مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ جوبالىق كەڭسەسى تۇركىستان وبلىسى اكىمدىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى – ءداستۇرلى ءدىن وكىلدەرىنىڭ ماتەريالدارىن جيناقتاۋ بويىنشا تاجىريبە الماسۋ تۋرالى» اتتى كەزەكتى رەسپۋبليكالىق تاقىرىپتىق سەمينارىن وتكىزدى. ءدىن كسرو بيلىگى ورناعان كەزەڭنەن باستاپ، تىيىم سالىنعان سالانىڭ ءبىرى بولدى. ۇزاق جىلدار بويى كسرو بيلىگى ءدىني قىزمەتكەرلەردى قۋدالاپ، ءدىن وشاقتارىنىڭ قىزمەتىنە تىيىم سالدى. تالاي ءدىني مەكەمەلەر قويمالارعا اينالدى. بۇگىندە تاريحتىڭ قاتەلىگىنەن ساباق الىپ، ءدىن مەن قوعام اراسىنداعى گارمونيانى ساقتاۋ ماڭىزدى بولىپ وتىر.

تۇركىستاندا وتكەن كوميسسيا سەمينارى اتالمىش تاقىرىپتى دا كەڭىنەن قامتىدى. سەمينار جۇمىسىنا رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وبلىستارىنان وڭىرلىك كوميسسيالاردىڭ جۇمىس توپتارىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى. سونداي-اق سەمينارعا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر، ءدىن قىزمەتكەرلەرى، عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى، ماماندار، ەرىكتىلەر قاتىستى. ولار تاقىرىپ اياسىندا ءوز ويلارى مەن باياندامالارىن جاسادى.

رەسپۋبليكالىق تاقىرىپتىق سەميناردا سويلەگەن سوزىندە مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ مۇشەسى، مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ جوبالىق كەڭسەسىنىڭ جەتەكشىسى سابىر قاسىموۆ كەڭەس مەملەكەتى مەملەكەتتىك اتەيزم ساياساتىن جۇرگىزگەندىكتەن بارلىق ءدىن وكىلدەرى رەپرەسسياعا ۇشىراعانىن اتاپ ءوتتى. ءدىندى قوعامدىق ورتادان، سونداي-اق ادامداردىڭ ساناسىنان، قۇندىلىقتار جۇيەسىنەن ىعىستىرۋ تولىققاندى ىسكە اسقانىن دا تىلگە تيەك ەتتى.
قازاقستانداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن ناۋقانى حالىققا قارسى «كىشى وكتيابر» باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلا باستاعان كەزدەن باستاپ شىن مانىندە اۋقىمدى، جۇيەلى سيپات الدى. بۇل جاعدايدا قۋدالاۋدىڭ نەگىزگى تەتىكتەرى مەن ادىستەرى جاساقتالىپ، كەلەسىدەي بولدى: مەشىتتەردىڭ، حرامداردىڭ، سيناگوگالاردىڭ عيماراتتارىن تاركىلەۋ، ءدىني قىزمەتكەرلەردى قۋدالاۋ جانە فيزيكالىق تۇرعىدان جويۋ، تۇرمەگە جابۋ، ءدىني بىرلەستىكتەردى مەملەكەتتىك تىركەۋدەن ايىرۋ، ءدىني مەكەمەلەر مەن ءدىني باسىلىمداردى جابۋ، مەشىتتەردەن، شىركەۋلەردەن، سيناگوگالاردان جانە باسقا دا ءدىني عيماراتتاردان تىس جەرلەردە بەلسەندى ءدىني قىزمەتكە ءىس جۇزىندە تىيىم سالۋ.
كەيبىر مالىمەتتەرگە قاراعاندا، 1928-1933 جىلدار ارالىعىندا قازاقستاندا 198 مەشىت پەن شىركەۋ جابىلعان. 1929 جىلعا دەيىن 2469 يشان تۇتقىندالىپ، اۋىر جۇمىسقا جىبەرىلدى. ال 1931-1932 جىلدارى رەسپۋبليكامىزدا 19800 ءدىن وكىلدەرى تۇتقىندالىپ، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. 1940 جىلى كارلاگتا 355 يشان تۇرمەگە قامالدى. ولارمەن بىرگە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى، قاراپايىم مەشىت قىزمەتكەرلەرى دە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى.
ءدال وسىنداي جاعداي قازاقستاننىڭ پراۆوسلاۆيە شىركەۋى وكىلدەرىنە دە قاتىستى. الماتى تەولوگيالىق سەمينارياسىنىڭ وقىتۋشىسى ياكوۆ ۆورونتسوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە قازاقستان مەن ورتالىق ازيا اۋماعىندا وسى سەنىمدەگى 5379 ادام رەپرەسسياعا ۇشىراعان. ولاردىڭ 4000-نان استامى قازاقستاندا. ارنايى سايتتا ولاردىڭ 2000-ىنىڭ اتى جاريالانعان. بىراق ىزدەۋ جالعاسۋدا، ءتىزىم ۇنەمى جاڭارتىلىپ، كەڭەيتىلىپ وتىرادى. ءدىن قىزمەتشىلەرىن تىرىدەي ورتەپ جىبەرگەن، قىلىشپەن شاۋىپ ولتىرگەن، شتىكپەن شانشىپ كەتكەن، ت.ب. فاكتىلەر دە بار.

س.قاسىموۆ ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى تۋرالى كوپتەگەن مالىمەتتەر – ءداستۇرلى ءدىن وكىلدەرىنىڭ ادەيى جويىلعانىن نەمەسە جوعالعانىن، كەيبىرى ءالى كۇنگە دەيىن قۇپيا بولىپ، ءالى زەرتتەلمەگەنىن، ءدىن جەتەكشىلەرى تەك ءدىني قۇندىلىقتاردى قورعاعانى ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ءدىني قىزمەتكەرلەردىڭ جاسىرعانى ءۇشىن دە سوتتالعانىن اتاپ ءوتتى. وسى جانە باسقا سەبەپتەرگە بايلانىستى بىزدە ءالى كۇنگە دەيىن قازاقستاندىق ءدىن وكىلدەرىنە جاسالعان قۋعىن-سۇرگىن اۋقىمىن وبەكتيۆتى سيپاتتايتىن تولىق دەرەكتەر جوق. مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ، عىلىمي مەكەمەلەردىڭ، جالپى جۇرتشىلىقتىڭ مىندەتى – كەڭەس داۋىرىندەگى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ وسى ساناتىن تولىق زەرتتەپ، جازىقسىز جاپا شەككەندەردى ساياسي-قۇقىقتىق تۇرعىدان تولىق اقتاۋ جونىندە ۇسىنىستار ەنگىزۋ بولىپ تابىلادى.

ءدىن قىزمەتكەرلەرىنە جاسالعان قىسىم مەن قۋدالاۋ جايلى كوپ ايتىلا بەرمەيدى. سەبەبى مەملەكەت ءدىن ىسىنە ارالاسپايدى، تەك ونىڭ راديكالدى سيپات الماۋىن باقىلاپ وتىرادى. الايدا، ءدىن قىزمەتكەرلەرى ساۋاتتاندىرۋمەن اينالىسقانىن دا ەستەن شىعارماعان ابزال. قۇقىقتىق مەملەكەتتە بارلىق جازىقسىز جاپا شەگۋشىلەر اقتالۋى ءتيىس. قازاقستان سول جولدى تاڭدادى.

Abai.kz