«2012 j 11 qyrkýiek kýni Halyqaralyq Týrki akademiyasynyng úiymdastyruymen «Týrki ghylymy kenistigi: integrasiyalyq ýderisterding ontayly tetikteri»atty alqa jyiyn bolyp ótti» dep habarlaydy Halyqaralyq Týrki akademiyasynyng baspasóz qyzmeti.

Jyiyn barysynda  týrki tilderine ortaq әlipby әzirleu, ortaq terminologiyany birizdendiru, ortaq oqulyqtar dayyndau siyaqty ózekti mәseleler sóz bolyp,bolashaq qazaq әlipbiyining latyndalghan jobasy tanystyrylghan kórinedi.

Dóngelek ýstel sharasyna Týrkitildes memleketterding yntymaqtastyq kenesining (Týrki kenesi) ókilderi; Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Senatynyng deputattary; Memlekettik organdar, ghylymiy-zertteu instituttarynyng ókilderi;

BAQ ókilderi qatysty. Sharagha Týrkitildes memleket basshylary Kenesining (TMBK) bas hatshysy Qalel Aqynjy keldi.

Otyrys maqsaty:

• týrki әlipbiyin biregeylendiru - týrkilik ózara yntymaqtastyq pen yqpaldastyqtyng lingvomәdeny tetigi ekendigin aiqyndau;
• jalpytýrkilik ortaq terminologiyalyq jýie qalyptastyrudyng tetikterin naqtylau boldy.

«2012 j 11 qyrkýiek kýni Halyqaralyq Týrki akademiyasynyng úiymdastyruymen «Týrki ghylymy kenistigi: integrasiyalyq ýderisterding ontayly tetikteri»atty alqa jyiyn bolyp ótti» dep habarlaydy Halyqaralyq Týrki akademiyasynyng baspasóz qyzmeti.

Jyiyn barysynda  týrki tilderine ortaq әlipby әzirleu, ortaq terminologiyany birizdendiru, ortaq oqulyqtar dayyndau siyaqty ózekti mәseleler sóz bolyp,bolashaq qazaq әlipbiyining latyndalghan jobasy tanystyrylghan kórinedi.

Dóngelek ýstel sharasyna Týrkitildes memleketterding yntymaqtastyq kenesining (Týrki kenesi) ókilderi; Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Senatynyng deputattary; Memlekettik organdar, ghylymiy-zertteu instituttarynyng ókilderi;

BAQ ókilderi qatysty. Sharagha Týrkitildes memleket basshylary Kenesining (TMBK) bas hatshysy Qalel Aqynjy keldi.

Otyrys maqsaty:

• týrki әlipbiyin biregeylendiru - týrkilik ózara yntymaqtastyq pen yqpaldastyqtyng lingvomәdeny tetigi ekendigin aiqyndau;
• jalpytýrkilik ortaq terminologiyalyq jýie qalyptastyrudyng tetikterin naqtylau boldy.

Alqa jyiyndy ashqan HTA preziydenti, filologiya ghylymdarynyng doktory  Shәkir Ybyraev qatysushylargha juyrda ghana jaryq kórgen «Týrki dýniyesi» atty halyqaralyq alimanah jәne týrki әlemindegi kesek tuyndylardyng «Asyl múra» atty antologiyasyn tanystyrdy.Týrki dýniyesine ortaq ruhany qúndylyqtardy biriktirgen qomaqty da manyzdy enbekterding әrqaysysynyng salmaghynyng ózi - 4,5 keli.

Shara barysynda sóz alghan filologiya ghylymdarynyng doktory, fonolog Álimhan Jýnisbek HTA jobasynyng negizinde birqatar fonolog mamandardyng ortaq týrki әlipbiyin әzirleu ýstindegi júmystarymen ishinara tanystyryp shyqty. Kәzirding ózinde týrkilik ortaq 40 dybys jyinalyp, olardy biregeyleu men tútastau mәselesi qarastyryluda ekendigin bayandady.  Sonymen birge Á.Jýnisbek bolashaq qazaq әlipbiyining latyndalghan jobasymen de  qatysushylardy tanystyryp ótti. Ázirge taza qazaqy dybystar negizinde 28 әripten túratyn әlipby әzirlengen, alayda, sheteldik sózderdi jazu mәselesine qatysty taghy da qosymsha 3-4 qaryptyng enu yqtimaldyghyn eskertti ol.

