Biylghy jylghy qantar aiynyng alghashqy kýnderi býkil qazaq halqynyng esinde elimizding tarihyndaghy eng bir qayghyly kezeng retinde qalatyny sózsiz. Osy bir syn saghatta elimizding bolashaghy men memleketimizding tәuelsizdigi tarazygha týskeni de bәrimizge ayan. El basyna kýn tughan sol kýnderi Preziydentimiz qysyltayang uaqytqa sәikes batyl sheshimder qabyldamaghanda keleshegimiz ne bolary búlynghyr edi. Sol kezderi Almaty, Aqtóbe, Qyzylorda, Taraz, taghy basqa qalalarda ne bolyp jatqanyn teledidar arqyly kórip otyryp, biz Qazaqstan halqy negizinen memleket basshysynyng qabyldaghan sheshimderin tolyq qoldap otyrdyq.

Býgingi kýni, sol qayghyly oqighanyng bastan keshirgenimizge jarty jyldan asa uaqyt ótkende, Qazaqstan halqynyng bir bólegi qantar tragediyasyna basqasha sipat berip, shyndyqtyng auylynan alystay bastaghan siyaqty. Áriyne kez-kelgen memleketting ótken tarihynda, әr týrli faktorlardyng әserimen, ony búrmalaushylyq faktylarynyng bolatynyn biz bilemiz. Qazaq halqy da ýsh jýz jyldan asa Reseyding qol astynda bolghan kezde ótken tarihymyz tolyghynan teris ainaldyrylyp, asyldarymyz men ardaqtylarymyzdy, handarymyz men batyrlarymyzdy úmytqan bolatynbyz.

Biraq qantardyng qandy oqighasynyng ótkeni kýni keshe ghoy. Bәri kóz aldymyzda, eske týsse әli kýnge deyin denemiz týrshigedi. Múnyng bәrin men nege aityp otyrmyn. Elimizding biylikke oppozisiyadaghy keybir sayasy túlghalary, belgili media resurs iyeleri, qúqyq qorghaushylar, blogerler býgingi kýni qantar aiyndaghy qandy oqighany bylay surettep jýr. Ol kýnderi Qazaqstannyng kóptegen qalalarynda beybit sheruler ótip jatty. Sodan qoryqqan biylik sol beybit sheruge qatysushylargha qarsy eskertusiz oq atugha búiryq berdi dep, qysqasy osy tragediyanyng bar jauapkershiligin Preziydentimiz oqaevtyng moynyna ilgisi keletin synayly. Áriyne biz bәrimiz bilemiz ótken jyldyng jeltoqsany men osy jylghy qantar aiynyng basynda Manghystau ónirinde bastalghan beybit sheru elimizding birqatar ónirlerinde qoldau tapqanyn. Biraq orys aghayyndar aitqanday «muhy otdelino, kotlety otdelino» qarayyq. Shynynda qantar aiynyng besinshi júldyzynyng birinshi jartysyna deyin sherulerding beybit týrde ótkeni ras. Biraq ol kýnderi qalalardaghy tәrtipti saqtau maqsatynda shyqqan polisiya, respublikalyq úlan qyzmetkerleri de qarusyz shyghyp edi ghoy. Oghan býkil respublika júrtshylyghy kuә. Al qantardyng besi kýni týsten keyin jaghday týbegeyli ózgerdi. Qalalargha belgili bir kýshterding basshylyghymen baskeser búzaqylar men lankesterding ýlken toptary kirdi. Mýmkin jiyrma myng emes on myng nemese bes myng bolar, mýmkin shet elden emes, ózimizde ishte dayyndalghandar bolar, biraq besi kýni týsten keyin jogharyda atalghan qalalarda qan-maydannyng bastalghany fakt. Preziydent myrza da «za chto kupiyl, za to y prodal». Ol sol kýni tek Mәsimovtyng bergen aqparatyn halyqtyng nazaryna jetkizdi. Ony da týsinuge bolady, dәl sol kezde onda basqa aqparat kózi bolghan joq. Qantardyng besi men ony arasyndaghy bolghan jaghdaylardy aityp jatudyng qajeti joq dep esepteymin. Ony barlyghymyz kórdik. Atys-shabys, qúqyq qorghau organdarynyng qyzmetkerlerin qarusyzdandyryp, úryp-soghu, qorlau, әkimshilik ghimarattaryna, polisiya, últtyq qauipsizdik komiytetining ofisterine, qaru-jaraq satatyn dýkenderge, әuejaylargha shabuyl jasau, olardy tonap, órteu, mashinalarmen әkelip lankesterge qarular taratu, osynyng bәri kóz aldymyzdan ótken joq pa? Álde múnyng bәri eles pe nemese mýmkin biz olardy týsimizde kórgen shygharmyz. Nemese Qazaqstan telekanaly bizge batystyng blokbasterin kórsetti me eken. Joq, múnyng bәri shyndyq, ony bәrimiz óz kózimizben kórdik. Osy kezende Preziydentting qabyldaghan sheshimderi sol qysyltayang uaqyttyng talabyna say tótenshe sheshimder dep oilaymyz.

