Eldi basqarudyng búrynghy tetigi túiyqqa tirelip otyr. Ol búghan deyin de ózining tiyimdiligin kórsetken emes. Ákimshilik atqaru diktaturasyna negizdelgen eldi biyleu tetigi ekonomikalyq qalyptasu kezindegi ólara shaqqa shaq bolyp kelgenimen birge,  qoghamda myqty ornyqqan korrupsiyalyq-klandyq tetikti tiyimdi de nәtiyjeli memlekettik qúrylym dәrejesine kóterdi. Sonyng saldarynan elde demokratiyalyq, qanday da bir búqaralyq bastamalar bas kótere almay qaldy da, ol «jasotandyq» flesh-mob kórinisimen shekteldi.

Eng bastysy - elding memlekettik jogharghy qúzyry oblystyq jergilikti dengeyge kelgende jekelegen әkimderding sayasatyna úlasyp, jymdasyp, subektiv әkimdik diktaturagha ainaldy. Alayda, búl asa qúiqaly memlekettik shiykizat salasy әkimderding qolynda degen sóz emes, ol resurs klandyq toptardyng qarauynda qaldy da, Janaózen sekildi sayasy shyiqandardy pisirdi.

Memlekettik jogharghy ókimet qúzyrynyn  jergilikti aumaqtarda әkimdik biylikpen shektelui - elde әkimdik-klandyq toptardyng ósip jetiluine qúnar boldy. Ol bir jaghynan jogharghy elitalyq klandarmen auyz jalasu ýderisin bastan keship jatty. Býginde әr týrli әngimege arqau bolyp jýrgen sayasy alpauyt toptar osy ýderisting nәtiyjesi bolyp tabylady. Búl - qazaqstandyq basqarmaly demokratiya baghynyng jemisteri.

Eldi basqarudyng búrynghy tetigi túiyqqa tirelip otyr. Ol búghan deyin de ózining tiyimdiligin kórsetken emes. Ákimshilik atqaru diktaturasyna negizdelgen eldi biyleu tetigi ekonomikalyq qalyptasu kezindegi ólara shaqqa shaq bolyp kelgenimen birge,  qoghamda myqty ornyqqan korrupsiyalyq-klandyq tetikti tiyimdi de nәtiyjeli memlekettik qúrylym dәrejesine kóterdi. Sonyng saldarynan elde demokratiyalyq, qanday da bir búqaralyq bastamalar bas kótere almay qaldy da, ol «jasotandyq» flesh-mob kórinisimen shekteldi.

Eng bastysy - elding memlekettik jogharghy qúzyry oblystyq jergilikti dengeyge kelgende jekelegen әkimderding sayasatyna úlasyp, jymdasyp, subektiv әkimdik diktaturagha ainaldy. Alayda, búl asa qúiqaly memlekettik shiykizat salasy әkimderding qolynda degen sóz emes, ol resurs klandyq toptardyng qarauynda qaldy da, Janaózen sekildi sayasy shyiqandardy pisirdi.

Memlekettik jogharghy ókimet qúzyrynyn  jergilikti aumaqtarda әkimdik biylikpen shektelui - elde әkimdik-klandyq toptardyng ósip jetiluine qúnar boldy. Ol bir jaghynan jogharghy elitalyq klandarmen auyz jalasu ýderisin bastan keship jatty. Býginde әr týrli әngimege arqau bolyp jýrgen sayasy alpauyt toptar osy ýderisting nәtiyjesi bolyp tabylady. Búl - qazaqstandyq basqarmaly demokratiya baghynyng jemisteri.

Qazaqstandaghy ishki sayasy daghdarystar men arazdyqtardyng kózi eldegi әulettik, әkimdik jәne aumaqtyq toptardyng ózara qatynasynan tuyndaghan jәne tuyndaytyn ýrdister. Sonau Á.Qajygeldinnen bastap, býgingi B.Yrysqaliyevke deyingi elding ishki әrdengeyli elitalyq daghdarysy biylikke halyqtyng yqpalynyng joqtyghynan, az da bolsa, әser etu tetiginen júrday bolghandyghynan bolyp kelgen aqual. Atyraugha beymәlim, oblys týgili biznes әlemine belgisiz, ekonomika salasyna jat Bergey sekildi azamattardyng elding eng qúiqaly da tabysty aumaghyn  alty jyl basqaratynday memlekettik qayratkerlikke jetui - Qazaqstan qoghamynyng progressiv syipatynan tuyndaghan qúbylys emes, el biyligin oblystyq dengeyde jekeshelendirip alghan әkimdik diktaturalyq  resurstyng terendegen әri asqynghan kelbetining qyzara bórtken «ajary».

