Keyde eki iyghyna eki kisi mingendey, búlshyq eti búltyndaghan, myghym deneli jigitterdi tek ertegilerden oqyp, suretterden ghana kóremiz be degen qorqynyshty oy úyalaytyny bar. Ras, býgingi úrpaq úsaqtalyp barady, osyndayda uyzyna jarymaghan ghoy degen sóz eriksiz til úshyna orala beredi. Jigitterimiz әljuaz, qyz siyaqty jip-jinishke, tipti keyde qaysysynyng qyz, qaysysynyng úl ekenin ajyrata almay qalyp jatatynymyz taghy bar. Rasy osy ghoy. Uyzgha jarymaghan, kóterem qozyday kógenkózder kóp... Múnyng bәri de ainalyp kelgende shyr etip dýnie esigin ashqan sәtte ana sýtining uyzyna jaryp, emirene embegennen de me deysin...

Keyde eki iyghyna eki kisi mingendey, búlshyq eti búltyndaghan, myghym deneli jigitterdi tek ertegilerden oqyp, suretterden ghana kóremiz be degen qorqynyshty oy úyalaytyny bar. Ras, býgingi úrpaq úsaqtalyp barady, osyndayda uyzyna jarymaghan ghoy degen sóz eriksiz til úshyna orala beredi. Jigitterimiz әljuaz, qyz siyaqty jip-jinishke, tipti keyde qaysysynyng qyz, qaysysynyng úl ekenin ajyrata almay qalyp jatatynymyz taghy bar. Rasy osy ghoy. Uyzgha jarymaghan, kóterem qozyday kógenkózder kóp... Múnyng bәri de ainalyp kelgende shyr etip dýnie esigin ashqan sәtte ana sýtining uyzyna jaryp, emirene embegennen de me deysin...

Álemdik tәjiriybege sýiensek te kóp elderde ananyng aq sýtinen artyq nәrli tagham joq dep esepteydi. Mәselen, arab elderinde analargha mindetti týrde balany ýsh jasqa jetkenshe emizudi talap etedi eken. Sonday-aq Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymynyng emshek sýtimen emizu aptalyghy bekitilgen. Oghan býkil әlemdegi barlyq elder atsalysady. Áriyne ana sýtin eshtene almastyra almaytyny belgili. Onyng qúramy A, E, D dәrumenderine, aquyz, may, temir, kómirsutek, su, ózge de ba­lanyng ósuine qajetti miyneraldy zattar­gha óte bay. Uyzgha jaryghan úrpaqtyng immu­niyteti kýshti bolyp, anau- mynau aurugha des bermeydi. Ókinishtisi, dene symbatyn qúr­typ alamyn degen qorqynyshtan kóptegen jas analar balany erterek emshekten shy­gharyp jatady. Sonysymen sәbiyin dәru­men­derden ajyratqanyn bilmeydi. Salda­rynan bala aurushan, әljuaz bolady. Aqy­rynda әr auruhanagha sýirep, sau basy­na saqina tilep alyp jatqandary. Ókinish­ti, әriyne... Oghan kóptegen balalargha arnal­ghan jasandy biologiyalyq taghamdardyng kó­bengi de kómek qolyn sozyp túr. Ony jy­ly­typ, dayyndaugha erinbeytinder emshek emizu­ge erinetini qyzyq.  Beyresmy mәlimet­terge sýiensek, elimizdegi emizuli analar­dyng qatary bosanghannan keyin 90 payyzdy qúrasa, ýsh aidan keyin olardyng qatary - 59 payyzgha, alty aidan son, 30 payyzgha ke­miydi eken. Sәbiyin eki jasqa deyin emi­ze­tin­derding qarasy tipten kem, ýsh jasty ait­paghannyng ózinde. Al dýniyejýzi boyynsha, ana­lardyng tek  30 payyzy ghana emshek sýti­men qorek­ten­­diredi eken. Onyng ýstine ja­sandy ta­maqqa otbasy qazynasynan kóp qa­rajatty jyryp berudi talap etse de oghan tosqauyl bola almay otyr. Mysaly, ja­na tughan ba­la­gha alghashqy alty aida 40 qúty qúrghaq ba­la­lar taghamy qajet eken. Ár bótelke 500-600 tenge bolsa, býginde qymbattap onyng baghasy 900 tengege bir-aq sekirdi. Sonda bir otbasy bir aida bala taghamy ýshin 40 myng tengege juyq qarjy júmsaydy eken. Al kókirektegi dayyn tagham aqshagha ýnem, әri densaulyqqa pay­da­ly, әri balagha nәr ekenin úghynbaytyn­da­ry ókinishti. Aurudyng aldyn alady de­gen­ge kelsek, emshek sýtimen qorektendirgen analardyng basym bóligi kókirek qaterli isigi auruyna shaldyghuy óte siyrek kezdesedi. Ári súlu­lyq­qa qosar ýlesi de mol. Emizuli analar­dyng bet terisi jyltyrap, әjim týsui keyin­d­ey­di... Bir qyzyghy, elimizde ana sýtin zertteytin, onyng qúramyn, sapasyn ghyly­my týrde negizdeytin, baghamdaytyn zertha­nalar joq eken. Alynghan mәlimetting bәri de - tek sheteldik ghalymdardyng enbegi. Al, kerisinshe, siyr sýtining qúnaryn terenirek zertteuge kelgende aldymyzgha qara salmaydy ekenbiz. Joghary tehnologiyaly zamanda ómir sýrip otyrghanymyzben ana sýtin almastyratyn erekshe dәm oilap taba almay kelemiz. Ol mýmkin de emes. Qoldan jasalghan nebir sýt almastyrghyshtar balanyng asqazanyn aldaghanymen ana sýtine jetpeydi. Kezinde balalar taghamynan aqshany ayamay, qazirgiden on ese kóp qarjy bólgen eken. Árbir eldi mekende balalargha arnalghan sýt ashanasy bolatyn. Keshegi kór­gen týstey. Býginde ol da joq, onyng orny da joq. Balalarymyz ash emes, de­gen­men auzyna týskenimen qorektenip jýr. Anasynyng qalauynsha...

Balalar taghamyna bazyna kóp...

Býginde jasyrary joq, balalar tagha­my­­nyng qúramynda transgendi, yaky gendik mo­­difikasiyalanghan qúramalar qosylaty­ny belgili.  Qyzyldy-jasyldy әdemi qo­rap­­sha­­largha salynghan nebir yogurt, qúrghaq jar­ma, jasandy sýt ... bәri-bәri ainalyp kel­­gende eskertpe qaghazynda jazylghanyn­day bәri de paydaly bola bermeui mýmkin. Qo­raptyng ishindegi taghamnyng qúramy bir jaq­ta, qoraptyng syrtyndaghy jazuy bir jaqta laghyp jýrui de bek mýmkin. Oghan dәlel: osydan eki jyl búryn jarnamasy jer jarghan «soya aquyzynyng negizinde dayyndalghan» degen balalar taghamyn teksergende, 0,1 payyzy GMQ soya bolyp shyqqan. Búdan shyghatyn qorytyndy jarnamagha janashyrynday senbey tekseru nәtiyjelerine de qúlaq týrgen jón. Alayda eshkimning de qolastynda jeke zerthanasy joq. Al balalar taghamynyng bәri de zertha­nalyq tekseruden ótkiziledi desek artyq ketkendik bolar. Elimizde balalar taghamy eng az zertteletin salagha jatady. Múny ma­man­dardyng ózi de joqqa shygharmaydy. Den­sau­lyq saqtau ministrligining nәreste­ler­ge dәstýrli tagham beru kerek degen resmy qújaty bar. Qújat qújat kýiinshe qaldy. Analar óz bilgeninshe balalaryn ósirip jatyr, úrpaq bolashaghyn oilap she­karany japqan eshkim joq. Eng bolmasa, qúra­myn qatang sýzgiden ótkizuge de qaqpan qoy­mady. Áyteuir «importnyi» taghammen qorektengen «importnyi» balalar ósip keledi. Ertengi kýni qolymyzdy mezgilinen kesh sermep jýrmesek bolghany...

Onyng ýstine sәbiyler taghamynyng basym bó­ligi sheteldik ónimder qúraydy. Ári súra­nysy óte joghary tauarlardyng tiziminde túr. Sol sebepten de baghasy qymbat. Qalta qagharlyqtay. Olardyng qatarynda «Babush­kino lukoshko», «Frutonyanya», «Nutriytek», Heinz ónimderi toltyrady. Hipp kompaniya­sy eng qymbat balalar taghamyn óndiredi. Nestle kompaniyasy da tizgin qaghystyrugha ja­rap túr. Importqa tәueldi ónimning ar­zan­dauy taghy mýmkin emes.  Qazagromarke­ting sarapshylary balalar taghamyn jasap shy­gharugha elimizde shiykizat qory jetkilikti dep esepteydi. Biraq ... sol bayaghy, biraq... Jyl jyljyghan sayyn elimizde bópe-bumy artyp keledi. Soghan oray mezgilinen erte sualghan analarymyzdyng arqasynda bala taghamyna degen súranys ta artary sózsiz. Alayda otandyq óndirushiler arasynda jana kóshbasshynyng qashan boy kórseteri belgisiz. Mamandar aitpaqshy, elimizde siyr da, sýt te bar. Tek endi sapaly balalar taghamyn óndirip qana qoymay,  ghylymi- zertteu institutyn da qosa ashqan jón deydi mamandar.

Shәmshә BEKOVA, «Ayboliyt» balalar emhanasynyng dәrigeri:

- Týrli ekologiyalyq jaghdaylargha ma, joq әlde basqa da sebeptermen be ana­lar­dyng emsheginen sýt shyqpay qaluy jii kó­rinis bere bastady. Sonyng kesiri­nen, amal joq, jasandy tamaqpen qo­rek­tendiruge tura keletinderi de bar. Degen­men tabighy joldan bas tartyp jat­qan­dary da joq emes. Qolymyzdan kelge­ninshe jas analar­gha emshek sýtimen qorek­tendirgen balanyng da, ózining de den­saulyghyna qosar ýlesi mol ekenin aityp týsindiruge barymyzdy salyp ke­lemiz.

Avtor: Gýljan KÓShEROVA, Jambyl oblysy

"Alash ainasy" gazeti