«Ruza, namaz, zeket, haj - talassyz is,

Jaqsy bolsan, jaqsy tút bәrin tegis...»

Abay

Ramazan - dos-jarandarmen qoyan-qoltyq aralasyp, bauyrmashyldyq beky týsetin berekeli de merekeli ai. Sebebi, auyzashargha shaqyrasyng nemese shaqyrylasyng degendey... Juyrda el qamy ýshin qalam terbep jýrgen jurnalistermen dastarhandas boldyq. Auyzashar uaghyz-nasihatsyz ótsin be? Qalamdas dosym Janәdil auyldaghy kók esek jayly әngimeni tәptishtep bayandap berdi. Ghibrat alarlyqtay-aq eken. Bolghan oqigha qasiyetti Ramazan aiyna qatysty bolghandyqtan, ishte saqtap qalu mýmkin emes. Ózderinizben bólisudi jón kórdik.

«Ruza, namaz, zeket, haj - talassyz is,

Jaqsy bolsan, jaqsy tút bәrin tegis...»

Abay

Ramazan - dos-jarandarmen qoyan-qoltyq aralasyp, bauyrmashyldyq beky týsetin berekeli de merekeli ai. Sebebi, auyzashargha shaqyrasyng nemese shaqyrylasyng degendey... Juyrda el qamy ýshin qalam terbep jýrgen jurnalistermen dastarhandas boldyq. Auyzashar uaghyz-nasihatsyz ótsin be? Qalamdas dosym Janәdil auyldaghy kók esek jayly әngimeni tәptishtep bayandap berdi. Ghibrat alarlyqtay-aq eken. Bolghan oqigha qasiyetti Ramazan aiyna qatysty bolghandyqtan, ishte saqtap qalu mýmkin emes. Ózderinizben bólisudi jón kórdik.

- Inim bar. Auylda túrady, - dep bastady әngimesin Janәdil. - Eki qolgha bir kýrek tappay jýr. Bir kýni esek asyraymyn demesi bar ma? An-tanbyz. Sodan eti haram, enbegi adal esegin aldy-au aqyry. Adamdar búl januargha jarytyp shóp te salmaydy, tipti eki-ýsh kýn su berudi de úmytyp ketedi. Shany shyghyp jatqan jerge arqandap qoyamyz. Ne jep, ne qoyatyny bir Allagha ayan. Mal atauly jemeytindi jeydi. Al mening inim kók esekke jonyshqany berdi, jemdi de ayamady. Oghan esirgen esek moyny juandap, qazyqty búiym kórmey, suyryp kete beretindi shyghardy. Bir meterge deyin qaghamyz, shynjyrmen baghangha myqtap baylaymyz. Bәribir. «Qúnajyn kózin sýzbese, búqa jibin ýzbeydinin» keri keldi bir kýni. Úrghashy esekke kózi týsse, qyrghynnyng kókesin kóremiz. Jerding opay-topayyn shygharyp, aqyry juan temir shynjyrdy ýzedi. Esekting kýshi moynynda ghoy, shynjyrdy ayaghyna salayyq dedik. Onymyzdan da týk shyqpady. Shynjyrdy da short ýzedi, qazyqqa da baghynbaydy. Kórshilerding mal qorasyn manaylap, egis bitken jerding bәrin býldirip, ózgelerding әbden mazasyn aldy. Bir kýni bayaghy Kenes kezinen qalghan jerge jartylay kirgen baqsha basynda traktordyng ýlken temir dóngelegi bar-tyn. Ony tehnika sýirep shygharmasa, ol adam balasynyng qolynan kelmeytin is. Qútyrghan esekti soghan baylap tastadyq. Úiyqtap jatsam, tasyr-gýsir dauys shyghady. Kýshine minip alghan januar әlgi temir dóngelekti sýirep keledi eken... Ábden mezi etti.

