ءبىرىنشى جەلتوقسان «تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنىنە» وراي ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك تەلەارنالارىندا «Qazaq: التىن ادامنىڭ تاريحى» اتتى دەرەكتى فيلم كورسەتىلە باستادى. كارتينادا ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتان امەريكالىق رەجيسسەر وليۆەر ستوۋن سۇحبات الادى.

سەگىز ساعاتتا قازاقستاننىڭ 30 جىلدىق تاريحىنان ءھام ءوزىنىڭ بيلىك باسىندا ءجۇرىپ اتقارعان جۇمىستارىنا توقتالعان نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاعى قانداي مالىمەتتەرمەن ءبولىستى؟ از-كەم شولۋ جاساپ كوردىك.

گورباچەۆ پەن ەلتسيننىڭ ەرەگەسى

نۇرسۇلتان نازارباەۆ سوۆەت وداعىنىڭ تاراۋى تۋرالى ەسكە الىپ، گورباچەۆ پەن ەلتسين اراسىنداعى تەكەتىرەس تۋرالى ايتتى.

«گورباچەۆ مەنەن 10 جاس ۇلكەن بولاتىن، بىراق ءبىز ءبىر زاماننىڭ ۇرپاعىمىز. ءبىر ساياسي تاربيەنى كوردىك. ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى تانيتىنبىز. ءبىر جۇيەدەن شىقتىق. ءبىر قىزىعى، ەلتسين مەنىمەن دوس بولعىسى كەلدى جانە شىنىندا دا ءبىز جاقسى ارالاستىق. مەن ولاردىڭ اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتى كورىپ، تاتۋلاستىرىعىم كەلدى», - دەيدى نازارباەۆ.

ءارى قاراي:

«كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋ كەزى. سۋبەكتيۆتى. گورباچەۆ پەن ەلتسيننىڭ اراسىندا اياق-استى وت تۇتاندى... گورباچەۆتىڭ شاقىرتۋىمەن ەلتسين ماسكەۋگە باردى. كوكپ وك حاتشىسى. بىراق ول ساياسي بيۋرونىڭ مۇشەسى بولامىن دەپ ويلادى. بىراق گورباچەۆ ونى ول جاققا سايلامادى. ول وتە تاكاپپار ادام ەدى. بۇل ونىڭ نامىسىنا ءتيدى. ونىڭ نارازىلىعىن وپپوزيتسيا پايدالاندى. سءوءيتىپ گورباچەۆتان ەلتسيندى اجىراتا باستادى»، - دەيدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ

نۇرسۇلتان نازارباەۆ گورباچەۆ پەن ەلتسيننىڭ ءبىر-بىرىنە شىن قارسىلىعىن گورباچەۆتىڭ كابينەتىنە ەلتسين كىرىپ كەلىپ، قاتقىل ۇنمەن سويلەسە باستاعىنان كورگەن. ەلتسين: «مەن سەنىڭ ورنىڭدا وتىراتىن بولام»، - دەسە، گورباچەۆ: «مەن ءالى دە پرەزيدەنتپىن»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن. ەلتسين: «ازىرگە!»، - دەپ شىعىپ كەتەدى. ونىڭ بار ارمانى گورباچەۆتى قۇلاتۋ بولدى دەپ ەسكە الادى ەكس-پرەزيدەنت.

«ورىس ءتىلى ارقىلى الەمدىك ءبىز الەمدىك مادەنيەتكە جەتتىك»

ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوز سۇحباتىندا: «ورىس ءتىلى ارقىلى الەمدىك ءبىز الەمدىك مادەنيەتكە جەتتىك»، - دەپ ورىس تىلىنە باعا بەرگەن ەكەن.

«ورىس مادەنيەتىمەن بايلانىس قازاقتار ءۇشىن وتە قولايلى ءرول اتقاردى. ورىس ءتىلى ارقىلى ءبىز الەمدىك مادەنيەتكە شىعا الدىق. سەبەبى قازاق تىلىندە اۋدارىلماي تۇرىپ، تاريحي، مادەني، عىلىمي دەرەككوزدەر بولعان جوق. ورىس مادەنيەتى مەن ورىس ءتىلى ارقىلى جەتتىك. رەۆوليۋتسياعا دەيىن ءبىلىمدى ادامدار 5-6% بولسا، قازىر قازاقتاردىڭ 100%-ى ءبىلىمدى»، - دەيدى نازارباەۆ.

ەلباسى «كارلاگ-تا» دارىگەرلەر، پروفەسسورلار، باسقا دا ءبىلىمدى ازاماتتار بولعانىن، سولاردىڭ اسەر ەتۋىمەن كوپتەگەن ادامداردىڭ وقۋعا تالپىنىسى اشىلعانىن ايتا كەتتى. الماتىدا «موسفيلم» بولىمشەسى بولىپ، «يۆان گروزنىي» سەكىلدى تاعى باسقا دا فيلمدەردىڭ ءبىزدىڭ قالامىزدا تۇسىرىلگەنىن ەسكە سالدى.

راحات اليەۆ پەن مۇحتار ءابلازوۆ تۋرالى نە ايتتى؟

نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2015 جىلى اۆستريا تۇرمەسىندە قايتىس بولعان بۇرىنعى كۇيەۋ بالاسى راحات اليەۆ تۋرالى دا ءسوز قوزعادى.

«ول قارجى پوليتسياسىن باسقاردى. وسىنى پايدالانىپ، ول بيزنەستەردى قىسىپ، اقشاسىن تارتىپ الدى. ءبىر كەزدەرى مەن وعان «توقتا» دەپ ەسكەرتتىم. ەلەستەتىڭىزشى، مەنىڭ كۇيەۋ بالام. ءۇش نەمەرەم بار. مەنىڭ قىزىم ءۇش نەمەرەمدى جانە ولاردىڭ اكەسىن ەرتىپ كەلدى. نە ىستەي الامىن؟ مىنە، ول قىلمىسكەر دەدىم»، - دەپ راحات اليەۆتى جوعارى لاۋازىمعا تاعايىنداعانى قاتە شەشىم بولعانىن ايتادى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ 1991 جىلى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن لاۋازىمدى ورىندارعا 30-32 جاستاعى جىگىتتەردى تاعايىنداي باستايدى. وزىمەن قاتار قىزمەت ىستەگەن ارىپتەستەرىنىڭ ءبارى بۇرىنعى كوممۋنيست بولعاندىقتان، ەسكى تاجىريبە كەدەرگى بولماس ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەتتە نارىقتىق ەكونوميكا مەن كاپيتاليزم تۋرالى وقىعان جاستارعا قىزمەت ۇسىنادى.

«جانە بۇل قاتە بولدى. كەرىسىنشە، مەملەكەتتىڭ اقشاسىن ۇرلاي باستادى. كوبى جەمقورلىققا جول بەردى. ونى ء(ابلازوۆ) لوندون سوتى حالىقارالىق الاياق دەپ تانىپ، سوتتالدى. مەن ونى كەشىردىم»، - دەيدى ول، بۇرىنعى بتا بانكىنىڭ توراعاسى، قازىرگى كۇنى بانك مۇلكىن زاڭسىز پايدالانعانى ءۇشىن سىرتتاي 20 جىلعا سوتتالعان مۇحتار ءابىلازوۆتى مەڭزەپ.

«ەڭ ۇلكەن قاتەلىگى – ول بانككە قايتىپ بارىپ، سول بانكتى توناپ، بىرنەشە ميلليارد دوللار الىپ كەتتى. وعان قوسا، ول ءوزىنىڭ سەرىگىن تاپسىرىس بەرىپ ءولتىرىپ تاستادى. امەريكانىڭ فبر-مەن بىرگە ءبىز مۇنى زەرتتەدىك»، - دەپ ءسوزىن اياقتادى ەلباسى.

«تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى» جىل سايىن ءبىرىنشى جەلتوقساندا اتالىپ وتەتىن مەيرام. 2011 جىلى پارلامەنتتە «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەرەكەلەرى تۋرالى» زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىلىپ، «تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنىنە» ارنالعان ارنايى مەيرام بولىپ بەكىتىلدى.

جىلدا بۇل كۇنى قازاقستاندىقتار ءبىر كۇن دەمالىس الادى. ال، مەملەكەتتىك تەلەارنالاردان ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ تۋرالى دەرەكتى جانە كوركەم فيلمدەر بەرىلەدى.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz