«Qazaq әdebiyeti» gazetinde tanymal mәdeniyet jәne óner qayratkerlerimen әngimelesip,  syrly súhbattar jazyp, oqyrman qauymdy ózine jalt qaratqan Sәule Ábedinovanyng Qazaqstan últtyq arnasyndaghy «Aqjýnis» atty baghdarlamasy da kórermen auditoriyasyn baurap alghan bolatyn. Últtyq arnadan qyzmeti auysqan song Sәule әriptesimiz biraz jyl respublikalyq «Ayqyn» gazetining betinde qalam terbegen edi. Endi mine, «Aqjýnis-Astana» jurnalyn shygharyp, jeke basylymnyng basshysy retinde aqparat maydanyna shyghyp otyr. «Aqjýnis-Astana» býgingi qoghamnyng dramasyn týrli taghdyr iyelerining bastan keship jatqan oqighalarymen baylanystyra ashatyn jurnal bolady», - deydi Sәule bizben az-kem әngimesinde. Jana basylymnyng qaz basqan qadamy qataya bersin dey kelip biz, atalghan jurnaldyng songhy sandarynda jaryq kórgen «Jaujýrek mynbala» fiyliminde basty roliderde oinaghan jas akterlerding súhbatyn jariyalaghandy jón kórdik.

«Abay-aqparat»

Ayan ÓTEPBERGEN - Taymas:

Asylhan ekeumizding talghamymyz eki týrli...

 

«Qazaq әdebiyeti» gazetinde tanymal mәdeniyet jәne óner qayratkerlerimen әngimelesip,  syrly súhbattar jazyp, oqyrman qauymdy ózine jalt qaratqan Sәule Ábedinovanyng Qazaqstan últtyq arnasyndaghy «Aqjýnis» atty baghdarlamasy da kórermen auditoriyasyn baurap alghan bolatyn. Últtyq arnadan qyzmeti auysqan song Sәule әriptesimiz biraz jyl respublikalyq «Ayqyn» gazetining betinde qalam terbegen edi. Endi mine, «Aqjýnis-Astana» jurnalyn shygharyp, jeke basylymnyng basshysy retinde aqparat maydanyna shyghyp otyr. «Aqjýnis-Astana» býgingi qoghamnyng dramasyn týrli taghdyr iyelerining bastan keship jatqan oqighalarymen baylanystyra ashatyn jurnal bolady», - deydi Sәule bizben az-kem әngimesinde. Jana basylymnyng qaz basqan qadamy qataya bersin dey kelip biz, atalghan jurnaldyng songhy sandarynda jaryq kórgen «Jaujýrek mynbala» fiyliminde basty roliderde oinaghan jas akterlerding súhbatyn jariyalaghandy jón kórdik.

«Abay-aqparat»

Ayan ÓTEPBERGEN - Taymas:

Asylhan ekeumizding talghamymyz eki týrli...

 

- «Jaujýrek myng balanyn» túsaukeserinde qatty qysylyp túrghanyndy aytyp súhbat bere almap edin... Endi ýirendin be?

- (Kýlip aldy) Mәsele súhbat berip ýirengende emes qoy... Ol kezde ómirimdegi eng ýlken jetistikting buy keppey túrghan kez edi. Ekinshi jaghynan, nebir myqty óner dýldýlderining qatarynda birinshi ret otyrghandyqtan, rasynda, biraz qobaljyp qaldym.

- Tughan jerin, tәrbiyelengen ortan jayly ne aytasyn?

- 1992 jyly 26 sәuirde Almaty qalasynda dýniyege keldim. Ákem Bekseyitov Ómirәli Jambyl oblysynyng tumasy, anam Torghaeva Mariyash Ontýstik Qazaqstan oblysy Týlkibas audanynan. Otbasymyzda 5 adambyz. Menen ýlken Nýrila atty әpkem bar. Býgingi kýni túrmys qúrghan, óz otbasy bar, shashtarazshy bolyp júmys isteydi. Qaryndasym Bekseyitova Arujan 6-synypty bitirdi. Jaqynda ótken qalalyq Abay jәne Mahambet oqularyna qatysyp,jýldeli oryngha ie boldy. Ónerge jaqyndyghy bayqalady, óleng jazatyn qasiyeti bar. Jalpy, otbasymdaghy adamdardyng bәri de ónerden alshaq emes. Ákem sahnagha shyghyp әn aitpasa da, kónili týsken kezderde qúiqyljytyp «Balqadishasyn» shyrqap ketetin kezderi az emes. Al anam әserlengen kezderde óleng shygharatyn óneri bar.

