Darhan Mynbay,

Qazaqstan Respublikasynyng Mәdeniyet jәne aqparat ministri:

Darhan Mynbay,

Qazaqstan Respublikasynyng Mәdeniyet jәne aqparat ministri:

Eskertkishter - tútastay dәuirler men zamanalardyng keskin-kelbetin aiqyndaytyn, tarihyn tarazylaytyn myzghymas múralardyng sanatyna jatatyny mәlim. Monumentaldy ónerding әlemdik tarihyna kóz jýgirtsek, ejelgi zamannan beri eleuli tarihy oqighalardy, úly túlghalardy jәne tanymal qayratkerlerdi mәngi este qaldyrudyng birden-bir joly retinde eskertkish ornatu tәjiriybesi qalyptasty.
Kóneden jetken tasta salynghan alghashqy qauymdyq qúrylys ónerining ýlgilerinen bastap, Ejelgi Ýndistan, Egiypet, Grekiya jәne Rim dәuirinen kelip jetken qaytalanbas monumentaldy óner tuyndylary býginge deyin saqtalyp kele jatqany belgili.
Elimizde eskertkishter túrghyzu isi HH ghasyrdyng ekinshi jartysynda keng óris alyp, ghylym, әdebiyet, qogham qayratkerlerinin, atap aitsaq, Abay, Amangeldi Imanov, Shoqan Uәlihanov jәne basqa da tarihy túlghalarymyzdyng eskertkishteri Almaty qalasy jәne ózge ónirlerde boy kóterdi.
Tәuelsizdik jyldarynda respubliy­kamyzdyng qoghamdyq-sayasy ómirinde de osy ýrdis ekpin alyp, elimizding birligi men tútastyghyn saqtap qalghan úly túlghalargha, handarymyz ben ba­tyrlarymyzgha arnalghan eskertkishter ornatylu isi jýzege asa bastady.
Osy ýrdisti jýieli әri maqsatqa say jýieleu ýshin 2001 jylghy 1 nauryzda Ýkimetting «Qazaqstan Respublikasynda ornatylatyn eskertkishter men monumentter jónindegi Memlekettik komissiya qúru turaly» № 311 qaulysy qabyldandy. Atalghan qaulymen elimizde ornatylatyn eskertkishter men monumentterding joghary iydeyalyq, kórkemdik dengeyin qamtamasyz etu maqsatynda Qazaqstan Respublikasynda ornatylatyn eskertkishter men monumentter jónindegi Mem­lekettik komissiyanyng qúramy bekitildi. Komissiyanyng júmys organy retinde Mәdeniyet jәne aqparat ministrligining Mәdeniyet komiyteti anyqtaldy.
Komissiya qúramyna elimizding ta­nymal sәuletshileri, mýsinshileri, óner­ta­nu­shylary, ghylym jәne mә­deniyet mekeme­lerinin, shygharma­shylyq odaqtardyng jәne basqa da mýddeli mekemelerding ókilderi endi. Atap aitqanda, komissiya qúramyndaghy sәuletshi Serik Rýstembekov, Amanjol Chikanaev, Amangeldi Sadyqov, mýsinshi Múrat Mansúrov, Bolat Dos­jan, Toqtar Ermekov, ónertanushy Baytúrsyn Ómirbekov syndy azamattardyng qazaq ónerin órge sýirep jýrgeni bar­shagha belgili. Sonday-aq komissiya qúramyndaghy belgili tarihshylar, qogham qayratkerleri, tarihiy-mәdeny múra salasyndaghy mamandar komissiya qarauyna kelip týsken úsynystardy jan-jaqty qarap, tiyisti saraptamalyq sheshimge keluge tolyq mýmkindik beredi.
Ókinishke qaray, keybir jergilikti atqarushy organdar tarapynan komissiyanyng kelisiminsiz eskertkish ornatu faktileri oryn alyp otyrghany jasyryn emes. Osynday kelensiz jaghdaylardyng aldyn alu maqsatynda ministrlik tarapynan oblys әkimdikterine birneshe ret eskertu hattar joldanghan.
