Shildening 1-2-si kýnderi Astanada әlemdik dәstýrli din ókilderi jinalyp, manyzy mol sayasy jәne diny mәselelerdi talqylauda. Halyqaralyq manyzy erek búl jiyn Astana tórinde osymen ýshinshi ret bas qosyp otyr.
Dinder sezi alghash Qazaqstanda 2003 jyly ashylghan. Oghan kezinde ýn qatyp, qoldau bildirgender qatarynda, sol kezdegi BÚÚ Bas hatshysy Kofy Annan, ýlken Djordj Bush, Margaret Tetcher syndy qayratkerler bolghan. Al, 2006 jylghy ekinshi bas qosugha Malayziyanyng eks-premier ministri Mohathir Múhamed, Irannyng eks-preziydenti Mohamed Hattami, YuNESKO basshysy Koychiro Masuura, Saud Arabiyasynyng Ádilet ministri Abdalla ben Múhamed Ben Ibrahim әl ash Sheyh syndy sayasatkerler iltipat bildirgen.
Býgingi qúryltaygha jiyny - 80-ge juyq delegat kelgen. Sezding alghashqy kýninde ózek bolghan taqyryp - “Álemdik din basylarynyng toleranttyq negizinde әlemdi qúrudaghy jәne ózara qarym-qatynas pen qúrmet kórsetudegi róli” atty plenarly sessiya bolyp ótti. Ekinshi kýni sezd júmysy ýsh seksiya ayasynda óz júmysyn jalghastyrdy. Olar: “Moralidyq jәne ruhany qúndylyqtar, әlemdik etika”, “Dialog jәne qarym-qatynas”, “Daghdarys kezindegi yntymaqtastyq”.

Shildening 1-2-si kýnderi Astanada әlemdik dәstýrli din ókilderi jinalyp, manyzy mol sayasy jәne diny mәselelerdi talqylauda. Halyqaralyq manyzy erek búl jiyn Astana tórinde osymen ýshinshi ret bas qosyp otyr.
Dinder sezi alghash Qazaqstanda 2003 jyly ashylghan. Oghan kezinde ýn qatyp, qoldau bildirgender qatarynda, sol kezdegi BÚÚ Bas hatshysy Kofy Annan, ýlken Djordj Bush, Margaret Tetcher syndy qayratkerler bolghan. Al, 2006 jylghy ekinshi bas qosugha Malayziyanyng eks-premier ministri Mohathir Múhamed, Irannyng eks-preziydenti Mohamed Hattami, YuNESKO basshysy Koychiro Masuura, Saud Arabiyasynyng Ádilet ministri Abdalla ben Múhamed Ben Ibrahim әl ash Sheyh syndy sayasatkerler iltipat bildirgen.
Býgingi qúryltaygha jiyny - 80-ge juyq delegat kelgen. Sezding alghashqy kýninde ózek bolghan taqyryp - “Álemdik din basylarynyng toleranttyq negizinde әlemdi qúrudaghy jәne ózara qarym-qatynas pen qúrmet kórsetudegi róli” atty plenarly sessiya bolyp ótti. Ekinshi kýni sezd júmysy ýsh seksiya ayasynda óz júmysyn jalghastyrdy. Olar: “Moralidyq jәne ruhany qúndylyqtar, әlemdik etika”, “Dialog jәne qarym-qatynas”, “Daghdarys kezindegi yntymaqtastyq”.
Álemde dinaralyq qaqtyghystardyng saldary adam aitsa nanghysyz ókinishterge bastap otyrghany ras. Búl rette kóp etnos ókilderi túratyn, kóp konfessiyaly Qazaqstanda diny birauyzdylyqtyng manyzy erek. Qazaqstan qoghamyn әlemdik sayasatkerler birshama tolerantty qogham retinde baghalaydy jәne sol ýshin qúrmetteydi. Ótken ghasyrdyng sonyndaghy sayasy ózgeristerding saldarynan Euraziya aimaghynda tynyshtyqtyng qaymaghyna tas týskeni belgili. Bir memleketterde diny alauyzdyqtyng sony soghys órtin tútatsa, ekinshi bir memleketterde territoriyalyq tútastyq mәselesi – qan tógiske aparghany mәlim. Tayau Shyghystaghy әli kýnge deyin týiini sheshilmegen Izraili men Palestina mәselesi, songhy shiyrek ghasyr boyyna órtke oranghan Aughanstan men Pәkistan memleketterining ózara qaqtyghysy býginde әlemdi alandatyp otyr.
Osy rette Qazaqstan tynyshtyqty saqtap otyrghandyghy ýshin býkil әlem aldynda maqtana alady. Elimizde qazir 50-ge juyq diny konfessiyalar tirkelgen. Degenmen, Pravoslavie jәne Músylman dinderining basty meyramyna memlekettik meyram retinde dәreje berui arqyly elimizdegi basty din retinde osy ekeui tanylatyndyghyn tanytty.
Statistikagha jýginer bolsaq, dinder sezining alghashqysyna 17, ekinshisine 29 delegat kelipti. “Búl jolghy delegattardyng sanynyng ósui de forumnyng manyzynyng arta týskenin kórsetedi” deydi Elbasy.
— Búl dinamika bizding forumnyng bedelining arta týskendigin kórsetedi. Búl bizding ózara týsinistik jolynda ekendigimizdi, qazirgi zaman tudyrghan kýrdeli mәselelerge birge jauap izdeuimiz qajettigin tanytady, — degen Elbasy “Kazahstanskaya pravda” gazetinde jariyalanghan sózinde.
Áriyne, sezd ózge emes osy aimaqtaghy kýrdeli mәselelerding sheshimin tabugha talpynyp otyrghandyghy mәlim. Endeshe, býgingi din basylarynyng basqosuynyng basty missiyasy ne boluy tiyis? Áriyne, aimaqta tynyshtyq ornatu ýshin alghashqy qadamdardyng jasaluyna jol ashu. 2003 jyly alghash shaqyrylghan kýninen bastap, aldyna osynday maqsat qoyghan búl jiyn dittegen múratyna jete aldy ma? Mәsele — osynda. Ózara alauyz diny konfessiyalar ókilderi bir ýstelding basynda bas qosty ma? Astanada ótken Dinder sezi hatshylyghynyng VIII otyrysynda Pәkistandaghy Halyqaralyq islam uniyversiytetining sharighat jónindegi departamentining tóraghasy Múhamed Ziya-Uli-Hak jiynnyng manyzdy ekenin aita otyryp, qúryltay tek úsynystarmen shektelmeuin, naqty sharalardyng qabyldanuy kerektigine basa nazar audardy.
Cezd barysynda Núrsúltan Nazarbaevtyng arnayy qabyldauynda bolghan qúrmetti qonaqtar atalghan sharanyng asa manyzdy ekendigin atap ótti. Býkilәlemdik islam ligasynyng bas hatshysy Abdalla Ben Abdeli Muhsin at-Turky Saud Arabiyasynyng koroli Abdallanyng sәlemin jolday otyryp:
— Biz Saud Arabiyasynda jәne Býkilәlemdik islam ligasynda sizding eki jaqty qarym-qatynasty damytu maqsatynda ter tógip jýrgeninizdi joghary baghalaymyz. Biz de ekijaqty qarym-qatynastyng damuyna mýddelimiz. Kelesi jyly Qazaqstanda Býkilәlemdik islam ligasynyng aimaqtyq ókildigin ashudy josparlap otyrmyz, — dedi.
Býkilәlemdik din beybitshilik ýshin konferensiyasynyng bas hatshysy Uiliyam Vendly kezdesu barysynda yadrolyq qarudy taratpau jóninde әngime bolghandyghyn aitty.
— Búl mәselede yadrolyq qarudan óz erkimen bas tartuy arqyly Qazaqstan Ortalyq Aziyada kósh bastap túr, — dedi Vendli.
Býkilәlemdik luteran federasiyasynyng bas hatshysy Ishmaeli Noko búl forumnyng últaralyq kelisimderdi nyghaytugha tiygizetin septigi zor ekenin sóz etse, Týrkiyanyng týrkitildi memlekettermen qarym-qatynas jónindegi memlekettik ministri Faruk Chelik Týrkiyanyng premier-ministri Rejep Erdoghannyng jeke sәlemin ala kelgendigin jetkizdi:
— Ángime barysynda Qazaqstan preziydentimen biz qazaq-týrik qarym-qatynasynyng qazirgi jay-kýiin talqyladyq. Ári qaray eki el arasyndaghy qarym-qatynasty damytu jәne óristetu mәselesi sóz boldy, — dedi Cheliyk.
Áriyne, bir-birimen qayshylyghy mol din ókilderin bir ýstelding basyna jinaudyng onay sharua emes ekendigi belgili. Biylghy dinder sezindegi basty janalyq — Izraili preziydenti Shimon Peresting arnayy kelui. Biraq, búl Iran delegasiyasynyng shamyna tiygen kórinedi. Shimon Peres fanatikterge qarsy kýsh biriktiru qajettigin sóz etkeni sol edi, búl irandyq delegasiyanyng kóniline kelip qalghany sonshalyq, olar búl sózdi óz adresine aityldy dep týsinip, mәjilis zalyn tastap shyqty. Olar múnda sayasatkerlerdi emes, ruhany kósemderdi tyndau ýshin jinalghanyn aitty. Degenmen, Iran delegasiyasy zalgha qayta oraldy. Búnyng ózi ýlken jetistik deydi sarapshylar.
Qalay degenmen de, әlemdik din ókilderining basshylaryn bir ýstelge otyrghyzu arqyly — Qazaqstan ishinde qyjyly bar talaylardyng problemasyn sheshuge talpynyp otyrghany belgili. Búl iygilikti sharany әlemdik qauymdastyqtyng joghary baghalap otyrghany da sodan. Jaqsy niyetting — jarym yrys ekeni aiqyn. Demek, dinder sezining algha qoyghan maqsaty da dittegen mejesine jaqyn.

Esengýl Kәpqyzy
«Týrkistan» gazeti» 2 shilde 2009 jyl