«Balyq basynan shiriydi». Osy sóz qashan, qalay aitylsa da halyq pikirining zamandar leginen súryptalyp, iriktelip baryp ornyghyp qalghan úghymy retinde eskirudi bilmey, údayy janaryp estiluimen tandandyrady. Últtyq tilimizding jalaugeri «Ana tili» gazetining juyqtaghy №23 sanynda jaryq kórgen «Tóragha nege tulady?» degen materialdy oqyghanda osynday oy keldi. Ana tiline jany ashidy, onyng baryn bazarlap, joghyn týgendeydi dep qolyna qoghamnyng audandyq úiymynyng tizgini berilgen tóragha A.Joldybaevtyng qazaqsha sóilegen adamdy «sotqa beru kerek» dep shamdanuy, sypayylap aitqanda, birinshiden, tóraghasy osynday úiymnyng kemeldilik dengeyining qanday ekendigin aighaqtasa kerek. Ekinshiden, A.Joldybaev, sóz joq, ashy da bolsa aitugha tura keledi, «aty bar da, zaty joq» deytindey jaghdaygha kelgen halyqaralyq «Qazaq tili» qoghamynyng býgingi ainasy.

«Balyq basynan shiriydi». Osy sóz qashan, qalay aitylsa da halyq pikirining zamandar leginen súryptalyp, iriktelip baryp ornyghyp qalghan úghymy retinde eskirudi bilmey, údayy janaryp estiluimen tandandyrady. Últtyq tilimizding jalaugeri «Ana tili» gazetining juyqtaghy №23 sanynda jaryq kórgen «Tóragha nege tulady?» degen materialdy oqyghanda osynday oy keldi. Ana tiline jany ashidy, onyng baryn bazarlap, joghyn týgendeydi dep qolyna qoghamnyng audandyq úiymynyng tizgini berilgen tóragha A.Joldybaevtyng qazaqsha sóilegen adamdy «sotqa beru kerek» dep shamdanuy, sypayylap aitqanda, birinshiden, tóraghasy osynday úiymnyng kemeldilik dengeyining qanday ekendigin aighaqtasa kerek. Ekinshiden, A.Joldybaev, sóz joq, ashy da bolsa aitugha tura keledi, «aty bar da, zaty joq» deytindey jaghdaygha kelgen halyqaralyq «Qazaq tili» qoghamynyng býgingi ainasy.

Qogham basshylyghyna oilanatynday uaqyt bolyp edi, endi zaman basqa, zang basqa degendey úrpaq auysty, ruhany sananyng mindetteri men talaptary da ózgeshe, soghan sәikes qyzmet te janagha beyimdelip, ózgerui kerek edi. Amal joq, úiym әli kýnge deyin til turaly eski ýlken dýbirding alghashqyda birshama nәtiyjege jetkizgen, alayda jana jaghdaydaghy talaptaryna jauap beruge dәrmensiz ekpinimen keledi. Beynelep aitqanda, til qoghamy jelkendi kemening taghdyryn sipattaytyn sekildi. Ilkide halyq deytin asau tolqynnyng quaty, ekpinimen barar jaghymyzgha tez jetemiz dep aidyngha shyqqan keme keyin dýbir-jel basylghasyn endi qaytip, qalay jýzerin bilmey qayrandady da qaldy. Búl jaghdaygha tek kinәli úiym basshylyghy emes, soghan jany ashityn bәrimiz de aiyptymyz.
Avtor oqyrmandargha qaratyp: «Sizder ne aitar ekensizder?» deumen maqalasyn ayaqtaghan eken. Biz bәrimiz de til deytin úly ruhaniyatymyzdyng tereng mәnisin týsinbegendikten kemshilikterding sebepterin Ýkimetten, qazaqsha sóiley bilmeytinderden, «jetilmegen» zandardan kórip, olar týzelse tilimiz de týzeledi dep tym tayaz oilaumen kýn keshulimiz. Siz ben biz bile bermeytin shygharmyz, biraq dúrys lingvister men dúrys filologtar adamdar tarihynda til mәselesin biylik sheshken tәjiriybeni mysalgha keltire ala ma? Tildi әdeyi jattap ýirenuge bolar, ony keshegi Kenes dәuiri kórsetti, al zorlyqpen ýiretuding qanday ýlgisi bar? Til - ruhany sala, al ruhty Zanmen retteu degen ne? Korrupsiya deytin bәleni boldyrmaugha baylanysty Zandar jeterlik. Ol Zandar oryndalatyn bolsa nege oryndalmaydy, qayta órship barady... Zannyng ayasynda júmys isteytin Tilder­di damytu basqarmalary­nyng ózge últ ókilderine qazaq­tyng baghzyda kiygen, býginde túrmysta joq shapandaryn kiygizip, quyrshaq festivali jasaudan ózge nәtiyjeli isi kórinbeytinin bilemiz. Sosyn, bizge, qatardaghy kóp júrtqa til mәselesindegi kemshilikterding sebepterin mәndi-mәnsiz әr nәrseden kórip, jaqyn túrghan bir-birimizdi týrtkileymiz. Al ol týzelmeydi, qayta eldesterding arasyna arazdyq týsirip alys­tata beredi. Týrte qalsaq, kózge týsip qalghan kóringendi emes, jalpygha ortaq mәseleni sheshu­ge yqpal jasaugha mindetti biy­lik­ti de jónimen týrteyik. Mysaly, tilge qatysty qúzyrly oryn­dar ne bitirip otyr? Tildi damytu­gha bólingen qarjy eselep ósude. Qaytarym qanday? Jaughash­ty shyraq, Sizdi sol auyl adamdary qatysqan resmy jinalys­ta «boltun» dep sókkende selt etkender, sirә, bolghan joq. Sizding abyroyynyzben birge qayran tilimizding abyroyyn týsirdi dep azamattyq túrghyda, til qoghamynyng sol audandyq, oblystyq úiymdaryna bagha berildi me? Sirә, berilgen joq. Nege olay bolyp otyr? Maqala avtorynyng saualyna mening pikirim osy.

Shәnke Baydәulet
Aqtóbe

"Ana tili" gazeti