Memlekettik komissiyanyng jobalyq kensesi Týrkistan oblysy әkimdigimen birlese otyryp, «Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandary – dәstýrli din ókilderining materialdaryn jinaqtau boyynsha tәjiriybe almasu turaly» atty kezekti respublikalyq taqyryptyq seminaryn ótkizdi. Din KSRO biyligi ornaghan kezennen bastap, tyiym salynghan salanyng biri boldy. Úzaq jyldar boyy KSRO biyligi diny qyzmetkerlerdi qudalap, din oshaqtarynyng qyzmetine tyiym saldy. Talay diny mekemeler qoymalargha ainaldy. Býginde tarihtyng qateliginen sabaq alyp, din men qogham arasyndaghy garmoniyany saqtau manyzdy bolyp otyr.

Týrkistanda ótken komissiya seminary atalmysh taqyrypty da keninen qamtydy. Seminar júmysyna Respublikanyng barlyq oblystarynan Ónirlik komissiyalardyng júmys toptarynyng ókilderi qatysty. Sonday-aq seminargha memlekettik qyzmetkerler, din qyzmetkerleri, ghalymdar, qogham qayratkerleri, mamandar, eriktiler qatysty. Olar taqyryp ayasynda óz oilary men bayandamalaryn jasady.

Respublikalyq taqyryptyq seminarda sóilegen sózinde Memlekettik komissiyanyng mýshesi, Memlekettik komissiyanyng Jobalyq kensesining jetekshisi Sabyr Qasymov Kenes memleketi memlekettik ateizm sayasatyn jýrgizgendikten barlyq din ókilderi repressiyagha úshyraghanyn atap ótti. Dindi qoghamdyq ortadan, sonday-aq adamdardyng sanasynan, qúndylyqtar jýiesinen yghystyru tolyqqandy iske asqanyn da tilge tiyek etti.
Qazaqstandaghy sayasy qughyn-sýrgin nauqany halyqqa qarsy «Kishi oktyabri» baghdarlamasy jýzege asyryla bastaghan kezden bastap shyn mәninde auqymdy, jýieli sipat aldy. Búl jaghdayda qudalaudyng negizgi tetikteri men әdisteri jasaqtalyp, kelesidey boldy: meshitterdin, hramdardyn, sinagogalardyng ghimarattaryn tәrkileu, diny qyzmetkerlerdi qudalau jәne fizikalyq túrghydan joi, týrmege jabu, diny birlestikterdi memlekettik tirkeuden aiyru, diny mekemeler men diny basylymdardy jabu, meshitterden, shirkeulerden, sinagogalardan jәne basqa da diny ghimarattardan tys jerlerde belsendi diny qyzmetke is jýzinde tyiym salu.
Keybir mәlimetterge qaraghanda, 1928-1933 jyldar aralyghynda Qazaqstanda 198 meshit pen shirkeu jabylghan. 1929 jylgha deyin 2469 ishan tútqyndalyp, auyr júmysqa jiberildi. Al 1931-1932 jyldary respublikamyzda 19800 din ókilderi tútqyndalyp, qylmystyq jauapkershilikke tartyldy. 1940 jyly Karlagta 355 ishan týrmege qamaldy. Olarmen birge olardyng otbasy mýsheleri, qarapayym meshit qyzmetkerleri de qughyn-sýrginge úshyrady.
Dәl osynday jaghday Qazaqstannyng pravoslavie shirkeui ókilderine de qatysty. Almaty teologiyalyq seminariyasynyng oqytushysy Yakov Voronsovtyng aituynsha, býginde Qazaqstan men Ortalyq Aziya aumaghynda osy senimdegi 5379 adam repressiyagha úshyraghan. Olardyng 4000-nan astamy Qazaqstanda. Arnayy saytta olardyng 2000-ynyng aty jariyalanghan. Biraq izdeu jalghasuda, tizim ýnemi janartylyp, keneytilip otyrady. Din qyzmetshilerin tiridey órtep jibergen, qylyshpen shauyp óltirgen, shtykpen shanshyp ketken, t.b. faktiler de bar.

S.Qasymov sayasy qughyn-sýrgin qúrbandary turaly kóptegen mәlimetter – dәstýrli din ókilderining әdeyi joyylghanyn nemese joghalghanyn, keybiri әli kýnge deyin qúpiya bolyp, әli zerttelmegenin, din jetekshileri tek diny qúndylyqtardy qorghaghany ýshin ghana emes, sonymen qatar, diny qyzmetkerlerding jasyrghany ýshin de sottalghanyn atap ótti. Osy jәne basqa sebepterge baylanysty bizde әli kýnge deyin qazaqstandyq din ókilderine jasalghan qughyn-sýrgin auqymyn obektivti sipattaytyn tolyq derekter joq. Memlekettik komissiyanyn, ghylymy mekemelerdin, jalpy júrtshylyqtyng mindeti – Kenes dәuirindegi sayasy qughyn-sýrgin qúrbandarynyng osy sanatyn tolyq zerttep, jazyqsyz japa shekkenderdi sayasiy-qúqyqtyq túrghydan tolyq aqtau jóninde úsynystar engizu bolyp tabylady.

Din qyzmetkerlerine jasalghan qysym men qudalau jayly kóp aityla bermeydi. Sebebi memleket din isine aralaspaydy, tek onyng radikaldy sipat almauyn baqylap otyrady. Alayda, din qyzmetkerleri sauattandyrumen ainalysqanyn da esten shygharmaghan abzal. Qúqyqtyq memlekette barlyq jazyqsyz japa shegushiler aqtaluy tiyis. Qazaqstan sol joldy tandady.

Abai.kz