«Atyng jaman bolsa, satyp qútylarsyn...» degen bar emes pe? Sonymen ony saudalayyq dep sheshtik. Auylda esekpen ýi-ýige ómir boyy gazet tasityn bir kisi bolatyn. Tehnika, mәshiyne ataulygha minip kórmegen. Kóligi - tórt ayaqty januar. Júrt ony Pochtalion dep atap ketken. Ózi kishkentay әri әljuaz. Bilmeytinderdi әielining «túnghyshy» dep sendiruge bolady. Ilmiyip jýrse de joldasyna 17 bala taptyrghan (kýledi). Áriyne, әueli Alla nәsip etken ghoy. Sol kisi bizding «búzyq» esekti satyp alatyn boldy. «Basqa alsa bir sәri, siz myna hәlinizben ony qalay baghyndyrasyz?» deymiz janymyz ashyp. «Qoryqpa, onyng әdemi amaly bar» deydi saspastan. Sonymen bes-alty balasymen jabylyp jýrip, kók esekti alyp ketti. «Oypyrmay-au, qalay bolar eken?» dep, demimizdi ishke tartyp biz qaldyq.

Aragha 3-4 kýn salyp әlgi Pochtalion aghamyz jele jortyp bayaghy әdetine salyp, bizding búrynghy búzyq kók esekpen gazet taratyp jýr. Januar juasyp qalypty. Adam tanymastay ózgergen. Moyny jinishkerip, basy salbyrap, Pochtalionnyng aidauyna әbden kóndikken. Syryn súradym. Ýsh kýn su da, shóp te bermey «tәrbiyelepti». Sóitip sabasyna týsirgen.

Osyndayda әigili Pifagordyng óz shәkirtterine ilim ýiretpes búryn olardan 40 kýn ashyghudy talap etkeni eske týsedi.

Esek ekesh, esek te toyynyp alsa, nәpsisi semiredi. Adamgha qyzmet etudi, tipti esek ekenin esinen shygharady eken. Januardy da juasytqan - ashtyq.

Sol sekildi, ashyghu, yaghny oraza ústau adam nәpsisin emdeuding taptyrmas qúraly hәm shipasy. Sugha salsa batpaghan, otqa salsa janbaghan qalau (nәpsi) shirkin ashyghumen ghana synady. Ramazan adamdy qúldyq dәrejege týsirip, Alla aldynda әlsiz, dәrmensiz pende ekenin sezdiretin tendessiz qúlshylyq aiy. Býginde dәrigerler nauqastanghan adamgha ashyghu jayly (bylay aitqanda, oraza ústau) jayly kenes berude. Shyghystyng әigili dәrigeri músylman Ibn Sina kóptegen aurulardy, әsirese, sheshek pen merezge shaldyqqandardy ashtyq arqyly em jasaghan. Býginde ashtyqpen emdeu «Aryltu-diyetalyq terapiyasy» (razgruzochno-diyeticheskaya terapiya) retinde medisina ghylymynyng emdeu-sauyqtyru ortalyqtarynda qoldanysqa engen. Ghylymy negizi de әldeqashan dәleldengen.

«Aurudyng dәrisiz shipasy - ashyghu. Osylay istegen adamnyng syrqaty tez qaytady. Ashyghu nәtiyjesinde venulanyng qyl tamyrlarmen toghysqan jerinde bos quys (vakuum) payda bolady. Al, qyltamyrlardyng bos quysy óz kezeginde qan ainalymynyng qozghaushy kýshine ainalady. Endeshe, bos quys - kýsh. Al ashyghu - sol bos quysty jasau arqyly adam denesining tútastay qozghaushy kýshin tudyru», - deydi medisina ghylymdarynyng doktory, akademik Jasan Zekeyúly.

Búl - adamnyng angharghany. Orazanyng sauaby men paydasyn bir maqalanyng ayasyna syidyru mýmkin emes. Jaratushy IYemizding oraza ústaushynyng sauabyn ózim berem deui de tegin emes. Onyng esebin eshkim bilmeydi. Adam aqyly kótermeydi. Esebin Ózi ghana biledi. Alla uәdesinde túrady. Qúdaydyng esebi týgel. Bizdiki she?..

Aghabek QONARBAYÚLY,

Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng

baspasóz hatshysy

"Abay-aqparat"