№108 orta mektepti bitirip, T.Jýrgenov atyndaghy Óner akademiyasynyng kolledjin Esim Segizbaevtyng kursy boyynsha ayaqtadym. Ótken jyly atalghan oqu ornynyng akademiyasyna rejisser Bolat Atabaevtyng kursyna qabyldandym.

- Taymas batyrdyn róli arqyly elge tanyldyn. Senin týsinigindegi «batyr» úghymy qanday?

- Bauyrjan aghamyz: «Adam batyr bolyp tumaydy, ol oryn alghan oqighalargha baylanysty batyrgha ainalady» deydi. Men de osy naqylgha qosylamyn. Eng qyzyghy, filimdegi Sartay batyrdy kóp synady. «Batyr ol kezde ýlken deneli bolghan...» degen siyaqty... Meninshe, ol bizding sanamyzda qalyptasqan steoretipter. Halqymyz «batyr» degende, bes kýn, bes týn úiyqtamay, bir qoydyng etin jalghyz jeytin adamdy elestetedi. Batyrlyq adamnyng denesinde, týr-kelbetinde, jegen etinde emes, batyrlyq - jýreginde bolady.

- «Jaujýrek myn balada» kónilin tolmay qalghan epizod bar ma?

- Kónilim tolmaydy dep aitu artyghyraq, biraq әttegen-aylar bolady ghoy... Degenmen, kolledjdegi múghalimim Esim agha: «Asylhan ekeuing bir-birinnen asyp oinadyndar» dep baghasyn berdi. Búl bizding kónilimizge qarap, jay aityla salghan sóz emes dep oilaymyn...

- Al qazirgi múghalimin Bolat Atabaev qanday bagha berdi?

- (Kýldi) Shynymdy aitsam, ol kisi búl filimdi kórdi me, kórmedi me, bilmeymin. Ózim jolyghyp, filimdi kórsetuge әli batyldyghym jetpey jýr. Biraq jaqyn arada kórsetemin dep josparlap otyrmyn. Bolat aghagha premieragha biylet alyp beremin dep jýr edim. Eki ghana biylet berilip edi, olardy ata-anama berdim de, ózim jerde otyryp kórdim.

- Ómirde de Asylhan ekeuinnin jaqsy dostar ekenindi bilemiz. Filimde dosyndy satyp ketesin. Al ómirde Asylhandy renjitip alghan kezin esinde me?

- Situasiyalargha qaray kóremiz de ol jaghyn... (Kýldi) Qaljyng ghoy...

- Orystar «әr qaljynnyng astarynda bir mysqal shyndyq jatady» deydi iya?!

- Qazaq tilindegi qaljyndarda jatpaydy. (Kýldi) Asylhan ekeumiz qanshama qiynshylyqtar men qyzyqtardy birge ótkizdik. «Dostyng bireui jan shyqqansha, endi biri qan shyqqansha» dep bólinip jatady desek, Asylhan mening jan shyqqansha jýretin dosym dep bilemin.

- Al ekeuing bir qyzdy únatyp qalsandar she?

- Joq, olay boluy mýmkin emes. Sebebi, ekeumizding qyzgha degen talghamymyz eki basqa. Ómiri bir-birimizding únatqan qyzymyzdy qoldap kórgen emespiz. Ylghy da bir-birimizge «búl qyzdyng qay jerine qyzyqtyn?!» dep tanqalyp jýremiz...

- Asylhannyng oiyndaghy qyz qazaqy minezdi, ibaly ekenin bilemiz. Talghamyng bólek bolatynday sening armanyndaghy aru qanday sonda?

