Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 2491 0 pikir 2 Shilde, 2009 saghat 19:25

Kәrim JÚMABAYÚLY. AUYL ONALMAY, QALA TOYYNBAYDY

Ángimemizding basynda kelmeske ketti dep jýrgen Kenes ókimeti túsyndaghy ekonomikalyq jaghdayymyzdy bir sәt eske týsirip kóreyikshi. Osy kezde Qazaqstan mal sharuashylyghy damyghan milliondaghan, myndaghan qoyy qystaulary men jaylaularyna simay jatatyn, sonymen qatar 32 mln. tonnagha deyin astyq óndirgen alyp respublika bolatyn. Odaqty qala berdi tuystas shet elderdi de asyraghan el edik.
Bazardy aitpaghanda, kez-kelgen dýkenderde azyq-týlik ónimderining barlyq týri, әsirese jas otbasylar kóbirek paydalanatyn túzdalghan qiyar, qyzanaq, kapusta neshe týrli jemis-jiydek toraptary shyny ydystarda siresip túratyn.

Ángimemizding basynda kelmeske ketti dep jýrgen Kenes ókimeti túsyndaghy ekonomikalyq jaghdayymyzdy bir sәt eske týsirip kóreyikshi. Osy kezde Qazaqstan mal sharuashylyghy damyghan milliondaghan, myndaghan qoyy qystaulary men jaylaularyna simay jatatyn, sonymen qatar 32 mln. tonnagha deyin astyq óndirgen alyp respublika bolatyn. Odaqty qala berdi tuystas shet elderdi de asyraghan el edik.
Bazardy aitpaghanda, kez-kelgen dýkenderde azyq-týlik ónimderining barlyq týri, әsirese jas otbasylar kóbirek paydalanatyn túzdalghan qiyar, qyzanaq, kapusta neshe týrli jemis-jiydek toraptary shyny ydystarda siresip túratyn.
Ózi arzan, ózi sapaly, jeseng barmaghyndy jalaytynsyn. Árbir iri sharuashylyqtarda mal bordaqylau keshenderi, iri tauarly sýt fermalary tek auyldy ghana emes, qala túrghyndaryn da etpen, sýtpen qamtamasyz etkenine ózimiz de kezinde kuә boldyq. Tipten keybir meyramhanalar men ashanalarda kelushilerge nan, sheker, shay taghamdary tegin beriletin. Onyng rahatyn biz student kezimizde bastan keshirdik. “Auyl enbekkerleri osyndayda asta-tók molshylyqtan nege qol ýzip qaldy?” degen saual kimning bolsa da oiyna oralary sózsiz. Oghan basty sebep – jerding jeke qoldargha ótip ketui, onymen túrmay iyeligindegi shúrayly jerlerden alatyn ónimdi alyp bolghan song qarausyz, tozdyryp jiberedi. Býgingi tanda respublika kóleminde 200 myng gektargha juyq jer sortang tartyp jaramsyz bolyp qalghan. Auyl túrghyndary kóktem bastalysymen kanal, aryqtardy tazartyp, onyng jaghalaularyna újym-újym bolyp sayaly aghashtar otyrghyzyp, ony kýtimge alatyn edi. Osy jaqsy ýrdisimizden de aiyrylyp qaldyq. Keyingi jyldary, auyl kóktem-jaz ailarynda auyz-su týgili, ayaq sugha da jarymay qalatyn boldy. Osydan baryp, esik aldyndaghy nәpaqa kórip otyrghan jemis aghashtary, kókónisteri endi pisip jetilip kele jatqanda kanaldar men aryqtardaghy aghyn su tartylyp qaluy jii bolyp túrady. Suarmaly jerlerding gidromeliorativtik jýiesin jóndeu, qayta qúru júmystary da úmyt qalghan. Osynyng saldarynan esik aldyndaghy jer telimderinen egin alatyn qauyn, qarbyz, kartop, piyaz, sәbiz daqyldarynan kerekti ónimin ala almay qinalyp qalady. Al endi su tapshylyghy bolmaghan jyldary egip alghan ónimderin óndeu, saqtau, aradaghy alypsatar deldaldarsyz kerekti jerine jetkizu mәselesi de sheshimin tappay otyr. Búl turaly audan, oblys әkimderine qansha ret aitqanymyzben eskerip, shara qoldanu jaghy jetkiliksiz. Bәsekege qabiletti elu elding qataryna kiru ýshin әrbir memleket kem degende 30-40 payyz ónimdi ózinen shygharu kerek degen qaghidagha joghary biylik qúlaq asar emes.
Auyl qazaqtyng týp qazyghy, tirshilik kózi. Auyl onalmay, qaladaghylar da azyq-týlik ónimderine jarymaytynyn Elbasy N.Nazarbaev óz sózinde “Qazir júmysty qaladan emes, auyldan izdeu kerek, qazirgi daghdarys jaghdayynda bizdi asyraytyn – auyl”, – dep ashyq aitqan bolatyn. Rasynda auyldy qoldau tek auyl sharuashylyghyn qoldau emes, memleketimizding 90 payyzdan astam territoriyasyn qamtyp jatqan, respublika halqynyng 47 payyzyn qúraytyn enbek adamdaryna jaqsy ómir sýru ýshin barynsha qolayly jaghday jasau kerek ekendigin eskergen jón. Shyndyghynda eldi kiyindirip, ishindirip el shetinde, jer ótinde ayanbay enbek etip jýrgen sharualargha, orta shaghyn kәsipkerlerge ýkimet syltau aita almaytynday jaghday tughyzuy tiyis. Býgingi bazargha nemese iri sauda oryndaryna bara qalsan, sórede túrghan tauarlardyng kóbi sheteldiki, yaghny 60-70 – payyzy ózge júrttyng ónimi. Búl bizding әbden dayyn ónimge beyimdelip alghandyghymyzdy kórsetedi. Jenil ónerkәsibimiz toqyrauda, shiykizat óndeytin óndirisimiz joqtyng qasy. Al, azyn-aulaq júmys istep túrghandarynyng qojayyny, týgelge juyq shetel kompaniyalary. Olardyng týpki maqsattary – tezdetip payda tabu, al Qazaqstanda janadan kәsiporyn ashu olardyng oilaryna kirip te shyqpaydy. Al, olargha qozghau salyp, talap etip otyrghan ýkimet joq. Qysqasy búl – “Jany ashymastyng qasynda basy auyrmastyn” keypi me degen oigha qalasyn.
Elimizdegi auyl sharuashylyghyn tyghyryqtan shygharudyng amaly, kәsiby mamandardyng aituy boyynsha tómendegi pikirge toghysady. Birinshiden – auyldaghy sharualardyng mýddesin qorghaytyn arnayy zang kerek. Ekinshiden, auyl enbekkerlerine jenildetilgen úzaq merzimdi nesie berudi iske asyru, ýshinshiden – úsaq sharua qojalyqtaryn shoghyrlanghan iri sharuashylyqtargha biriktiru, tórtinshiden – auyldyq eldi mekenderde qala tiptes infraqúrylymy damyghan poselkalar saludy tezdetu kerek. Besinshiden – әr jerde jylyjaydy (teplisa) kóbeytip, oghan memlekettik qoldaudy kýsheytip, jemis-jiydek, jýzim, kókónis egetin plantasiyalardy qalpyna keltiru qajet, altynshydan – memlekettik jәne jekemenshik mashina-traktor stansiyalaryn (MTS) ashu, tehnikany sharaualargha lizing arqyly satudy úiymdastyru, jetinshiden – iri qalalar manynda kókónis beldeulerin qúrudy sóz jýzinde emes naqty iske asyru, segizinshiden – negizgi energiya kózderin uaqyt aldyrtpay memleket menshigine qaytaru, sheshushi sharualardyng eng manyzdysy dep qarastyru, toghyzynshy – jergilikti óndiristik kombinattardyng júmysyn qayta qalpyna keltiru, onynshy – auyl sharuashylyq ónimderin túraqty satyp alatyn sauda-dayyndau kooperativterin qayta qúru kerek. Sonda elimizdi arzan әri sapaly, ekologiyalyq taza azyq-týlikpen qamtamasyz etu mýmkindigi tuary sózsiz.
Atalghan is-sharalar týgel iske asyrylsa, “Dýniyejýzindegi azyq-týlik tauarlaryna degen súranystyng ósuin baghanyng artuyn eskere otyryp, elimizding agrarlyq sektoryn keng auqymdy damytu ýshin tehnologiyalyq jaghynan qaytadan jasaqtaugha baghdarlanu qajet, búl ýshin bizde barlyq jaghday bar”, – dep atap kórsetken Elbasy N.Nazarbaevtyng sózi oryndalatynyna senim mol.

 


Kәrim JÚMABAYÚLY
«Týrkistan» gazeti» 2 shilde 2009 jyl

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1575
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2268
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3577