Ortalyq telearnalardan bastap býkil aqparat qúraldarynda, kópshilik mәjilister men sahnalarda qate sóileu ýrdis alyp boldy. Búl ózi de sory qaynap túrghan ana tilimizge jyghylghan ýstine júdyryq bolyp, túralatqanmen birdey zúlmat qúbylys.

Mәselen, kópke baghyttalyp aitylatyn qazaqtyng «bәrin», «bәriniz», «barlyghynyz» dep keletin sózin búl kýnde: «bәrileriniz», «barlyqtarynyz» degen siyaqty onsyzda tap-túinaqtay bolyp kóptik jalghauymen túrghan sózge  ýstemelep «ler», «tar» siyaqty orynsyz jalghau qosyp, auyrlatyp, sóz ben sóilemdi óreskel búzushylar kóbeydi. «Barlyghynyzdy býgingi merekemen  qúttyqtaymyn!» degen sóilemdi « Barlyqtarynyzdy...» dep әketip jatady. Sol siyaqty eki adamgha aitylatyn: «ekeuin», «ekeuiniz» degendi de býldirip: «ekeulerin» nemese «ekeuleriniz» deytin bolyp jýr. Kóptikti bildiretin «Biz» degen sózge «derdi» qosyp, «Bizder» dep aitu jәne jazu sinisip ketkeli qay zaman!

Ortalyq telearnalardan bastap býkil aqparat qúraldarynda, kópshilik mәjilister men sahnalarda qate sóileu ýrdis alyp boldy. Búl ózi de sory qaynap túrghan ana tilimizge jyghylghan ýstine júdyryq bolyp, túralatqanmen birdey zúlmat qúbylys.

Mәselen, kópke baghyttalyp aitylatyn qazaqtyng «bәrin», «bәriniz», «barlyghynyz» dep keletin sózin búl kýnde: «bәrileriniz», «barlyqtarynyz» degen siyaqty onsyzda tap-túinaqtay bolyp kóptik jalghauymen túrghan sózge  ýstemelep «ler», «tar» siyaqty orynsyz jalghau qosyp, auyrlatyp, sóz ben sóilemdi óreskel búzushylar kóbeydi. «Barlyghynyzdy býgingi merekemen  qúttyqtaymyn!» degen sóilemdi « Barlyqtarynyzdy...» dep әketip jatady. Sol siyaqty eki adamgha aitylatyn: «ekeuin», «ekeuiniz» degendi de býldirip: «ekeulerin» nemese «ekeuleriniz» deytin bolyp jýr. Kóptikti bildiretin «Biz» degen sózge «derdi» qosyp, «Bizder» dep aitu jәne jazu sinisip ketkeli qay zaman!

Qazaq tilining zandylyghy búlay qoldan, joldan jasalghan dóreki qalyptardy joqqa shygharady. Kóptik jalghau jayyndaghy jazylghan erejelerdi aqtarghanda kórgenim: «onsyz da kóptik úghymdy bildiretindikten: barlyq, kóptegen, qansha, әr, birneshe, santýrli, sanmyn, biraz sózderimen, sonday-aq san esimmen tirkesip kelgende kóptik jalghauy qajet bolmaydy: 5 adam, barlyq adam, kóp adam » dep kórsetipti. Osy erejeni úmytqaly qay zaman?  Biraq bizding qogham tilim býlinip jatyr demeydi, « ... Bizderding barlyqtarymyzdyng bolashaghymyz ýshin osynday jaqsy ózgerister kýtilude...» dep әrmen qaray kózdi júmyp, qoyyrtpaq sózben asa beruge bar.

Telejýrgizushiler sóilemning ayaghyn basyna, basyn ayaghyna qoyyp, tyndaushysyn janyldyryp sóileuge әues. Bastauysh pen bayandauysh oryndarynan adasyp ketti. Osy bir tyng ýrdis jaqsylyqtyng nyshany ma, joq pa, úqpay jýrmiz. Jastar jaghy eliktegish qoy, dәstýrli sóileudi búzu olargha janalyq. Arakidik bolatyn shyghar, alayda birjola osy ýrdiske qúlay beriluge bolmaydy, aty-jónimizdi de dúrys jazghan jaqsy.  (mysaly, Áuesbaydyng Qanaty, Áserbaydyng Janaty)

Qazaq: «Atannyng balasy bolma, adamnyng balasy bol» deytin edi, býgingi jas tek qana óz atasynyng balasy bolyp qalghandy únatady, bilem. Áriyne, ózderine jaqsy bolsa, solay jýre beredi ghoy, tek búlaysha elden erekshelenu erteng sәnge ainalyp, bizding últtyq dilimizge keri әserin tiygizbese deysin. Biz «ov» pen «ev» sekildi júrnaqtan qaytsek qútylamyz, naghyz qazaqy aty-jón jazu ýlgisi qanday boluy shart degenge әli ortaq sheshim tapqanymyz joq, osy óliara shaqta búra tarta beru de shatystyrady emes pe?

Ýstine kiygen kiyiming sekildi auzynnan shyghar әr sózing ýilesimdi, әdemi boluy kerek emes pe? Shala-púla, saldyr-salaq sóileu, orynsyzdy tyqpalau nege qajet? Basymyzdy kóterip, kózimizdi ashyp, sanamyzdy silkip, kónilimizdi serpip, ainagha qaraghanday ózimizge, sózimizge nege bir syn kózben qaramaymyz?

Men til mamany emespin. Biraq jogharyda keltirgen mysaldarmen naghyz kәnigi til mamandary kelisedi, joqqa shygharmaydy dep bilemin. Olar ghylymy túrghyda óz payymdaryn qosyp jatsa, bek jaqsy bolar edi. Qate jazyp, aghat sóileuden arylyp, qazaq tilin sauyqtyra týsuge bir septigimiz tiyip qalar.

Oral qalasy

«Abay-aqparat»