءبىر اسىقپاي ماۋقىمىزدى باسايىقشى.
– باس، باس! ساعان كىم قوي دەپ جاتىر؟
اياقتارىن ماساتتانا باسقان ەكەۋ مۇنتازداي ءۇيدىڭ جەرتولەسىنە ءتۇستى دە جارىقتى جاقتى. تاس قاراڭعىعا كوزى ۇيرەنىپ قالعان ءسانيا جارىققا جانارى شاعىلىسىپ، باسىن ارى بۇرىپ اكەتتى.
– ويانىپتى. اۋ، جانىم، وزىڭە-ءوزىڭ كەلدىڭ بە؟
بۇلقىنا ىشقىنعان قىزدىڭ جالاڭاش كەۋدەسىنەن، مىقىنىنان مىتىعان جىگىت سەرىگىنە بۇرىلدى دا:
– الدىمەن، ءبىر-ءبىر تارتىپ جىبەرەيىك، – دەپ، ورنىنان تۇردى. بۇل كەزدە ەكىنشىسى قىزعا اشقاراقتانا قاراپ قويىپ، شولمەكتىڭ اۋزىن اشىپ جاتقان. ءدال وسى تۇستا ەسىك سارت اشىلدى…
* * *
بۇل كۇندە قالاشىقتىڭ ءومىرى بىرقالىپتى ءوتىپ جاتىر. كۇنى كەشەگى ۇرەيلى ساتتەر ارتتا قالعان. ەسكى ۇيدە دە ەشكىمنىڭ شارۋاسى جوق. سەگىز وقۋشىنى شوشىتقان جارىق ۋچاسكەلىك پوليتسيا باستاعان تورتەۋدىكى ەكەنى كوپ ۇزاماي انىقتالعان. بايراق مادەنيەت ۇيىنە كۇزەتشى بولىپ جۇمىسقا تۇردى. وزىمەن-ءوزى. وسىنداعى ەڭ ۇلكەن دۇكەندى ۇستايتىن انيپامەن كوڭىل قوسىپ ءجۇر دەيدى. ايتەن دە وسى كۇنىنە تاۋبە ايتادى. نە دە بولسا، قىزى ۇيدە. راس، بۇرىنعىدان كوپ تۇيىقتالىپ كەتتى. ۋاقىت وتە باياعى قالپىنا كەلەر. ال سارسەن، سارسەن ءبىر-اق تۇندە كوشىپ كەتتى. ول كەتكەنمەن ارتىندا سانسىز ءسوز قالدى. «تالايدان اڭدىپ ءجۇرىپ، سىلىمتىكتەردى قىلمىس ۇستىندە ۇستاپتى»، «ەكەۋىن جەلكەلەپ وتىرىپ، الدىندا جوعالعان ەكى قىزدىڭ دا ءمايىتىن تاپتىرىپتى»، «ول ىلعي وسىنداي قۇپيا قىلمىستاردى اشاتىن كانىگى ءىز كەسۋشى ەكەن»، «ناعىز ەردەن ءبىز بەزىنىپ، سىرتقا تەۋىپ، قاتتى-اق ۇيات بولىپتى»، «قايدا ءجۇر ەكەن، ەندى كورسەك توبەمىزگە كوتەرەر ەدىك» دەگەن العىسقا تولى سوزدەر شىنىمەن-اق ءبىر تولاستاعان ەمەس. بۇل ءىلتيپاتتىڭ جانى بار ەدى. العاشقى قىز جوعالعاندا ارنايى تاپسىرمامەن كوشىپ كەلگەن سارسەننىڭ ارقاسىندا گەوگرافيا اعاي مەن دەنەشىنىقتىرۋ مۇعالىمى ءومىر بويىنا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.
قاناعات ابىلقايىر،
جازۋشى
Abai.kz