Atalghan jaghday atalghan, atalmaghan әkimderge qatysty emes. Búghan deyin qaralmay kelgen memlekettik әkimshilik bólinisting damushy elge birden bir dúshpan ekendigin ne angharmaudan, ne qasaqana osy qúrylymdy mise tútudan bolyp otyr. Búl jýiemen, býginde retin tapqan kezdeysoq adam әkim bola alyp, 2-3 jylda iri alpauyttardyng qataryna qosylyp, taghy sonday merzimde yqpaldy sayasy elita qúramyna sýngu yqtimalynyng bizding elde jazylmaghan zanday qabyldanyp otyrghandyghy - qayran qalarlyq! Bir oblysty basqarsan, elding sol aumaqtaghy barlyq sayasy tirligin qolgha alatynday mýmkindik bar: senat pen mәjiliske de deputat taghayyndau mýmkindigi de bar! Eldik auqym men dengeydegi mәseleni sheshuge qauqar boludyng ornyna, bala-shaghanyng qylyghyn istep, әkimderin qorghashtaytyn mandattylar ghana osynday әkimdik diktaturadan  jýieden shyghady. Jәne búl jýie talay Hrapunovtardy tughyzsa da, terenine boylaghan halyq ta, elita da bolmay otyr, bolatynday jaghdayda emes - әrkim ózining kógenine shyrmaluda.

Eldegi eng yqpaldy kisining 70 jyldyq mereytoyy qarsanynda «ashylghan» Shúbarshy «maydanynda» 9 adammen  9 kýn boyy soghysu sekildi bolmasa, 7 ay boyy janakózendik jergilikti  júmysshylarmen kelise almay, memleket tarapynan taytalasudyng arty nege aparghanyn kórgenimiz óz aldyna, sol jayttardyng býgingi memlekettik ishki sayasattyng qozghauyshyna (dvigateli) ainalghanyn baqylaugha mәjbýrmiz. Demek, memlekettik әkimshilik-aumaqtyq bólinis pen memlekettik qúzyr bólisu jýiesining әbden tozghandyghy,tiyimsizdigi óz aldyna, onyng elding beybit tirligine qarsy birden bir qayshy kýshke ainala bastaghandyghy. Ókinishtisi sol - memleket ishki sayasatyn bolyp jatqan әleumettik-sayasy insiydentterdi indikator etu men «órt sóndiru qyzmetin» basty taktika etuge ghana mәjbýr, soghan bet aldy. Derbes te әbjil memlekettik qyzmetting qauqary bayqalmaydy.

Jalpy alghanda, memleketting qyzmeti jogharghy biylikting qarjy ýlestirumen, jergilikti әkimdik biylikting sony ondy-soldy baqylausyz júmsauymen ghana syipattalyp otyr. El men halyqtyng taghdyry qysqasha aitqanda, jogharghy biylik pen oblystyq biylikting oiynyndaghy dopqa ainaldy. Jergilikti biylikting barlyq qauqar bola túra, sol aumaqtyng bar mәselesin sheshuge dәrmensiz,al jogharghy biylikting oryn alghan kesirge qatysty ózine degen aiqyn jauapkerligi taghy joq. Múnday «qúnarly topyraqta» talay toptar men tobyrlar bilgenderin istey beretini mәlim. Al, eldik, halyqtyq dengeydegi talay mәseleler qaghazdan qaghazgha kóship, talay baghdarlamalardy balalatyp,ýshjyldyq budjetting qarjysyn talaugha ghana arqau bolyp otyrghanday әser alasyn.

Halqy az, aumaghy enapat bizding elding keshegi kenestik әkimshilik bólinis aumaghy býgingi tәuelsiz eldi basqarugha qanshalyqty tiyimdi? Býgingi jolgharghy biylik pen tómengi biylikting ara-jigi qanday boluy kerek? Olardyng arasyndaghy halyqtyng qatysy qanday? Atalghan sayasy subektilerding ózara oiyn erejesi naqtylanbasa, damudyng naqty jolyna endi týse bastaghan Qazaqstan ýshin oqighadan oqighagha bayqaushy bolyp otyrghan halqy syrtqy әser men kýshterding qoljaulyghy bolmasyna kim kepil? Óz elining biyligine aralasqan azamattyq ústanym ghana ony otanshyl etetini, óz elin biyleuge aralasqan halyq qana tәuelsizdikti sezinetini úmytylmauy kerek!

Biylik barlyq dengeyde ózimen ózi, ózine ózi qyzmet etip, ózin ózi jarnamalaytyn, ózin ózi baqylaytyn absurdtyq jaghdayda otyrghanda, qoghamnan bәrin de kýtuge bolady. Elge sayasy reforma óz aldyna, eng bolmasa Janaózen dýrbeleninen keyin josparlanghan Jergilikti ózin ózi mengeru salasyna qan jýgirtu sekildi halyqtyng óz qauqaryn ózin biyleuge, óz qotyryn ózi qasugha qoly jetetindey tiyimdi biylik kózi qolgha alynbasa, sayasiy-әleumettik jaghdaydyng nege aparary belgisiz.

«Abay-aqparat»