2020 jyl Belarusi sayasy rejiymi ýshin betbúrys jyly desek te bolady. Minsk preziydenttik saylaudan keyin elde sayasy reformalar jasaytynyn aitty, anyghy imitasiya jýrgizudi bastady. Oghan 2020 jyldyng 9-tamyzynda bastalghan jalpyhalyqtyq narazylyq aksiyalary sebepker bolghan edi. Minsk kóshelerine shyqqan myndaghan halyq preziydenttik saylaudyng nәtiyjesin joyyp, qayta saylau ótkizudi talap etti. "Lukashenko zansyz preziydent" dep atap, "Tihanovskaya jendi" dep úrandady.

Sayasy daghdarys әli jalghasyn tabuda, tipti ushyghyp ketti. Minsk kóshedegi narazylyq aksiyalaryn kýshpen basyp, belsendilerdi jýzdep qamap, myndaghan adamdy qudalaugha úshyratyp, aiqyn qarsylyqty toqtatqanday boldy. Alayda ol әreketi halyqaralyq dengeyde qarsy reaksiyalardy tudyruda. Batys tarapy Belarusi eline adam qúqyghyn taptady degen negizde sanksiyalar saluda. Sanksiyalar jeke túlghalardan bastap iri ónerkәsip keshenderine deyinengizilip jatyr. Búl bir jaghynan Lukashenkony tyghyryqqa tirep, ony Reseyding qúshaghyna iytermeleude.

Minskting endi Batysqa baratyn joly joq, tek Mәskeu ghana. Songhy bir jyl ishinde Resey Belarusity iyemdenu baghytynda aiqyn jýrister jasady. Nesiyeler sanyn arttyrdy, qorghanys salasy boyynsha qújattargha qol qoyyldy, "Odaqtas memleket" jobasy ayasynda 28 kishi joba maqúldandy. Bir sózben aitqanda Resey Belarusiqa qatysty songhy otyz jyldyqta iske asyrugha talpynghan sayasy jýristerdi bir jyldyng ishinde jasady.

Belarusi basshysy Lukashenok tek Reseymen ghana qatynas ústaudyng qauipti ekenin jaqsy týsinedi. Batyspen de kelissóz jýrgizu alanyn ashpaq, alayda әzirge tym sәtsiz. Batysty bosqyndar daghdarysymen bopsalap kórip edi, týk shyqpady. Polisha, Baltyq elderi shekarany tars japty, әskerdi arttyryp, qorghanysty kýsheytti. Lukashenkonyng bopsasy Minskke jol ashpay, kerisinshe ony taryltqan siyaqty. Sebebi Europalyq qauymdastyq jana sanksiyalar paketin saludy talqylap jatyr.

Lukashenko endi Konstitusiyany ózgertemin dep mәlimdedi. Ol búl turaly talay mәrte aitqan edi, endi mine jana konstitusiyanyng mәtini de talqygha úsynylyp otyr. Qysqasha aitqanda manyzdy degen tústary kelesidey:

Belarusi elining preziydentining ókilettigi ayaqtalghannan keyin oghan qatysty preziydenttik immuniytet óz kýshinde qalady. Demek ol preziydenttik qyzmetinde jasaghan isteri ýshin jauapqa tartylmaydy.

Belarusi preziydenti shabuyldan qaza tapsa, onda elde tótenshe әskery jaghday jariyalanady. Biylik qauipsizdik kenesine ótedi, al kenesti Respublika kenesining spiykeri basqarady.

Belarusi preziydenti elde qarsy aksiyalar, mitingter, narazylyqtar bolsa elde tótenshe jaghday engize alady.

Preziydentti Belarusi elining jalpyhalyqtyng kenesi taqtan taydyra alady.

Belarysi eli yadrolyq beytaraptyqtan bas tartuy mýmkin (búl tarmaq talqylanyp jatyr).

Elde orys tili memlekettik tilmen qatar qoldanylady.

Preziydentting ókilettigi 5 jyl, bir adam eki mәrte ghana saylaugha týse alady.

Manyzdy degen tústary osylar. Jana Konstitusiya Lukashenko taqtan ketse de, onyng qauipsizdigin qamtamasyz etuge jazylghanday. Al yadrolyq beytaraptyqtan bas tartu degenimiz, Reseyding yadrolyq oqtúmsyqtaryn ornatugha rúqsat beru degendi bildiredi. Áriyne, búl Batysqa jasaghan sesi men bopsasy.

Lukashenko atalmysh Konstitusiyasy arqyly Reseyge taghy da jaqynday týspek. Ony jana zandaghy tarmaqtar anyq kórsetip otyr. Demek, aldaghy tanda Belarusityng Resey qúramyna enip ketu mýmkindigi de artty. Osylaysha Jemqorlyq pen úiymdasqan qylmysty zertteu ortalyghy (OCCRP)  "2021 jyldyng bas jemqory" dep  ataghan Aleksandr Lukashenko óz elining tәuelsizdigin әuletining tәuelsizdigi ýshin aiyrbastamaq synayly.

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz