Elimizde barlyq bank operasiyalaryn, onyng ishinde jeke túlghalardyng depozitterin qabyldau, bank shottaryn ashu jәne jýrgizuge liysenziya alghan ekinshi dengeydegi bankterding barlyghy depozitterge mindetti kepildik beru jýiesine (Jýie) qatysugha mindetti. Eki Islam banki - «Al Hilal» men «Zaman-Bankti» qospaghanda búl jýiege qazirgi sәtte 23 bank kiredi. Jýiege qatysushy bankterding ózekti tizilimi Qazaqstannyng depozitterge kepildik beru qorynyng (Qor) saytynda qoljetimdi.

Jýiege qatysushy qanday da bir bank qarjylyq daghdarysqa úshyrap, barlyq bank operasiyalaryn jýrgizu liysenziyasynan aiyrylsa jәne ony satyp alatyn bank tabylmasa, Qor onyng salymshylary – jeke túlghalar men dara kәsipkerler aldyndaghy mindettemelerin óz jauapkershiligine alady. Sóitip kepildendirilgen depozitter boyynsha kepildi ótem somalaryn konkurstyq negizde tandap alynghan agent bank (agent bankter) arqyly tóleydi. Al liysenziyasynan aiyrylghan bankting salymshylary kepildik berilgen ótemdi alu ýshin agent bankting bólimshesine tikeley baryp, jazbasha týrde ótinish beredi. Búl jerde liysenziyasynan aiyrylghan «Tengri Bank» AQ pen «AsiaCredit Bank (AziyaKredit Bank)» AQ salymshylaryna ótem tólep jatqan «Euraziyalyq bank» AQ karantindik sharalargha baylanysty jәne kezekke túrudy azaytu maqsatynda ótem somasyn tekseru, ótem alugha ótinish beru jәne sol ótemdi alu mýmkindigin qashyqtan, yaghny óz sayty arqyly da jýzege asyryp jatqandyghyn aita ketken jón.

Salymshynyng ótem alu qúqyghy rastalghan son, oghan tiyesili ótem aqsha ótinishi men rastaytyn qújattary kelip týsken kýnnen bastap 5 júmys kýni ishinde tólenedi.

Salymshylar ózderine tiyesili aqshany ótinishte kórsetilgen tәsilder boyynsha: qolma-qol aqshamen alugha, basqa bankke audarugha nemese osy bankte jana depozitke salugha qúqyly.

Kepildi ótem belgili bir shekten aspaydy. Onyng kólemi salymnyng týri men valutasyna tikeley baylanysty. Dәlirek kepildik somasy:

• shetel valutasyndaghy depozitterding barlyq týri boyynsha – 5 million tengeden;
• jinaq salymnan basqa, tengedegi merzimsiz jәne merzimdi salymdar, tólem kartochkalary men aghymdaghy shottar boyynsha – 10 million tengeden;
• tengedegi jinaq salymdar boyynsha – 15 million tengeden aspaydy.

Eger salymshynyng bir bankte týri men valutasyna qaray әrtýrli birneshe depoziyti bar bolsa, olar boyynsha tólenetin eng joghary jiyntyq soma – 15 million tenge.

Ótem aqsha bank liysenziyasynan aiyrylghan kýnge deyin eseptelgen syiaqymen birge tólenedi. Yaghni, Qor bank liysenziyasynan aiyrylghan kýnge deyin eseptelgen syiaqylardyng saqtaluyna da kepildik beredi. Búl norma 2020 jyldyng 1 qantarynan bastap qoldanylady. Búghan deyin Qor kepildigi tek kapitaldandyrylghan syiaqylargha ghana qoldanylyp kelgen bolatyn.

Shetel valutasyndaghy salymdardyng ótem aqshasy bank liysenziyasynan aiyrylghan kýngi aiyrbas baghamy boyynsha tengemen esepteledi. Sonymen qatar salymshy bir emes birneshe bankte depozitter ashqan jaghdayda kepildi ótem aqsha әrbir bank boyynsha jeke-jeke tólenedi. Sәikesinshe salymshy әrbir bank boyynsha salymdarynyng týri men valutasyna qaray 15 million tengege deyin kepildik berilgen ótem ala alady. Búl rette shetel valutasyndaghy depozitter boyynsha kepildik berilgen ótem - 5 million tengeden aspaytyndyghyn eske salamyz.

Ayta ketelik, túrghyn ýy qúrylys jinaqtary jýiesindegi salymdar men memlekettik syilyqaqy qarastyrylghan bilim beru salymdary da kepildik berilgen depozitter qataryna kiredi.

Qor tarapynan kepildik berilmeytin salymdar da bar. Atap aitar bolsaq, olar: depozittik sertifikattar, islam bankterindegi salymdar, jeke túlghalardyng metall shottary, bank úyashyqtarynda saqtaluda jatqan aqshalar men qúndy zattar jәne zandy túlghalardyng depozitteri.

Eger salymshynyng banktegi depoziytinde kepildik berilgen shekti somadan artyq aqshasy bolsa, búl aqsha taratylatyn bankting aktivteri men mýlikterin satudan týsken qarajat esebinen óteledi. Búl mindetteme Qorgha emes, taratylatyn bankting taratu komissiyasyna jýkteledi. Komissiya bankti mәjbýrlep taratu turaly sot sheshimi zandy kýshine engen kýni taghayyndalady.

Salymshylar, yaghny jeke túlghalar men dara kәsipkerler kepildik berilgen somadan artyq aqshalaryn alu ýshin osy taratu komissiyasyna kelip ótinish beruleri kerek. Ótinish beru merzimi bankti mәjbýrlep taratu turaly habarlandyru búqaralyq aqparat qúraldarynda, onyng ishinde merzimdi baspasózde jariyalanghan kýnnen bastap esepteledi jәne keminde kýntizbelik 60 (alpys) kýndi qúraydy. Ótinish beru tәrtibi, baylanys telefondary men mekenjay turaly habarlama taratylatyn bank pen Qor saytynda jariyalanady.

Ayta ketelik, atalghan merzim ishinde ótinish bere almaghan salymshylar ýshin alandaugha negiz joq. Óitkeni taratu komissiyasy jeke túlghalardyng bank shottaryndaghy kepildik berilgen somadan artyq aqshalaryn kreditorlar talaptarynyng tizilimine ózi derbes týrde engizedi. Sóitip әrbir jeke túlgha kreditorgha, onyng talaptaryn qanaghattandyru boyynsha kezektilikti kórsete otyryp, jazbasha týrde habarlama jiberedi.

Taratu komissiyasy taratylatyn bankting filialdarynda ornalasady. Bankting aktivteri men mýlikterin satudan týsken aqsha kreditorlargha jetkeninshe kezekpen tólenedi. Jalpy on kezektilik bar. Salymshylar aqshalaryn tórtinshi kezekpen alady. Ár kezekting talaby aldynghy kezekting talaptary tolyq qanaghattandyrylghannan keyin baryp oryndalady.

Kreditorlardyng talaptary olardyng kelisimimen Qazaqstan Respublikasynyng zandaryna qayshy kelmeytin tәsildermen, onyng ishinde aqshalay nysanda jәne (nemese) mýlikti zattay beru arqyly qanaghattandyryluy mýmkin.

Bir kezektegi kreditorlardyng talaptaryn qanaghattandyru barysynda bankting aqshasy jәne (nemese) ózge de mýlki osy kezektegi kreditorlardyng arasynda qanaghattandyrylugha tiyisti talaptar somasyna sәikestendirilip, bir mezgilde ýlestiriledi.

Abai.kz