Jas jurnalister arasynda tilimizdi qoldanuda kóptegen aghattyqtar ketip jatady. Tilimizding tazalyghyn qorghau maqsatynda qoldanystaghy sonday aghat sózder men qighash tirkesterdi kórsetip, onyng dúrys núsqalaryn nazarlarynyzgha úsynghandy jón kórdim.

Qazaq tilinde «mujskoy rod», «jenskiy rod» degen joq. Sondyqtan «azamatsha» dep aitylmaydy da jazylmaydy. Ol oryssha «grajdanka» degenning kalka audarmasy. QR Konstitusiyasynda er de, әiel de «azamat» degen bir sózben berilgen. Sol sebepti «azamatsha» sózi qoldanugha jatpaydy.

Oqys oqighadan, apattan, qylmystyq әreketterden, soghys qimyldarynan ólgen adamdy «qaza boldy» deydi. Óz ajalynan dýnie salghan adamdy «qaytys boldy» deydi.

«Nәtiyjesi» men «saldary» sózderi jii shatastyrylady. «Sonday kelensizdik nәtiyjesinde sharuanyng bәri toqtap qaldy» degen sóilemde «nәtiyjesi» orynsyz qoldanylghan. Teris úghym tughyzatyn sóilemde «nәtiyjesinde» degen sózding ornyna «saldarynan» degen sózding qoldanyluy útymdy bolady. Sonda әlgi sóilem «Sonday kelensizdik saldarynan sharuanyng bәri toqtap qaldy» bolyp dúrys úghym beredi.

Qazaqsha «alyp keldi» tirkesi tura maghynasynan basqa («priynes») jaghdayda oryssha «priyvel» degen sózding kalka audarmasy retinde qate qoldanylyp jýr. Paydalanatyn dúrys sóz – «soqtyrdy». «Jeltoqsan kóterilisi KSRO-nyng ydyrauyna alyp keldi» degen sóilem qate bolady. Dúrysy «Jeltoqsan kóterilisi KSRO-nyng ydyrauyna soqtyrdy».

«Oray» men «qaray» sózderi de shatys qoldanylyp jýr. «Ókinishke oray» dep aitylmaydy. Dúrysy – «ókinishke qaray». «Oray» sózi ondy iske, «qaray» sózi ókinishke baylanysty qoldanylady.

Jas kezimizde agha buyn jurnalister qazaq tilinde «syi», «tyi» degen eki sózden basqa jerde «si» arqyly jazylatynyn ýiretetin. Býgingi jas әriptesterimizding osyny bilgeni dúrys.

Oryssha «bolishoe spasibo!» degendi kóp telejurnalister sózbe sóz «ýlken rahmet» dep audaryp paydalanady. Rahmetting ýlkeni, kishisi bolmaydy. Qazaqsha búl tirkes «kóp rahmet!» bolu kerek!

«Tughan kýn» dúrys pa әlde «tuylghan kýn» dúrys pa? Birqatar adamdar «tuylghan kýndi» tyqpalay beredi. Dúrysy – «tughan kýn»! Osyghan antonim «ólgen kýndi» eshkim «ólingen kýn» demeydi ghoy. Ghalymdar «tughan kýnnin» dúrys ekenin aituday-aq aityp keledi.

Jastardyng arasynda jii aitylatyn «otyryq», «jatyryq» sózderi qazaq tilining qoldanylu normasyna ýilespeydi. Mýmkindiginshe onday jarymjan sózderdi qoldanudan aulaq bolghan jón.

Sózderdi qoldanu barysynda kýmәn tusa «Termincom.kz», «Emle kz», «Sozdikgor.kz» sayttaryn qarap dúrysyna kóz jetkizuge bolady.

Marat Bәidildaúly

Abai.kz