Álipby jónindegi әngimeni qoryta kele, Sh.Ybyraev qazirgi kezde, әsirese, týrkitanu salasy ýshin lingvisterge  ortaq ghylymy әlipbiyding asa qajettigin  aita kelip, kenes ókimeti túsynda shygharylghan «Sovetskaya turkologiya» jurnalynyng bastamasymen tuyndap, qoldanylghan latyndyq qarypke negizdelgen әlipbiydi qoldanu barynsha manyzdy әri qolayly ekenin keltirdi. Áriyne, búl әlipby ortaq týrkilik tútynysqa emes, týrli әlipbiyde terilgen ortaq týrkilik әdebiy,tildik mәtinderdi ghylymy ortagha úsynu ýshin ghana ynghayly da qajet tetik bolatynyn aita kelip, bolashaqta sony retke keltirip, qoldanugha qolayly jaghday tughyzu Týrki akademiyasynyng bir mindeti bolyp otyrghanyn eskertti.

Dóngelek ýstelding kelesi mәselesi boyynsha QR Til komiyteti tóraghasynyng orynbasary, filologiya ghylymdarynyng doktory, termintanushy Sherubay Qúrmanbayúly TMD aumaghyndaghy jәne týrki elderindegi terminologiya tarihymen qysqasha tanystyra kelip, onyng býgingi mәselesin sheshu ghylymy ortaq tújyrymgha tirelip túrghanyn jetkizdi. Ortaq týrkilik terminologiya qalyptasyp, damuy ýshin týrki memleketterining belgili bir ortaq sheshimi qajettigin, sol qújattyng negizinde termintanushylar birigip júmys isteu mýmkindigi tuatynyn algha tartty.

Óz kezeginde sóz alghan TMBK bas hatshysynyng orynbasary Darhan Qydyrәli Kenes alqasynyng janynda  terminologiyalyq top qúrylghanyn, búl mәsele bolashaqta nazarda bolatynyn jetkizdi.

Sh.Qúrmanbayúlynyng aituynsha, kenes ókimeti kezinde birizdi terminologiya qalyptastyru arqyly últtyq terminderdi orystandyrugha әkelip mәjbýr etkenin jetkizdi. Shara barysynda týrkilik ortaq әlipby әzirleu men terminologiyany birizdendiru mәselesi eng әueli osy saladaghy sayasy naqty sheshim men ortaq ghylymy tújyrym jasaugha kelip tireletinin bayqatty.

Anyqtama.

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti N.Nazarbaevtyng 2009 jyldyng 3 qazanynda Ázirbayjan Respublikasynyng Nahchyvan qalasynda ótken Týrkitildes memleketter basshylarynyng toghyzynshy Sammiytinde halyqaralyq týrkologiyalyq ghylymy ortalyq qúru turaly jasaghan úsynysy  týrkitildes memleketter tarapynan qoldau tauyp, 2010 jyldyng 25 mamyrynda Qazaqstan Respublikasynyng elordasy - Astana qalasynda ghylymy ortalyq - Týrki akademiyasy qúrylghan bolatyn.

Týrkitildes memleketter yntymaqtastyq kenesining (Týrki kenesinin) II Sammiyti nәtiyjesinde Halyqaralyq Týrki akademiyasyn qúru turaly kelisimge qol qoyyldy. Osy qújat negizinde Qazaqstanda búryn qúrylyp, júmys istep jatqan Týrki akademiyasy endi Halyqaralyq mәrtebege ie bolu ýstinde.

Býgingi tanda dýnie jýzinin  30-gha tarta ghylymy zertteu instituttary jәne týrkologiyalyq ortalyqtarymen, 70-ten astam  sheteldik belgili týrkolog ghalymdarymen baylanys ornatyp otyrghan Halyqaralyq Týrki akademiyasy az uaqyttyng ishinde irgeli ghylymy zertteulerding alghashqy nәtiyjesi retinde 2011 jyly «Qazirgi týrkologiya» seriyasymen  24 enbek jariyalady.

Halyqaralyq Týrki akademiyasy Týrkitildes memleketter yntymaqtastyq kenesining (Týrki kenesinin) 2011 jylghy 20-21 qazan aralyghynda ótken  I Sammiytining nәtiyjesinde týrki әlemine ortaq «Týrki dýniyesi» atty halyqaralyq alimanah jәne týrki әlemindegi kesek tuyndylardyng «Asyl múra» atty antologiyasyn jaryqqa shygharyp, 2012 jyly 23 tamyzda Bishkek qalasynda ótken Týrki kenesining II Sammiytine úsyndy.

«Abay-aqparat»