- (Kýldi) Mening talghamymdaghy qyzdar «stervoznyi» kórinetinder. Qaljyng ghoy... Áriyne, qazaqy, inabatty qyz bolghangha ne jetsin?!. Kezdesip jatsa, qanekiy?! Ol kez-kelgen azamattyng armany.

- «Ýndemeseng dau alady, jata berseng jau alady» deydi... Pysyqsyng ba?

- Keybir adamdargha pysyqtyq tabighattan beriledi ghoy. Tyrmysyp, pysyqtyghynyng arqasynda biraz nәrselerge qol jetkizip jatady. Biraq ózim sol qatty pysyqtardyng qatarynda emespin. Minezim kóbine birtogha, salmaqtymyn. Ózimning aldyma qoyghan maqsattarym boyynsha ghana júmys isteymin. Al әzil-qaljyngha janym jaqyn, qaljyngha kelgende óz esemdi jibermeymin.

- Ónerde kimderdi pir tútasyn?

- Eshkimdi pir tútyp, eliktep kórmeppin. Biraq ónerlerin joghary baghalap, únatatyn akterlarym jeterlik. Mysaly, Berik Aytjanov, Núrlan Álimjanov, Erik Joljaqsynov, Sergey Bezrukov, Ly Ben Hok... Búl kisilerding bireuge kózi, bireuge erni únap jatsa, men akterlyq sheberlikterine qarap baghalap otyrmyn.

- Eng ýlken armanyn...

- Armanym óte kóp. Men ýshin olardyng bәri ýlken, bólip-jaryp qarastyra almaymyn...

- Basynnan ótken qyzyqty oqigha...

- Týsirilim alanynda Qúralaydyng tughan kýnin ótkizgende qyzyq bolyp edi... Biraq ony ózi aityp bersin iyә?!. Men kolledjdegi kezimdi aitayyn.

Aldynghy sabaqta teatr tarihynan beretin apaymyz «Endi keshiksender «2» qoyamyn» degen bolatyn. Biraq kelesi kýni taghy 15 minutqa keshigip qaldyq. Kirsek úrsatynyn bilip, amal oilastyrugha kóshtik. Sodan gruppalasym Esen ótirik talyp qalyp, kolledjdi abyr-sabyr qyludy josparladyq. Keliskenimizdey, Esen taldy, qyzdar shynghyryp, demde u-shu, abyr-sabyr bolyp ketti. Asylhan ekeumiz Esendi әreng kóterip, med.punktqa qaray apara jatyrmyz. Joldan súraghandargha «ekinshi qabattan qúlap qaldy» dep edik, olar apaygha «Esen tórtinshi etajdan qúlapty» dep jetkizipti. Bir kezde jedel jәrdem, artynsha polisiya da keldi. Sodan Esenge bir ret ystyq ukol saldy. Ol shoshyp, qyzaryp ketken, «oynap aitam, oinap aitam...» dey beredi. Dәrigerler bala «shokovyy sostoyaniyede» dep, ekinshi ystyq ukoldy saldy. Osylay oiynnan órt shyghyp, men teatr tarihynan aqyry «2» degen bagha alyp, al Esendi polisiya tirkeuge alyp ketti...

- Oqyrmandarymyzgha aitar tilegin...

- El aman, júrt tynysh bolsyn!

 

Asylhan TÓLEPOV -  Sartay:

 

Ázirshe úshyp jýrmin...

 

- Asylhan, «jerge týsting be», әlde әli de «úshyp jýrsin» be?

- Óziniz qalay oilaysyz, búryn tolyqmetrajdy tarihy ekshn týgili, on sekundtyq jarnamagha týsip kórmegen jas akterding debuttyq júmysy anau-mynau emes, «Myng bala» syndy joba bolsa jәne ony Aqan Satay myrza týsirse, úshpau mýmkin be? Ázirshe úshyp jýrmin... (kýldi)

- Tanymaldylyqtyng dәmi qanday eken?