Soghan qaramastan, jergilikti jerler­de zang búzushylyqtar әli de oryn alyp otyr. Tek qana, ótken 2011 jyly oblystarda 20-dan astam jana eskertkishter zansyz orna­tylghan. Mәselen, Aqtau qalasynda Qúrmanghazygha, Ontýstik Qazaqstan oblysy, Sozaq audanynda Asqar Sýleymenovke, Shyghys Qazaqstan oblysynyng Abay audanynda Ánet babagha, Pavlodar qalasynda Pavel Vasilievke ornatylghan eskertkishter belgilengen tәrtippen komissiyanyng qarauyna úsynylmaghan.
Osynyng nәtiyjesinde jer-jerler­de kórkemdik dengeyi syn kótermeytin eskertkishter qatary kóbeyde. Eger eskertkish ornatudyng týpki maqsaty belgili bir tarihy oqighanyng manyzy men mәnin úrpaqtan-úrpaqqa jetkizu, qayratkerlerding óshpes beynelerin este qaldyru, sonymen qatar eldi mekenning taghylymdyq-estetikalyq sәnin keltiru túrghysynan ólsheytin bolsaq, búl mәselege biz asa zor jauapkershilikpen qaraugha tiyispiz.
Jalpy eskertkish ornatudyng ózi ýl­ken mәdeniyet ekendigin eskerer bolsaq, әr dengeydegi jergilikti atqarushy organ qoyylatyn eskertkishting joghary kórkemdik dengeyine kelisim bere otyryp, sol ónirding mәdeniyetin kóterudegi moralidyq jauapkershilikti qosa jýkteuge tiyis dep bilemin.
Aldaghy kezende zang talaptary oryndalmay ornatylghan eskertkishter­ge inventarizasiya jasalyp, búl turaly elektrondy jәne baspa búqaralyq aqparat qúral­darynda, ministrlikting internet resurs­tarynda jariyalaudy kózdep otyrmyz.
Yaghny Qazaqstan aumaghynda ornatylatyn әrbir eskertkish, monument, bust bolsyn atalghan komissiya saraptamasynan ótkennen keyin ghana ornatylugha tiyis. Al búl rәsimderden tys qoyylghan eskertkishterge qatysty qatal sheshimder qabyldanyp, olardyng kórkemdik sapasyn qayta qarau jónindegi sharalar iske asyryluy qajet dep sanaymyn.
Osy rette jergilikti atqarushy organ nemese shygharmashylyq odaqtar, qoghamdyq úiymdar eskertkishter men monumentter ornatu turaly úsynystaryn eng aldymen Memlekettik komissiya qarauyna úsynuy kerek. Óz kezeginde komissiyada respublikalyq dengeyde ótkizilgen konkurs jenim­pazdary bolghan ýzdik jobalar qaralady. Sonymen qatar eskertetin bir jayt, qúrylysy ayaqtalghan, eskizderi men modelideri komissiyada aldyn ala qa­ralmaghan eskertkishter men monumentter jónindegi úsynystar komissiyanyng qarauyna qabyldanbaydy.
Qoryta aitqanda, elimizde kórkem­dik jәne iydeyalyq túrghyda tómen sapada jasalghan eskertkishterdi ornatugha jol berilmeui kerek. Búl baghytta bizding tarapymyzdan aldaghy uaqytta eskertkish ornatu mәselesin bir arnada jýzege asyru maqsatynda qoldanystaghy zannamany jetildiru, yaghny oghan tiyisti týzetuler engizu júmystaryn iske asyrudy josparlap otyrmyz.
Sondyqtan da eskertkishterding tarihy mәni erekshe әri kórkemdik sheshimining kónilge qonymdy boluy jәne joghary kәsiby biliktilikpen, estetikalyq talaptargha say oryndaluy atalghan Memlekettik komissiyanyng tikeley jauapkershiligindegi auqymdy sharua jәne bәrimizding azamattyq mindetimiz dep bilemin.

«Ana tili» gazeti