دارحان مىڭباي،

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى:

دارحان مىڭباي،

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى:

ەسكەرتكىشتەر - تۇتاستاي داۋىرلەر مەن زامانالاردىڭ كەسكىن-كەلبەتىن ايقىندايتىن، تاريحىن تارازىلايتىن مىزعىماس مۇرالاردىڭ ساناتىنا جاتاتىنى ءمالىم. مونۋمەنتالدى ونەردىڭ الەمدىك تاريحىنا كوز جۇگىرتسەك، ەجەلگى زاماننان بەرى ەلەۋلى تاريحي وقيعالاردى، ۇلى تۇلعالاردى جانە تانىمال قايراتكەرلەردى ماڭگى ەستە قالدىرۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى رەتىندە ەسكەرتكىش ورناتۋ تاجىريبەسى قالىپتاستى.
كونەدەن جەتكەن تاستا سالىنعان العاشقى قاۋىمدىق قۇرىلىس ونەرىنىڭ ۇلگىلەرىنەن باستاپ، ەجەلگى ءۇندىستان، ەگيپەت، گرەكيا جانە ريم داۋىرىنەن كەلىپ جەتكەن قايتالانباس مونۋمەنتالدى ونەر تۋىندىلارى بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى.
ەلىمىزدە ەسكەرتكىشتەر تۇرعىزۋ ءىسى حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا كەڭ ءورىس الىپ، عىلىم، ادەبيەت، قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ، اتاپ ايتساق، اباي، امانگەلدى يمانوۆ، شوقان ءۋاليحانوۆ جانە باسقا دا تاريحي تۇلعالارىمىزدىڭ ەسكەرتكىشتەرى الماتى قالاسى جانە وزگە وڭىرلەردە بوي كوتەردى.
تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا رەسپۋبلي­كامىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندە دە وسى ءۇردىس ەكپىن الىپ، ەلىمىزدىڭ بىرلىگى مەن تۇتاستىعىن ساقتاپ قالعان ۇلى تۇلعالارعا، حاندارىمىز بەن با­تىرلارىمىزعا ارنالعان ەسكەرتكىشتەر ورناتىلۋ ءىسى جۇزەگە اسا باستادى.
وسى ءۇردىستى جۇيەلى ءارى ماقساتقا ساي جۇيەلەۋ ءۇشىن 2001 جىلعى 1 ناۋرىزدا ۇكىمەتتىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ورناتىلاتىن ەسكەرتكىشتەر مەن مونۋمەنتتەر جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى» № 311 قاۋلىسى قابىلداندى. اتالعان قاۋلىمەن ەلىمىزدە ورناتىلاتىن ەسكەرتكىشتەر مەن مونۋمەنتتەردىڭ جوعارى يدەيالىق، كوركەمدىك دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ورناتىلاتىن ەسكەرتكىشتەر مەن مونۋمەنتتەر جونىندەگى مەم­لەكەتتىك كوميسسيانىڭ قۇرامى بەكىتىلدى. كوميسسيانىڭ جۇمىس ورگانى رەتىندە مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مادەنيەت كوميتەتى انىقتالدى.
كوميسسيا قۇرامىنا ەلىمىزدىڭ تا­نىمال ساۋلەتشىلەرى، مۇسىنشىلەرى، ونەر­تا­نۋ­شىلارى، عىلىم جانە ما­دەنيەت مەكەمە­لەرىنىڭ، شىعارما­شىلىق وداقتاردىڭ جانە باسقا دا مۇددەلى مەكەمەلەردىڭ وكىلدەرى ەندى. اتاپ ايتقاندا، كوميسسيا قۇرامىنداعى ساۋلەتشى سەرىك رۇستەمبەكوۆ، امانجول چيكاناەۆ، امانگەلدى سادىقوۆ، ءمۇسىنشى مۇرات مانسۇروۆ، بولات دوس­جان، توقتار ەرمەكوۆ، ونەرتانۋشى بايتۇرسىن ومىربەكوۆ سىندى ازاماتتاردىڭ قازاق ونەرىن ورگە سۇيرەپ جۇرگەنى بار­شاعا بەلگىلى. سونداي-اق كوميسسيا قۇرامىنداعى بەلگىلى تاريحشىلار، قوعام قايراتكەرلەرى، تاريحي-مادەني مۇرا سالاسىنداعى ماماندار كوميسسيا قاراۋىنا كەلىپ تۇسكەن ۇسىنىستاردى جان-جاقتى قاراپ، ءتيىستى ساراپتامالىق شەشىمگە كەلۋگە تولىق مۇمكىندىك بەرەدى.
وكىنىشكە قاراي، كەيبىر جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار تاراپىنان كوميسسيانىڭ كەلىسىمىنسىز ەسكەرتكىش ورناتۋ فاكتىلەرى ورىن الىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. وسىنداي كەلەڭسىز جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا مينيسترلىك تاراپىنان وبلىس اكىمدىكتەرىنە بىرنەشە رەت ەسكەرتۋ حاتتار جولدانعان.
سوعان قاراماستان، جەرگىلىكتى جەرلەر­دە زاڭ بۇزۋشىلىقتار ءالى دە ورىن الىپ وتىر. تەك قانا، وتكەن 2011 جىلى وبلىستاردا 20-دان استام جاڭا ەسكەرتكىشتەر زاڭسىز ورنا­تىلعان. ماسەلەن، اقتاۋ قالاسىندا قۇرمانعازىعا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سوزاق اۋدانىندا اسقار سۇلەيمەنوۆكە، شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اباي اۋدانىندا انەت باباعا، پاۆلودار قالاسىندا پاۆەل ۆاسيلەۆكە ورناتىلعان ەسكەرتكىشتەر بەلگىلەنگەن تارتىپپەن كوميسسيانىڭ قاراۋىنا ۇسىنىلماعان.
وسىنىڭ ناتيجەسىندە جەر-جەرلەر­دە كوركەمدىك دەڭگەيى سىن كوتەرمەيتىن ەسكەرتكىشتەر قاتارى كوبەيۋدە. ەگەر ەسكەرتكىش ورناتۋدىڭ تۇپكى ماقساتى بەلگىلى ءبىر تاريحي وقيعانىڭ ماڭىزى مەن ءمانىن ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزۋ، قايراتكەرلەردىڭ وشپەس بەينەلەرىن ەستە قالدىرۋ، سونىمەن قاتار ەلدى مەكەننىڭ تاعىلىمدىق-ەستەتيكالىق ءسانىن كەلتىرۋ تۇرعىسىنان ولشەيتىن بولساق، بۇل ماسەلەگە ءبىز اسا زور جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا ءتيىسپىز.
جالپى ەسكەرتكىش ورناتۋدىڭ ءوزى ۇل­كەن مادەنيەت ەكەندىگىن ەسكەرەر بولساق، ءار دەڭگەيدەگى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان قويىلاتىن ەسكەرتكىشتىڭ جوعارى كوركەمدىك دەڭگەيىنە كەلىسىم بەرە وتىرىپ، سول ءوڭىردىڭ مادەنيەتىن كوتەرۋدەگى مورالدىق جاۋاپكەرشىلىكتى قوسا جۇكتەۋگە ءتيىس دەپ بىلەمىن.
الداعى كەزەڭدە زاڭ تالاپتارى ورىندالماي ورناتىلعان ەسكەرتكىشتەر­گە ينۆەنتاريزاتسيا جاسالىپ، بۇل تۋرالى ەلەكتروندى جانە باسپا بۇقارالىق اقپارات قۇرال­دارىندا، مينيسترلىكتىڭ ينتەرنەت رەسۋرس­تارىندا جاريالاۋدى كوزدەپ وتىرمىز.
ياعني قازاقستان اۋماعىندا ورناتىلاتىن ءاربىر ەسكەرتكىش، مونۋمەنت، بيۋست بولسىن اتالعان كوميسسيا ساراپتاماسىنان وتكەننەن كەيىن عانا ورناتىلۋعا ءتيىس. ال بۇل راسىمدەردەن تىس قويىلعان ەسكەرتكىشتەرگە قاتىستى قاتال شەشىمدەر قابىلدانىپ، ولاردىڭ كوركەمدىك ساپاسىن قايتا قاراۋ جونىندەگى شارالار ىسكە اسىرىلۋى قاجەت دەپ سانايمىن.
وسى رەتتە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان نەمەسە شىعارماشىلىق وداقتار، قوعامدىق ۇيىمدار ەسكەرتكىشتەر مەن مونۋمەنتتەر ورناتۋ تۋرالى ۇسىنىستارىن ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك كوميسسيا قاراۋىنا ۇسىنۋى كەرەك. ءوز كەزەگىندە كوميسسيادا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە وتكىزىلگەن كونكۋرس جەڭىم­پازدارى بولعان ۇزدىك جوبالار قارالادى. سونىمەن قاتار ەسكەرتەتىن ءبىر جايت، قۇرىلىسى اياقتالعان، ەسكيزدەرى مەن مودەلدەرى كوميسسيادا الدىن الا قا­رالماعان ەسكەرتكىشتەر مەن مونۋمەنتتەر جونىندەگى ۇسىنىستار كوميسسيانىڭ قاراۋىنا قابىلدانبايدى.
قورىتا ايتقاندا، ەلىمىزدە كوركەم­دىك جانە يدەيالىق تۇرعىدا تومەن ساپادا جاسالعان ەسكەرتكىشتەردى ورناتۋعا جول بەرىلمەۋى كەرەك. بۇل باعىتتا ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان الداعى ۋاقىتتا ەسكەرتكىش ورناتۋ ماسەلەسىن ءبىر ارنادا جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا قولدانىستاعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ، ياعني وعان ءتيىستى تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ جۇمىستارىن ىسكە اسىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
سوندىقتان دا ەسكەرتكىشتەردىڭ تاريحي ءمانى ەرەكشە ءارى كوركەمدىك شەشىمىنىڭ كوڭىلگە قونىمدى بولۋى جانە جوعارى كاسىبي بىلىكتىلىكپەن، ەستەتيكالىق تالاپتارعا ساي ورىندالۋى اتالعان مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ تىكەلەي جاۋاپكەرشىلىگىندەگى اۋقىمدى شارۋا جانە ءبارىمىزدىڭ ازاماتتىق مىندەتىمىز دەپ بىلەمىن.

«انا ءتىلى» گازەتى