- Jaman emes. Tanymaldylyqtyng «tәtti dәmin» sezip jýrmin... Qaljyng ghoy. Búrynghy qalpymnan ózgerip ketken týgim joq. Qoghamdyq kóliktermen jýremin. Jaqynda bir jurnalgha súhbat berdim, sonda qyzyq boldy. «Kóliging qanday?» degen anketalyq súraqtary bar eken. Basqalary «toyota», «djiyp» dep jazghanda, men «avtobus» dep ýlken etip jazyp qoydym... Ata-anam «úlyq bolsan, kishik bol» dep qúlaghymyzgha qúiyp ósirdi. Sol naqyldan attap ketemin dep oilamaymyn.

- Qyzdar kóp mazalap jýrgen joq pa?

- Joq, qazaqtyng qyzdarynan aqyldy qyz joq qoy... Olar barlyghyn

ornymen jasaydy. Qúlaqtaryna altyn syrgha, basym bos... (kýldi)

- Qanday qyzdar únaydy?

- Qazaqsha taza sóileytin, últtyq salt-dәstýrdi biletin qarapayym qyzdardy únatamyn. Bir qyzyghy, meni tanymaytyndar «qazaqsha bilmeydi» dep oilaydy eken. Sondyqtan da bolar, barlyghy oryssha sóilep bastaydy. Al men eregesip taza qazaqsha jauap beremin, sonda «seni qazaqsha týsinbeydi eken dep oilasaq...» dep tanqalyp jatady.

- Osy filimnen qansha gonorar alghanyndy biluge bola ma?

- Ol jaghy qúpiya. Bir aitarym, ózime jetedi. Úsaq-týiekke qúrtpay, bankke depozitke salyp qoyghanym jón dep sheshtim...

- Jaraysyn! Ózing jap-jas bolyp, pysyq ekensin...

- Qaydaghy jas? Jiyrmagha keldik qoy. «Bolar bala on besinde baspyn der, bolmas bala jiyrmasynda jaspyn der» demey me Tóle by atamyz?

- IYә, «ýsh kýndigin oilamaghan әielden bez, ýsh jyldyghyn oilamaghan jigitten bez» demekshi, naghyz bolashaqty oilaytyn azamat ekensin...

- Azamat degen atqa layyq bolua tyrysamyz...

- Tuyp-ósken ortang jayly әngimelep bershi...

- 1992 jyly mamyr aiynyng 21-júldyzynda Aqtóbe oblysy Oiyl

audanynda dýniyege keldim. Ata-anam qarapayym adamdar. 8-synypty ayaqtaghan Aydana atty qaryndasym, ónerdi menen erterek bastaghan Artur degen agham  bar. Eng qyzyghy, qaryndasym ekeuimiz bir kýnde tuylghanbyz. 1996 jyly otbasymyzben Almaty qalasyna kóship kelip, 2008 jyly M.Dulatov atyndaghy qazaq orta mektebinde 9-synypty  bitirdim. T.Jýrgenov atyndaghy Óner akademiyasynyng kolledjine «akter mamandyghy» boyynsha Esim Segizbaevtyng sheberhanasyna qabyldandym. 2011 jyly kolledj diplomy qolyma tiygen son, Óner akademiyasyna oqugha týstim, Darigha Túranqúlova apaydyng sheberhanasynda oqyp jýrmin. Mektep kezinen agham ekeumizdi de ónerge baulyghyn Gýlsharat Esetqyzy atty ústazymyzgha alghysymyz sheksiz.

- Biluimizshe, búrynda myqty sportshy bolghan kórinesin...

- Mektep kezinde 7 jyl boyy taekvon-domen shúghyldanyp, qara belbeu

iyegeri atandym. Koreya elinde bolghan jarysta jýldemen oraldym, 2006-2007 jyldary jasóspirimder arasynda Qazaqstan chempiony atandym.

- «Jaujýrek myng balanyn» kastingine qatysqanyng jóninde kóp

jerden oqyp, bilip jýrmiz. Al aghang Arturdyng «kinogha inim arqyly týstim» degenin qalay týsinsek bolady?