Áriyne jaghday tynyshtalghannan keyingi polisiya jәne últtyq qauipsizdik komiyteti qyzmetkerlerining tútqyndalghandargha qarsy jasaghan shekten tys azaptau, qorlau siyaqty faktyleri jóninde әngime basqasha. Olardyng bәri múqiyat tekserilip, kinәliler tiyisti qatang jazalaryn aluy qajet. Búl jónindegi Preziydentting pikiri de bizge belgili. Eng alghashqy signaldar alghannan keyin-aq Preziydent adam qúqyghyn qorghau ombudsmeni men belgili tәuelsiz advokattargha búl mәseleni baqylau maqsatynda ýlken ókiletter bergenin bilemiz.

Qantar oqighalarynyng eng basty tragediyasy, ol osy kýnderi qaza bolghan adamdardyng mәselesi. Sóz joq búl orny tolmas qayghy. Sol kýnderi biz, býkil Qazaqstan halqy, sol shaHidterding jaqyndarymen birge aza túttyq. Biraq búl jerde de әli beti ashylmaghan aqtandaqtar bar. Ol, sol kýnderi qaza bolghan 238 adamnyng qanshasy beybit adamdar, al qanshasy lankester jәne solardyng qanshasy qúqyq qorghau qyzmetkerlerining qolynan, al qanshasy lankesterding qolynan qaza tapty. Býgingi kýnge deyin biz әli búl mәselening anyq-qanyghyn bilmeymiz. Osy mәselege qatysty taghy bir aitayyn degenim, ol sol qysyltayang kýnderi qala túrghyndarynyng óz ómirleri men balalarynyn, jaqyndarynyng ómiri ýshin jauapkershiligi. Biz bәrimiz bilemiz sol kýnderi Qazaqstannyng birneshe qalalarynda, әsirese Almaty qalasynda, komendanttyq jaghday jariyalanyp, teledidardan әrbir jarty saghat sayyn túrghyndargha qaladaghy jaghdaydyng ushyghyp túrghanyn, kóshege asa qajettilik bolmasa shyqpau turaly habarlama taratylyp otyrdy. Biraq soghan qaramastan keybir túrghyndar ózderinin, jaqyndarynyng ómirlerin tәuekelge salyp, ortalyq alangha mashinamen qydyryp kelulerin qalay týsinuge bolady. Ásirese kishkentay Aykórkemning әkesinin, altynshy ma әlde jetinshi qantarda barlyq balalaryn mashinagha tiyep alyp, lankester oiran salyp jatqan qalany aralap jýrgenin qanday jauapkershilikke sidyrugha bolady. Sol kisilerding mashinalarynyng manday әineginde búl mashinada beybit adamdar otyr dep jazylmaghan bolar.

Aytylghandardy qorytyndylay kele aitarym, oppozisiyadaghy sayasatkerler, jurnalister, blogerler bolsyn, әsirese qoghamda belgili bir pikir qalyptastyratyn V.N. Boreyko, G.H. Erghaliyeva, G. Bajkenova siyaqty belgili tәuelsiz media kanal iyeleri bolsyn, qantar oqighalaryna taldau jasau kezinde birjaqty bolmay, tek shyndyqty negizge alsa deymiz. Sol kýnderi memleketimizdi barlyq kýshtik organdarynyng basshylary satyp ketip, Preziydentting jalghyz qalghanyn, sol kezde ol tek qana halyqqa ghana sýiengenin biz úmytpauymyz qajet. Preziydentimiz ol kýnderi óz ómirining de ústaranyng jýzinde túrghanyna qaramastan elimizding bolashaghyn, memleketimizding tәuelsizdigin saqtaudy jeke basynyng jauapkershiligine aldy. Áriyne Preziydentti sýtten aq, sudan taza, perishte deuden aulaqpyz. Ol kisining de jibergen qatelikteri jeterlik bolar. Memleketti basqaru onay sharua emes. Eger biz elimizdin, halqymyzdyng bolashaghyn oilasaq, memleketimizding basshysynyng atqaryp jatqan isterine týsinistikpen qarap, synasaq ta tek әdildikti negizge alsaq degen niyet.

Sәmet Yqlasúly Bayqonyrov

Abai.kz