Aqparattyq-tehnologiyalyq dәuirding nasihaty dýiim dýniyeni jaulaghaly beri shartarapta úly Frensis Fukuyama aitqanday: «Senim radiusy» syghymdalyp keledi. Álde kesirinen deymiz be, әlde әleuetinen deyik pe, әiteuir elimizding aqparattyng aghymynyng әseri júrtshylyqty amorftyq kýige týsergendey kórinedi. Anyghynda, basqa tәsilderdi esepke almay túryp, aqparattyq aghynnyng tasqyny tolassyz kýsheng ýstinde.

Elimizde songhy uaqytta oryn alghan jaghymsyz jaghdaylar býkil Qazaqstandy dýr silkindirip qana qoymay, úlan baytaq atyrapty iyelenip otyrghan elding ertenine kýmәn keltirgendey kórindi.  Ásirese, әzirgi kýni sayasy sahnadaghy kórinister barsha búqarynyng kónil kýiine kirbing búlt úyalatyp, «zamannyng kelbetinen qorqamyn» deushilerding qarasy kóbengde. Búghan dәlel keltire ketsek. Juyrda otandyq aqparat naryghyna jol tartqan «Reyting.kz» zertteu agenttigining zertteuine sýiensek, tayau bolashaqta oryn aluy mýmkin Qazaqstannyng túraqty damuy ýshin yqtimaldylyghy 27 qauip-qater iriktelip jariyalaghan bolatyn.

Aytyp aitpay ne kerek, osy kórinisterding birazy óz elimizde oryn alyp jatyr. Bir bayqaytynymyz, basqa faktorlargha qaraghanda, sayasy elita ishindegi qarym-qatynastar yqpaly erekshe basymdyqqa iye.

Aqparattyq-tehnologiyalyq dәuirding nasihaty dýiim dýniyeni jaulaghaly beri shartarapta úly Frensis Fukuyama aitqanday: «Senim radiusy» syghymdalyp keledi. Álde kesirinen deymiz be, әlde әleuetinen deyik pe, әiteuir elimizding aqparattyng aghymynyng әseri júrtshylyqty amorftyq kýige týsergendey kórinedi. Anyghynda, basqa tәsilderdi esepke almay túryp, aqparattyq aghynnyng tasqyny tolassyz kýsheng ýstinde.

Elimizde songhy uaqytta oryn alghan jaghymsyz jaghdaylar býkil Qazaqstandy dýr silkindirip qana qoymay, úlan baytaq atyrapty iyelenip otyrghan elding ertenine kýmәn keltirgendey kórindi.  Ásirese, әzirgi kýni sayasy sahnadaghy kórinister barsha búqarynyng kónil kýiine kirbing búlt úyalatyp, «zamannyng kelbetinen qorqamyn» deushilerding qarasy kóbengde. Búghan dәlel keltire ketsek. Juyrda otandyq aqparat naryghyna jol tartqan «Reyting.kz» zertteu agenttigining zertteuine sýiensek, tayau bolashaqta oryn aluy mýmkin Qazaqstannyng túraqty damuy ýshin yqtimaldylyghy 27 qauip-qater iriktelip jariyalaghan bolatyn.

Aytyp aitpay ne kerek, osy kórinisterding birazy óz elimizde oryn alyp jatyr. Bir bayqaytynymyz, basqa faktorlargha qaraghanda, sayasy elita ishindegi qarym-qatynastar yqpaly erekshe basymdyqqa iye.

Biyliktegi әrtýrli toptar qoghamdyq sanada kóbine «klan» dep atalady. Biz biletin birneshe klandar biylikti qúraushylar bolyp tabylatyndyqtan, olardyng óz mýddelerin algha shygharyp, yqpalyn tanytuy men kýsheytui ýshin ýlken qaqtyghysqa bara alatynyn BAQ-tan kórip, oqyp kónilimizge týiip jýrgen jayymyz bar.

Kóptegen adam shyghynyna әkelip soqtyrghan arazdy arandatular faktory belgili bir toptardyng paydasyna sheshilui yqtimal. Áleumettik qarsylyqtardyng ósu faktory da lobby toptardyng quyrshaq oiynyna ainaluy  әbden mýmkin. Álemdik sayasy sahnanyng tarihyna ýniler bolsaq, ýlken-ýlken klandar, jetekshi toptar osynday diyversiyalyq әdisti qoldanyp keledi. N.Makiavelliyding qayyrymsyzdyq sayasattyng negizgi bolyp sanalatyndyghyn, «maqsat amaldardy aqtaydy» degen qaghidanyng óz ómirshendigin joymay otyrghanyn osydan kóremiz.

Terrorizm men diny ekstremizm faktory qazirgi qoghamnyng kýn tәrtibinen týspeytin ýlken mәselege ainalyp otyr. Din atyn býrkemelep jamylghan búl destruktivti  toptarmen kýres tek qúqyqtyq, qúzyrly memlekettik organdardyng nazarynda ghana emes, azamattyq qoghamnyng barlyq instituttarynyng jiti baqylauynda boluy kerek. Kezinde memleket tarapynan jiberilgen qatelikterding kesirinen qazir osy mәselening «qany sorghalap túr».

Zertteu nәtiyjesinde nazargha ilikken tús, QR Preziydentining biylikke yqpal etu mýmkindiginen aiyrylyp qalu qaupine alandaushylyq bildirildi.  Elbasynyng qarsylastary (el ishindegi men syrtta) búqara arasyna jәne BAQ kózderin onyng densaulyghynyng jaghdayynyng nasharlaghandyghy turaly jii aqpar taratqanmen, Últ Kóshbasshymyzdyng denining saulyghy men amandyghyn jaqsy dep esepteymiz. Desek te, búl faktor tek bizding el ýshin ghana emes, sayasy sahnadaghy barlyq memleketterding birinshi basshylaryna da aitylady. Sebebi el biyleushileri - qogham túraqtylyghynyng kepili. Qarsylasushy toptar arasyndaghy shiyelenisting órship ketpeuine balta shabatyn jәne tepe-tendikti ústaytyn da eng aldymen biyleushi.

Qazirgi tanda, kóz jetkizip otyrghanymyzday, QR Preziydentine jәne onyng jaqyn jaqtastaryna ýlken sayasy núqsan keltiru maqsatynda keng auqymdy kompromat soghysyn qoldanu әdisi keng etek alyp jatyr. Búl faktordyng oryn aluy nәtiyjesinde respublika basshysyna jәne memlekettik biylik institutyna qoghamda tútastay senimsizdik qalyptastyratyny aidan anyq.

Taghy bir nazar audarar tús, «saray tónkerisinin» oryn aluy. Yaghni, jetekshi toptardyng qysym jasauy arqyly memleket basshysyn otstavkagha ketiru men basqa da ailalardy qoldanu әdisine kýmәnmen qarasaq ta, oryn alu yqtimaldylyghy baryn da jasyrmaghanymyz abzal.

Zertteu agenttigining zertteu nәtiyjesine qoryta qaraytyn bolsaq, búl qaterlerding damyp kele jatqany memleketimizge ýlken qauip tudyru mýmkindigin kórsetse kerek.

Jalpy aitqanda,  ýlken qater tudyruy mýmkin ishki әleumettik-sayasy faktorlar qazirgi ómirimizde kórinis alyp jatyr. Jasyrmayyq, memleketimizdin túraqtylyghy jәne qauipsizdigi ýshin әrtýrli qauip-qaterlerding payda boluy memlekettik biylik pen basqaru jýiesindegi syn kótermes jaghdaydyng kórsetkishi bolyp tabylady.

Onday jaghymsyz kýige shynayy ómirde týspes ýshin qoghamda qordalanghan mәselelerdi joygha baghyttalghan qajetti, keshendi sharalardy tiyanaqty úiymdastyru arqyly әrbir memlekettik organnyng ashyqtyghyn, transparenttiligin, tiyimdiligin arttyrudy talap etedi. Sonymen qatar, memlekettik apparatqa qoghamdyq baqylau ornatugha mýddeli azamattyq qogham instituttarynyng rólin shynayy kýsheytu - zaman talaby. Sol arqyly memleket pen qogham arasynda ózara kómek, kelisim, konstruktivizm, transparenttilik negizde túraqty qarym-qatynasyn keneytu qajet. Al әrbir azamat óz kezeginde «klandyq jýie» degen týsinikti eskilikting qaldyghy dep qabyldaghany jón.

Tәuelsiz memleketimizding qaryshtap damuyna eshbir qazaqstandyq kýmәn keltirmesi anyq, alayda әrbir janda alarmizm bolary haq.  Eng bastysy, HH ghasyrdyng postmodernistterining biri Jan Bodriyyardyng enbeginde aitylghanday «ýndemes kópshilikting kólenkesinde» qalyp qoymayyq!

«Abay-aqparat»