Tayauda Ukraina Parlamenti - Jogharghy Radasy Ukrainanyng keybir orys túrghyndary basym ónirlerde orys tiline de memlekettik tilmen birdey mәrtebe beru jóninde sheshim qabyldady. Búl mәsele talqylanu kezinde tek Ukrainanyng Parlamenti ghana emes, sonday-aq kóptegen qalalary men astanasynda júrtshylyq kóshege shyghyp narazylyqtaryn bildirip, aighay-shu bolghany halyqtyng búl mәselege qarsylyghyn da úqtyrghanday boldy. Ukrainada orysy basym ónir­lerde orys tili memlekettik tilmen birdey dәrejede qoldanylady degen sheshim Reseyding shovinistik-imperiyashyl sayasatkerleri men sayasattanushylaryna otqa may qúighanday әser etti. Qashanda ózge elderge Reseyding ýstemdigin ornatudy kókseytin múndaylar «Ukrainada kóp úzamay orys tili memlekettik mәrtebe alatyn boldy» degen mәnde boljamdar jasap, sәuegeylik tanyta bastady.

Tayauda Ukraina Parlamenti - Jogharghy Radasy Ukrainanyng keybir orys túrghyndary basym ónirlerde orys tiline de memlekettik tilmen birdey mәrtebe beru jóninde sheshim qabyldady. Búl mәsele talqylanu kezinde tek Ukrainanyng Parlamenti ghana emes, sonday-aq kóptegen qalalary men astanasynda júrtshylyq kóshege shyghyp narazylyqtaryn bildirip, aighay-shu bolghany halyqtyng búl mәselege qarsylyghyn da úqtyrghanday boldy. Ukrainada orysy basym ónir­lerde orys tili memlekettik tilmen birdey dәrejede qoldanylady degen sheshim Reseyding shovinistik-imperiyashyl sayasatkerleri men sayasattanushylaryna otqa may qúighanday әser etti. Qashanda ózge elderge Reseyding ýstemdigin ornatudy kókseytin múndaylar «Ukrainada kóp úzamay orys tili memlekettik mәrtebe alatyn boldy» degen mәnde boljamdar jasap, sәuegeylik tanyta bastady.

