Japoniyanyng jana premier-ministri Fumio Kisida biylikke kele sala, Reseymen sheshilmegen aumaqtyq tútastyq mәselesin retteuge kirisetinin mәlimdedi. Biylik tizginin alghan Fumio júma kýni ózining baghdarlamasyn tanystyru barysynda Kurili mәselesin de kóterdi. 

"Men Reseymen beybit kelisimge kelip, soltýsitk aimaqtarymyzdy, yaghny Kurili mәselesin sheshu jolynda jýieli júmys atqarmaqpyn", - dedi Kisida. Ol aumaqtyq tútastyq mәselesin týbegeyli sheshpey, eshqanday beybit kelisim jayly aitugha bolmaytynyn da aita ketti.

Japoniyanyng jana basshysy biylikke kele sala Resey preziydentimen telefon arqyly sóilesti. 7-qazan kýni Fumio Kisida men Vladimir Putin arasynda alghashqy pikir almasular bolyp, japon premieri onda aumaqtyq tútastyq mәselesin de kóterdi. Telefonmen sóilesu barysynda taraptar beybit kelisimge kelu ýshin ózara kelissózderdi toqtatpaudyng manyzdylyghyn atap ótti.

Japon basshysy kez kelgen kelisimning basty maqsaty aumaqtyq tútastyq mәselesin tolyq sheshuge baghyttaluy tiyis degen kózqarasynan tayqymaytynyn jetkizdi. Onyng pikirinshe Iturup, Kunashiyr, Shikotan men Habomay araldarynyng mәselesi sheshilmey, eshqanday kelisim jayly sóz boluy mýmkin emes.

"Biz Reseymen kelissózerdi jýrgizu barysynda Japoniyagha tiyesili tórt aral boyynsha qatang pozisiyany ústanatyn bolamyz. Búl mәsele boyynsha bizding baghytymyz eshqashan ózgermek emes", - dedi Kisida. Japoniya úzaq jyldar boyy Kunashiyr, Shikotan, Iturup jәne Habomay araldaryn qaytaru boyynsha úmystar jýrgizip keledi.  Búl araldar 1855 jylghy eki el arasyndaghy "Sauda traktatyna"  baylanysty Japoniyagha tiyesili, Tokio sol kelisimderdi algha tartuda. Ekinshi dýniyejýzilik soghystan keyin KSRO men Japoniya arasynda beybit kelisim jasaluy tiyis bolatyn, alayda araldardyng mәselesi ony týbegeyli iske asyrugha kedergi boldy.

1956 jyly KSRO men Japoniya ózara deklarasiyagha qol qoyyp, onda Mәskeu tórt araldyng ekeuin Japoniyagha qaytaru mәselesin qarastyratynyn aitty. KSRO sol arqyly mәseleni tolyq sheshemin dep sanady, al Japoniya eki araldyng qaytarylu mәselesin beybit kelisimge bastaytyn bir jl dep qana atap ótti. Mәskeu әli kýnge deyin araldar Ekinshi dýniyejýzilik soghystyng nәtiyesi jәne ony talqylau mýmkin emes dep sanaydy.

2020 jyly Resey Konstitusiyasyn ózgertti. Ózgergen konstitusiyagha sәikes, Mәskeu óz aumaghyn ózgege beru boyynsha kelisim jýrgize almaydy. Búl Tokio men Mәskeu arasyndaghy kelissózderdi jýrgizudi qiyndatyp jiberdi. Kurili araldary boyynsha búrynghy premier Abe men Esihide qatang pozisiya ústanghan bolatyn, al jana basshy tipti qatang kurs ústanatynyn naqty aitty.

Kurili araldary mәselesi atalmysh aimaqtaghy shiyelenisti bolashaqta arttyryp jiberui bek mýmkin. Ontýstik Shyghys Aziya men Japon jәne Qytay tenizderi songhy eki aida qaqtyghys oshaghyna ainaldy. Qytay Tayvanigha ses kórsetip, әue kenistigin kýnara búzuda. Soltýstik Koreya jana zymyran týrlerin synasa, Ontýstik Koreya sýnguir qayyqtan zymyrandar jiberip jatyr. Japoniya ózining aumaqtyq tútastyghyn nyq qorghaytynyn bildirip, eki birdey iri jattyghu ótkizdi. Qytay elimen araldar ýshin qaqtyghysyp jatqan Tokio, Reseymen Kurili mәselesin beybit retteuge, tipti ol ýshin ekonomikalyq kelisimder jasaugha da baratynyn anghartuda. Jana premierding úrany da naqty, ol "Kurilidi qaytaramyz!" degen úran.

Abai.kz