Jazushy, aqyn, qalamger... Búl úghymdar halqymyz ýshin qashanda qasiyetti. «Óner aldy - qyzyl til» dep tildi, onyng qúdiretin erekshe baghalaytyn halqymyz aqyndary men sheshenderin, dualy auyzymen últtyq, eldik mәselelerdi sheshken kósemderin qashanda ardaq tútqany tarihtan belgili jayt. Jazushylar bas qosqan kezde de elding bolashaghy, halqymyzdyng yntymaghy men berekesi, ruhany qúndylyqtar, tәuelsiz elimizding bayandy jetistikteri, memleketimizding býgingi kelbeti men ertengi asulary әngime arqauyna ainalary sózsiz. Jazushy qauymnyng ózara jýzdesip, pikir almasatyn kezi de, aragha jyldar salyp keletin - Qúryltay.

Jazushy, aqyn, qalamger... Búl úghymdar halqymyz ýshin qashanda qasiyetti. «Óner aldy - qyzyl til» dep tildi, onyng qúdiretin erekshe baghalaytyn halqymyz aqyndary men sheshenderin, dualy auyzymen últtyq, eldik mәselelerdi sheshken kósemderin qashanda ardaq tútqany tarihtan belgili jayt. Jazushylar bas qosqan kezde de elding bolashaghy, halqymyzdyng yntymaghy men berekesi, ruhany qúndylyqtar, tәuelsiz elimizding bayandy jetistikteri, memleketimizding býgingi kelbeti men ertengi asulary әngime arqauyna ainalary sózsiz. Jazushy qauymnyng ózara jýzdesip, pikir almasatyn kezi de, aragha jyldar salyp keletin - Qúryltay.

Abay atyndaghy Opera jәne balet teatrynda ótken Qazaqstan Jazu­shy­­larynyng kezekti HIV qúryl­ta­yy­­­na Qazaqstan Respubliy­kasy­nyng Mem­le­kettik hatshysy Múhtar Qúl-Múhammed, Preziydent Ákimshiligi Ishki sayasat bólimi mengerushisining orynbasary, jazushy Álibek Asqarov, Qazaqstan Respublikasynyng Mә­deniyet jәne aqparat viyse-miy­nistri Arman Qyryq­baev qatysty. Qúryltayda Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasynyng bes jyldyq esebi tyndalyp, basqarmanyng jana qúramy saylandy. Ádebiyetting býgingi jay-kýii, uaqyt talaby tudyrghan ózekti mәseleler sóz boldy.
Qúryltaydyng alghashqy sózi Mem­le­kettik hatshy Múhtar Qúl-Múhammedke berildi. Memlekettik hatshy Elbasy N.Á.Nazarbaevtyng Qúryltay qa­tysushylaryna joldaghan qúttyqtauyn oqyp, jiyn júmysyna sәttilik tiledi. Últtyq әdebiyet pen onyng damuy turasynda keleli oilarymen bólisip, tәuel­siz memleketimizding әdebiyeti men ónerine degen Elbasy qamqorlyghyn erekshe atap kórsetti.
- Jazushylardyn, qalamgerler­ding qay qoghamda bolmasyn alatyn orny erekshe bolghan. Sizder erekshe kәsip, erekshe óner iyesisizder, - dep bastady óz sózin Memlekettik hatshy. - Úly Jaratushydan jetken tórt kitaptyng biri Injilde «Áueli sóz bolghan» dep jazady. Demek, sóz ústaghan adam, qalam ústaghan adamnyng qay qoghamda, qay elde bolmasyn atqaratyn jýgi de, jauapkershiligi de zor bolghan. Búl - adamzat damuynyng әr kezenindegi úly qoghamdarda, úly memleketterding bәrinde birdey oryn alghan qúbylys. Jazushy bir úrpaqty ghana emes, tútas últty tәrbiyeleydi. Úly Abaydyng dýniyeden ótkenine jýz jyldan astam uaqyt ótse de, bir ghasyrdan astam uaqyttyng ishinde qazaq halqynyng talay buyny aqyn shygharmalarymen tәrbiyelendi. Tipti Abaydyng úlylyghy jiyrma birinshi ghasyrdyng biyiginen de asyp, biz úly dep kelgen, úlyq dep kelgen halyqtyn, HHI ghasyrdaghy ózge de halyqtardyng úrpaghyn tәrbiyeleuge kóshti. Mine, sóz ónerining qúdireti, qalam ónerining qúdireti degen osy bolsa kerek.
Múhtar Abrarúly óz sózinde uaqyttyng aldynda túrghan jauapkershilikti qazaq qalamgerleri óz dәrejesinde atqaryp kele jatqanyn, әdebiyet damuynyng býgini men keshegisin saralap, halyq arasynda alatyn ornynyng biyik te, kemel ekenin tilge tiyek etti.
- Qazaqtyng taghy bir úly jazushysy Ghabit Mýsirepovting «Ádebiyet úly bolmayynsha, últ úly bolmaydy» degen keremet sózi bar. Shyndyghynda, últtyng úlylyghy onyng ruhany qazyghynyng myqtylyghynda. Al sol ruhany qazyq pen dingekti ornyqtyrushy búl - jazushylar qauymy. HH ghasyrdyng ortasynda qazaq әdebiyetining dýniyedegi ataghy alysqa ketken talay últtardyng әdebiyetimen terezesi ten, al kóp jaghdayda ozyq ekendigin dәleldep ketken úly Múhtar Áuezovting shygharmalary - sonyng aiqyn aighaghy, - dedi ol. «Elbasymyz últ tәuelsizdigining jiyrma jyly ishinde, eng qiyn kezenderde Qazaqstan Jazushylar odaghyna ýnemi qoldau kórsetti. Elbasy tәuelsizdikting elen-alang shaghynda, әsirese 90-jyldardyng basynda kitap shygharu týgili, «otkrytka» shygharu múng bolghan kezde búl maqsatqa memleket tarapynan milliondaghan qarjy bóldirdi. Múnymen qatar, Memleket basshysynyng úigharuymen 1993 jyldan beri qaray Qazaqstan jazushylarynyn, jalpy shygharmashylyq ókilderining tandauly túlghalaryna memlekettik arnauly stiypendiya taghayyndap keledi. Búl da memleket tarapynan jasalyp otyrghan qamqorlyqtyng shynayy ýlgisi» dedi Múhtar Abrarúly. Memlekettik hatshy Qúryltay qarsanynda Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasynyng býgingi tynys-tirshiligimen, mún-múqtajymen tanysu ýshin Elbasy Qazaqstan Jazushylar odaghynyng tóraghasy Núrlan Orazalindi arnayy qabyldaghanyn, kezdesude jazushylardyng mәselesi, qazirgi qazaq әdebiyetining jay-kýii, keleli mәseleleri sóz bolghanyn atap ótip, aldaghy uaqytta Elbasynyng qatysuymen jazushylardyng ýlken kenesi ótui mýmkindigi baryn habarlady.
Qúryltay júmysyn bastaugha baylanysty hattamalyq sharalar ótkizilgennen keyin, jiyngha qatysushylar eki qúryltay arasynda baqilyq bolghan 118 qalamgerlerdi bir minut ýnsizdikpen eske aldy. Olardyng aty-jónderi oqyldy.
Sodan keyin Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasynyng tóraghasy Núrlan Orazalin jazushylardyng aldynda túrghan keleli mәselelerdi arqau etken bayandama jasady. Ol óz sózinde últ әdebiyetining ózekti mәselelerine, baghyt-baghdaryna, jazushylardyng jauapkershiligi men maqsat-múrattaryna, odaq júmysyna toqtaldy. Sonymen qatar jazushy qauymdy tolghandyryp jýrgen kitap taralymy men kitap saudasy jaghdayy, jazushylardyng enbegine tólenetin qalamaqy mәselesining sheshilui, jas qalamgerlerdi pәtermen qamtamasyz etuge baylanysty úiym tarapynan atqarylghan júmystardy bayandady. Qazaqstan Jazushylar odaghyna qatysty BAQ betterinde aitylyp jýrgen birqatar syny pikirlerge qa­tysty saliqaly jauap berdi. QJO ózin-ózi qarjylandyratyn úiym bolghandyqtan ghimarat kenselerin jalgha beru - qarjy tapshylyghyn sheshuding amaly ekenin mәlim etti. Áldebireulerding shaghym týsirgenine baylanysty odaqta qarjylyq tekserulerding jýrgizilgenin, alayda eshqanday zang búzushylyq әreketterding anyqtalmaghanyn aitty.
Núrlan Orazalinning qalamaqy mәselesi men qarjy tapshylyghyna baylanysty shygharyluy tejelip qalghan «Syn» jurnalyn memleket­tik tapsyryspen shygharylatyn basylymdardyng qataryna qosu jónindegi úsynysyna Múhtar Abrarúly nazar audaryp, mәselening onynan sheshiletinine sendirdi. Múhtar Abrarúly jazushylargha qalamaqy tóleu mәselesi kópten beri aitylyp kele jatqanyn, tayau uaqytta memlekettik tapsyrys­pen jaryq kóretin tuyndylargha jәne jazushylargha bólinetin qalamaqynyng eng tómengi shekti mól­sheri belgilenetindigin, qalamaqy beriletin әdeby tuyndylardyng Qazaqstan Jazushylar odaghy janyndaghy proza, poeziya, dramaturgiya, t.b. seksiyalarynda talqylaudan ótui tiyis degendi aitty.
Búl kýni alys-jaqyn shetelderden izgi tilekti arqalaghan qúttyqtau hattar kelip týsip jatty. Atap aitar bolsaq, olar Týrkiya, Resey, Ázirbayjan, Belarusi, Qyrghyzstan Jazushylar odaqtary atynan kelgen hattar. Sonymen qatar belgili aqyn Oljas Sýleymenov, jazushylar Sherhan Múrtaza, Ábish Kekilbayúly, Rollan Seysenbaev, Qazaqstan Suretshiler odaghynyng tóraghasy Ómirbek Baytúrsynov, «Aq jol» partiyasynyng tóraghasy Azat Peruashevtyng atynan da jý­rekjardy lebizge toly qúttyq­taulardyng kelgeni habarlandy.
Qúryltay júmysyna qatysqan QR ÚGhA akademiygi, Memlekettik syilyqtyng laureaty Serik Qirabaev tolghamdy oilarymen bólisti. Ol qoghamdaghy jazushynyng róli, jana zamannyng jasampaz keyipkerin qalyptastyru, jazushylardyng jeke sheberhanasy men jan dýniyesi haqynda, jalpy shygharmashylyq enbek jayynda әngime qozghady.
Qazaqstan Jazushylar oda­ghy­nyng osy qúryltaygha deyingi atqarghan enbegin saralaytyn Baqylau-tekseru komissiyasynyng esebin belgili aqyn Ayan Nysanalin jasady. Alqaly bas­qosuda qazaq poeziyasynyng qazir­gi jay-kýii turaly aqyn Israil Saparbay, proza sektory boyynsha atqarylghan sharua­lar tónireginde jazushy Túrysbek Sәuketaev, Qazaqstandaghy orys әdebiyetining damuy jayynda seksiya jetekshisi Lubovi Shashkovanyng bayandamalary tyndaldy.
Týsten keyingi erkin pikir almasu jaghdayynda Qazaqstan Jazushylar odaghynyng atqarghan júmystary turaly Qabdesh Júmadilov, Múhtar Shahanov, Aqúshtap Baqtygereeva, Iran-Ghayyp, Túrsynbek Kәkishev, Orazbek Sәrsenbaev, Beksúltan Núrjeke, Qoghabay Sәrsekeev, Ahmetjan Ashiry sekildi belgili aqyn-jazushylar óz oilarymen bólisti.
Jiyn sonynda Qazaqstan Jazu­shylarynyng kezekti XIV qúryltayyna qatysushylardyng ýndeui qabyldanyp, odaqtyng 147 adamnan túratyn basqarma mýsheleri saylandy. Olar óz kezeginde Qazaqstan Jazushylar odaghynyng basshylyghyn saylady. Basqarmanyng alghashqy plenumy ótkizilip, ony belgili jazushy Qalihan Ysqaq jýrgizip otyrdy. Basqarma mýshelerining úigharymy boyynsha Núrlan Orazalin Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasynyng tóraghasy bolyp qayta saylandy. Jazushylar odaghy basqarmasy tóraghasynyng birinshi orynbasary bolyp Ghalym Jaylybay, Jazushylar odaghy basqarmasy tóraghasynyng orynbasarlary bolyp Janarbek Áshimjan, Maraltay Rayymbekúly saylandy.

Dәuirjan Tólebaev

"Ana tili" gazeti