Al bizding Qazaqstangha kelsek, el ishinde reseyshil-iym­periyashyl pighyldaghy azamattar da úshyrasatyny jasyryn emes. Solardyng eng belsendilerining biri Petr Svoik elimiz tәuelsizdik alghannan beri Qazaqstandy qaytadan Reseyge qosu, qazaq tilining memlekettik mәrtebesin joyyp, Kenes zamanyndaghyday orys tilin ghana memlekettik tilge ainaldyru jóninde pikir taratudan janylar emes. Onyng osynday úshqary kózqarastary - qazaqty últ retinde mensinbeu, qazaq tilining memlekettik mәrtebe alghanyn moyyndamau, qa­zaqtyng tarihy men mәdeniyetine as­tamsy qarau pighyldary qazaq bas­pasózinde az synalyp jýrgen joq.
Áriyne, múndaylar tarihtyng don­­ghalaghyn keri ainaldyrugha bol­maytynyn bilse de el ishinde iritki salugha әues ekeni de belgili. Kóptegen jalaqorlyq pikirlerdi múndaylar әdeyi qasaqana taratady deuge bolady. Áytpese, Petr Svoik sekildilerding Qazaqstannyng ishki-syrtqy sayasatyn, ótkeni men býgingi jetistikterin biluge, halqymyzdyng bolashaghyn boljaugha bilimi men biligi jetetini dausyz. Mәselen, Elbasymyz N.Á.Nazarbaev 2020 jyldyng bederinde Qazaqstannyng mektep týlekteri týgeldey qazaq tilin mengeretin bolady, «Qazaqstannyng bolashaghy - qazaq tilinde» degendey tújyrymdaryn búlar jaqsy bilse kerek. Sonymen qatar tәuelsizdik alghannan beri 20 jylda qazaqtar ýle­si el halqynyng 40 payyzdan 60-70 payyzgha deyin óskenin, aldaghy uaqytta múnan da joghary kórsetkish­ke jetetinin Svoik angharmaydy emes. Alayda olargha Resey imperiyashyl­daryna itarshy bolu jarasatyn sekildi. Búlay deytinimiz, qazaq hal­qynyng mәdeniyeti men óneri qarqyndy damugha, tarihy tereng zert­teluge baghyt alghan kezde, tipti Reseydi bylay qoyyp, Batystyng mәdeniyeti men ghylymy Shyghys elderinen, sonyng ishinde Altaydan Qyrymgha deyin mekendegen bizding ata-babalarymyzdan bastau alaty­nyn búlar jaqsy biledi. Solay bol­sa da Ukrainadaghy memlekettik til jónindegi mәselening ushyghuyna oray qashanda qazaqqa qarsy soyyl siltep qalghysy keletin Petr Svoikting pighylyn «www.total.kz» aqparattyq portalyna bergen mynanday sózderinen de aiqyn angharugha bolady.
«Esly lukavo-feodalinuy yazykovuy politiku pomenyati na sovremennui, priydetsya ishoditi iz toy realii, chto gosudarstvennym yazykom v Kazahstane yavlyaetsya russkiy. V tom chisle, blagodarya neobratimo sostoyavshemusya russkoyazychii kazahskih eliyt. Kazahskiy je yazyk, ishodya ih teh je realiy, rano ily pozdno priydetsya prevrashati vo vtoroy. Cherez deystviytelinoe obuchenie v shkolah, stimuly y trebovaniya dvuyazychiya dlya kandidatov v deputaty, ministrov y rukovodiyteley gosorganov. Toliko tak udastsya podnyati kazahskiy do vtorogo gosudarstvennogo yazyka». Biz Svoikting sózin dәlelimiz naqty bolsyn dep audarmay berip otyrmyz. Múnyng ózi onyng azamattyghynyn, sayasy bet beynesining qanday ekenin, ózi nanyn jep, suyn iship otyrghan memleketting tól halqyna, onyng tiline degen jekkórinishti kózqarasyn aiqyn bildirse kerek. Múndaydy halqymyz «It ýredi, keruen kóshedi» deydi. Áriyne, Petr Svoikting kóksegeni bola qoymaytyny Qazaqstan halqynyng tatulyghy men ózara týsinistigi uaqyt ótken sayyn bekemdenip, memlekettik tilimizge degen qúrmeti artyp kele jatqanyn kórip-bilip jýrgen әrkim-aq anghara alatyny kýmәnsiz.

Taqyrypqa oray:

Damir BAYMADIYEV, sayasattanushy:

- Songhy kezderi memlekettik tilimizdi mensinbey, ony kemsitip, bolashaghyn búlynghyr sanaytyn azamattardyng pikirleri orystildi BAQ betterinde jii aitylyp jýrgeni kópshilikke mәlim. Mәselen, belgili saya­satker Petr Svoikting qazaq tiline qatysty «Total.kz» aqparattyq portalyna bergen pikiri anau aitarlyqtay saliqaly oidan tughan deuge auyz barmaydy. Sayasatkerding aituynsha, elimizde orys tili әu bastan-aq memlekettik til bolyp tabylady eken. Biraq ta, onyng búl pikiri esh logikagha kelmeydi. Nege deseniz, biz tәuelsizdik alghaly 20 jylda qazaq tilin ýirenushiler qatary kóbeyip keledi. Biz eshkimge mәjbýrli týrde tilimizdi tanyp jatqanymyz joq. Degenmen, qazaq tilining bolashaghyna qyzygha qaraytyn azamattar óz erkimen memlekettik tildi biluge talpynuda. P.Svoik qostildilik sayasatyn qansha aitqanymen, ony óz basym shovinistik pighyldaghy azamattardyng aldamshy ýmiti siyaqty qabyldaymyn. Sondyqtan onyng qazaq tiline qatysty oghash pikiri esh dәieksiz desek bolady.

Quanbek Boqaev

«Ana tili» gazeti