- Kóbine qaljynmen jauap berip ýirenip qalghan ghoy. Rasynda, Aqan

aghagha Iliyas róline akter tandap jatqan tústa: «Aqan agha, mening agham jaqsy akter edi, qarap kórinizshi» dep bir auyz aitqanym bar edi. Artur sony negizge alyp aitqany ghoy. Ary qaray qatysym bolghan joq, kastingten óz kýshimen ótti.

- Týsirilim kezinde Aqan aghanyng qatty úrysqan kezi esinde me?

- Joq, Aqan agha búl túrghydan alghanda óte sabyrly adam. Tipti, týsirilim

bolghan tórt aidyng ishinde úryspaq týgil, dauys kóterip sóilegenin de kórmeppin. Odan bólek, kasting diyrektory Janar Ábdiyeva, produserimiz Áliya Uәljanova apaylardyng da adamgershiligine tanqaldym. Barlyghy akterlardy alaqandarynda ústady. Aqan agha týsirilim bitken song kýnde keshkisin qayyrly týn tilep, tipti tanerteng qalay úiyqtap túrghanymyzgha deyin súrap, densaulyghymyzgha kónil bólip, ylghy da kónilimizdi aulady.

- Birneshe dubli týsirip, qatty sharshap, qinalghan epizodyng boldy ma?

- Eng kóp dubli, ary ketse, jeteu bolghan eken. Negizinen, shayqastardy

týsiru qiyn boldy. Ol negizinen, tehnikanyng mýmkinshilikterine baylanysty oryn aldy. Mysaly, «Alash» dep aiqaylap, barlyghymyz jaugha qaray shabatyn sahna bar. Sony týsiru 15 dublige deyin bardy. Sebebi,  qatelikting barlyghy kópshilik sahnasyndaghy akterlardyng kesirinen boldy. Ssenariy boyynsha men eng aldynda shabuym kerek qoy, al kópshilik sahnasyndaghy auylda atqa minip ýirenip qalghan jigitter menen ozyp kete berdi. Shamasy, bәigede shauyp kele jatyrmyz dep oilasa kerek (kýldi). Odan bólek, mysaly, men «Alash!» dep aiqaylasam, biri «Davay!» dep, endi biri  «Attan!» dep shapqandar boldy. Eng songhy dubli keremet týsirilip bastalghan. Artyma qarap, quanyp, «Alash!» dep shauyp kele jatyrmyn, eshkim ozyp ketpedi. Osymen bitken shyghar dep quansam, bir kezde bireui «Asylha-a-a-an!» dep aiqaylamasy bar ma?! Basynda dúrys estimey qaldym ba dep shaba berdim. Sóitsem, tórt ret qaytalady. Artyma dúrystap qarasam, agham Artur eken.  Rólge berilgeni sonsha, tamaghynyng tamyrlary shyghyp ketken,  «Sarta-a-a-ay, anany qara» deytin sózin úmytyp,  «Asylha-a-an anany qara!» dep kýldirdi.

Akter retinde auyr tiygen sahna - Taymasty baylap qoyyp, «Qorlan mert boldy» dep aitatyn túsym. Sebebi, Qorlangha bauyr basyp qalghanym sonsha, rasynda da mert bolghan siyaqty sezinip, qatty qinaldym, sol sózdi aitu auyr soqty.

- Al onay әri tez týsirilgen epizod she?

- Ayýrmen jekpe-jegim onay týsirildi. Negizinen, jekpe-jekterdi týsiru

qiyn ghoy...

- Tuyndynyn  ekrangha jol tartqanyna da biraz uaqyt bolyp

qaldy. Kórermen ózindik pikirin de qalyptastyryp ýlgerdi. Ishinde sen kelispeytin tústary bar ma?

- Halyqtyng «Kóshpendiler» men «Myng balany» salystyrghanymen

kelispeymin. Sebebi, búl kinodaghy Aqan aghanyng maqsatynda «Kóshpendilerden» asyp týsemiz degen oiy bolghan joq. Tipti, bólingen qarjysyn da salystyrugha kelmeydi. Bizding kinogha әldeqayda az aqsha ketti. Ol kinoda shetelden kelgen ýlken akterler oinady. Al bizde 99 payyz qazaqtar, basty róldi jas akterler oinady. Eng quantarlyghy, internettegi mәlimetterge qaraghanda, keybir qazaq otbasylary jana tuylghan sәbiylerine Sartay dep at qoyypty.

