Birinshi jeltoqsan «Túnghysh Preziydent kýnine» oray elimizding memlekettik telearnalarynda «Qazaq: altyn adamnyng tarihy» atty derekti filim kórsetile bastady. Kartinada eks-preziydent Núrsúltan Nazarbaevtan amerikalyq rejisser Oliyver Stoun súhbat alady.

Segiz saghatta Qazaqstannyng 30 jyldyq tarihynan hәm ózining biylik basynda jýrip atqarghan júmystaryna toqtalghan Núrsúltan Nazarbaev taghy qanday mәlimettermen bólisti? Az-kem sholu jasap kórdik.

Gorbachev pen Elisinning eregesi

Núrsúltan Nazarbaev Sovet odaghynyng tarauy turaly eske alyp, Gorbachev pen Elisin arasyndaghy teketires turaly aitty.

«Gorbachev menen 10 jas ýlken bolatyn, biraq biz bir zamannyng úrpaghymyz. Bir sayasy tәrbiyeni kórdik. Biz bir-birimizdi tanitynbyz. Bir jýieden shyqtyq. Bir qyzyghy, Elisin menimen dos bolghysy keldi jәne shynynda da biz jaqsy aralastyq. Men olardyng arasyndaghy kelispeushilikti kórip, tatulastyryghym keldi», - deydi Nazarbaev.

Ári qaray:

«Kenes odaghynyn ydyrau kezi. Subektivti. Gorbachev pen Elsinning arasynda ayaq-asty ot tútandy... Gorbachevtyng shaqyrtuymen Elisin Mәskeuge bardy. KOKP OK hatshysy. Biraq ol Sayasy Buronyng mýshesi bolamyn dep oilady. Biraq Gorbachev ony ol jaqqa saylamady. Ol óte tәkappar adam edi. Búl onyng namysyna tiydi. Onyng narazylyghyn oppozisiya paydalandy. Sóytip Gorbachevtan Elsindi ajyrata bastady», - deydi Núrsúltan Nazarbaev

Núrsúltan Nazarbaev Gorbachev pen Elisinning bir-birine shyn qarsylyghyn Gorbachevtyng kabiynetine Elisin kirip kelip, qatqyl ýnmen sóilese bastaghynan kórgen. Elisiyn: «Men sening ornynda otyratyn bolam», - dese, Gorbachev: «Men әli de Preziydentpin», - dep jauap bergen. Elisiyn: «Ázirge!», - dep shyghyp ketedi. Onyng bar armany Gorbachevty qúlatu boldy dep eske alady eks-preziydent.

«Orys tili arqyly әlemdik biz әlemdik mәdeniyetke jettik»

Eks-preziydent Núrsúltan Nazarbaev óz súhbatynda: «orys tili arqyly әlemdik biz әlemdik mәdeniyetke jettik», - dep orys tiline bagha bergen eken.

«Orys mәdeniyetimen baylanys qazaqtar ýshin óte qolayly ról atqardy. Orys tili arqyly biz әlemdik mәdeniyetke shygha aldyq. Sebebi qazaq tilinde audarylmay túryp, tarihi, mәdeni, ghylymy derekkózder bolghan joq. Orys mәdeniyeti men orys tili arqyly jettik. Revolusiyagha deyin bilimdi adamdar 5-6% bolsa, qazir qazaqtardyng 100%-y bilimdi», - deydi Nazarbaev.

Elbasy «KARLAG-ta» dәrigerler, professorlar, basqa da bilimdi azamattar bolghanyn, solardyng әser etuimen kóptegen adamdardyng oqugha talpynysy ashylghanyn aita ketti. Almatyda «Mosfilim» bólimshesi bolyp, «Ivan Groznyi» sekildi taghy basqa da filimderding bizding qalamyzda týsirilgenin eske saldy.

Rahat Áliyev pen Múhtar Áblәzov turaly ne aitty?

Núrsúltan Nazarbaev 2015 jyly Avstriya týrmesinde qaytys bolghan búrynghy kýieu balasy Rahat Áliyev turaly da sóz qozghady.

«Ol qarjy polisiyasyn basqardy. Osyny paydalanyp, ol biznesterdi qysyp, aqshasyn tartyp aldy. Bir kezderi men oghan «toqta» dep eskerttim. Elestetinizshi, mening kýieu balam. Ýsh nemerem bar. Mening qyzym ýsh nemeremdi jәne olardyng әkesin ertip keldi. Ne istey alamyn? Mine, ol qylmysker dedim», - dep Rahat Áliyevti joghary lauazymgha taghayyndaghany qate sheshim bolghanyn aitady.

Núrsúltan Nazarbaev 1991 jyly Tәuelsizdik alghannan keyin lauazymdy oryndargha 30-32 jastaghy jigitterdi taghayynday bastaydy. Ózimen qatar qyzmet istegen әriptesterining bәri búrynghy kommunist bolghandyqtan, eski tәjiriybe kedergi bolmas ýshin uniyversiytette naryqtyq ekonomika men kapitalizm turaly oqyghan jastargha qyzmet úsynady.

«Jәne búl qate boldy. Kerisinshe, memleketting aqshasyn úrlay bastady. Kóbi jemqorlyqqa jol berdi. Ony (Áblәzov) London soty halyqaralyq alayaq dep tanyp, sottaldy. Men ony keshirdim», - deydi ol, búrynghy BTA bankining tóraghasy, qazirgi kýni bank mýlkin zansyz paydalanghany ýshin syrttay 20 jylgha sottalghan Múhtar Ábilәzovty menzep.

«Eng ýlken qateligi – ol bankke qaytyp baryp, sol bankti tonap, birneshe milliard dollar alyp ketti. Oghan qosa, ol ózining serigin tapsyrys berip óltirip tastady. Amerikanyng FBR-men birge biz múny zerttedik», - dep sózin ayaqtady Elbasy.

«Túnghysh Preziydent kýni» jyl sayyn birinshi jeltoqsanda atalyp ótetin meyram. 2011 jyly Parlamentte «Qazaqstan Respublikasy merekeleri turaly» zangha ózgeris engizilip, «Túnghysh Preziydent kýnine» arnalghan arnayy meyram bolyp bekitildi.

Jylda búl kýni qazaqstandyqtar bir kýn demalys alady. Al, memlekettik telearnalardan eks-preziydent Nazarbaev turaly derekti jәne kórkem filimder beriledi.

Ayjan Temirhan

Abai.kz