- Osynday ýlken tarihy kinoda basty róldi oinap shyqtyn... Al, jalpy, tarihtan biliming qalay? Mektepte qanday oqushy bolyp edin?

- Mektepte sabaghym nashar boldy. Sebebi, sabaqtargha kóp qatysa almay, týrli qalalardaghy jarystargha jii baryp jýrdim. Múghalimder «Tólepov sabaq oqymaydy...» dep renjiytin. Alayda, sabaqqa kóp kónil bólmegenimmen, mektebimning atyn sporttaghy, ónerdegi jetistikterimmen tanytudy maqsat ettim. Jarystardyng barlyghyna arnayy mektebimning atynan shyqtym. Alayda, ústazdarym meni bәribir mýldem jaqtyrmady...

- Nege?

- Sabaqtan kóp qalghandyqtan bolar. Tek bir múghalim ghana sózimdi sóilep, «seni nege múghalimder jek kóredi?!» dep, jany ashyp, qorghashtap jýretin.

- Mýmkin sportqa jaqyn bolghasyn búzyq bolyp, ózinnen keyingi synyptargha kóp әlimjettik jasaghan shygharsyn...

- Joq, men eshqashan ózimnen kishilerge tiyisip kórgen emespin.

Ýlkenderge bolmasa... (kýldi)

- Seni únatpaghan apaylaryng endi maqtanyp jýrgen bolar, «Asylhan mening shәkirtim» dep...

- Mýmkin... Biraq ol jaghy endi meni qyzyqtyrmaydy. Sebebi, ol kisilerge degen ókpem qaraqazanday...

- Sabaq oqymasang kinә ózinnen de bar ghoy... Nege sonsha renjiysin?

- Ol kisiler 9-synyptan keyin tek ózderining ghana qamyn oilap, meni

mektepten qughanday boldy. Búl jaghdaylar óz aldyna... Odan bólek, synyptastarymnyng qoshtasu keshine olardy quantayynshy dep, Jýrgenovtegi dostarymmen arnayy konserttik baghdarlama dayyndap barghanymda, tipti mektepke kirgizbey de qoyghan... Endi ol mektepke arnayy shaqyrsa da barmaymyn dep otyrmyn...

- Týsirilim alanynda bolghan qyzyqty oqigha...

- Taymastyng óletin sahnasyn týsirip jatqanbyz. Taymastyng basyn

qolymmen demep kóterip túryp, ony «Taymas, Taymas!» dep júlqylaytyn sahna bar. Al ol «aldym kegindi» dep aitu kerek. Men ony júlqylap jatyrmyn, ol ózining sózin aitty. Qarasam, auzynyng ishinde shybyn úshyp jýr. Qansha qayghyly sahna bolsa da, shydamay kýlip jiberdim. Ol ghana emes, jalpy, týsirilim kezinde masagha әbden «toydym». Mysaly, «Qazaqtar, myna jenis bizdiki!» dep aighaylaytyn tústa keminde 3-4 masa júttym. Artynsha tezdetip su iship jiberdim. Qazir de ishimde jýr ghoy deymin... (kýldi)

- Qúday betin ary qylsyn deyik, eger el basyna kýn tua qalghan jaghday bolsa, Sartay batyrdyn erligin qaytalay alar ma edin?

- Óz basym, qúrghaq, úrandy sózdi únatpaymyn. Qúr úrandatyp jýrgender bizding qoghamda jetip-artylady. Meninshe, әrkim qazaqty sýietinin sózimen emes, isimen kórsetui kerek dep oilaymyn. Birinshiden, el tynyshtyghy búzylmasyn dep tileymin. Ekinshiden, qiyn-qystau zaman tua qalsa, әriyne, qazaq ýshin jýregimdi júlyp beruge dayynmyn.

- Armanyng ne?

- Aghylshyn tilin ýirenu...

Súhbattasqan

Aydana  ALAMAN