بيىلعى جىلعى قاڭتار ايىنىڭ العاشقى كۇندەرى بۇكىل قازاق حالقىنىڭ ەسىندە ەلىمىزدىڭ تاريحىنداعى ەڭ ءبىر قايعىلى كەزەڭ رەتىندە قالاتىنى ءسوزسىز. وسى ءبىر سىن ساعاتتا ەلىمىزدىڭ بولاشاعى مەن مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى تارازىعا تۇسكەنى دە بارىمىزگە ايان. ەل باسىنا كۇن تۋعان سول كۇندەرى پرەزيدەنتىمىز قىسىلتاياڭ ۋاقىتقا سايكەس باتىل شەشىمدەر قابىلداماعاندا كەلەشەگىمىز نە بولارى بۇلىڭعىر ەدى. سول كەزدەرى الماتى، اقتوبە، قىزىلوردا، تاراز، تاعى باسقا قالالاردا نە بولىپ جاتقانىن تەلەديدار ارقىلى كورىپ وتىرىپ، ءبىز قازاقستان حالقى نەگىزىنەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ قابىلداعان شەشىمدەرىن تولىق قولداپ وتىردىق.

بۇگىنگى كۇنى، سول قايعىلى وقيعانىڭ باستان كەشىرگەنىمىزگە جارتى جىلدان اسا ۋاقىت وتكەندە، قازاقستان حالقىنىڭ ءبىر بولەگى قاڭتار تراگەدياسىنا باسقاشا سيپات بەرىپ، شىندىقتىڭ اۋىلىنان الىستاي باستاعان سياقتى. ارينە كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ وتكەن تاريحىندا، ءار ءتۇرلى فاكتورلاردىڭ اسەرىمەن، ونى بۇرمالاۋشىلىق فاكتىلارىنىڭ بولاتىنىن ءبىز بىلەمىز. قازاق حالقى دا ءۇش ءجۇز جىلدان اسا رەسەيدىڭ قول استىندا بولعان كەزدە وتكەن تاريحىمىز تولىعىنان تەرىس اينالدىرىلىپ، اسىلدارىمىز مەن ارداقتىلارىمىزدى، حاندارىمىز مەن باتىرلارىمىزدى ۇمىتقان بولاتىنبىز.

بىراق قاڭتاردىڭ قاندى وقيعاسىنىڭ وتكەنى كۇنى كەشە عوي. ءبارى كوز الدىمىزدا، ەسكە تۇسسە ءالى كۇنگە دەيىن دەنەمىز تۇرشىگەدى. مۇنىڭ ءبارىن مەن نەگە ايتىپ وتىرمىن. ەلىمىزدىڭ بيلىككە وپپوزيتسياداعى كەيبىر ساياسي تۇلعالارى، بەلگىلى مەديا رەسۋرس يەلەرى، قۇقىق قورعاۋشىلار، بلوگەرلەر بۇگىنگى كۇنى قاڭتار ايىنداعى قاندى وقيعانى بىلاي سۋرەتتەپ ءجۇر. ول كۇندەرى قازاقستاننىڭ كوپتەگەن قالالارىندا بەيبىت شەرۋلەر ءوتىپ جاتتى. سودان قورىققان بيلىك سول بەيبىت شەرۋگە قاتىسۋشىلارعا قارسى ەسكەرتۋسىز وق اتۋعا بۇيرىق بەردى دەپ، قىسقاسى وسى تراگەديانىڭ بار جاۋاپكەرشىلىگىن پرەزيدەنتىمىز وقاەۆتىڭ موينىنا ىلگىسى كەلەتىن سىڭايلى. ارينە ءبىز ءبارىمىز بىلەمىز وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسانى مەن وسى جىلعى قاڭتار ايىنىڭ باسىندا ماڭعىستاۋ وڭىرىندە باستالعان بەيبىت شەرۋ ەلىمىزدىڭ بىرقاتار وڭىرلەرىندە قولداۋ تاپقانىن. بىراق ورىس اعايىندار ايتقانداي «مۋحي وتدەلنو، كوتلەتى وتدەلنو» قارايىق. شىنىندا قاڭتار ايىنىڭ بەسىنشى جۇلدىزىنىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنا دەيىن شەرۋلەردىڭ بەيبىت تۇردە وتكەنى راس. بىراق ول كۇندەرى قالالارداعى ءتارتىپتى ساقتاۋ ماقساتىندا شىققان پوليتسيا، رەسپۋبليكالىق ۇلان قىزمەتكەرلەرى دە قارۋسىز شىعىپ ەدى عوي. وعان بۇكىل رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى كۋا. ال قاڭتاردىڭ بەسى كۇنى تۇستەن كەيىن جاعداي تۇبەگەيلى وزگەردى. قالالارعا بەلگىلى ءبىر كۇشتەردىڭ باسشىلىعىمەن باسكەسەر بۇزاقىلار مەن لاڭكەستەردىڭ ۇلكەن توپتارى كىردى. مۇمكىن جيىرما مىڭ ەمەس ون مىڭ نەمەسە بەس مىڭ بولار، مۇمكىن شەت ەلدەن ەمەس، وزىمىزدە ىشتە دايىندالعاندار بولار، بىراق بەسى كۇنى تۇستەن كەيىن جوعارىدا اتالعان قالالاردا قان-مايداننىڭ باستالعانى فاكت. پرەزيدەنت مىرزا دا «زا چتو كۋپيل، زا تو ي پرودال». ول سول كۇنى تەك ءماسىموۆتىڭ بەرگەن اقپاراتىن حالىقتىڭ نازارىنا جەتكىزدى. ونى دا تۇسىنۋگە بولادى، ءدال سول كەزدە وندا باسقا اقپارات كوزى بولعان جوق. قاڭتاردىڭ بەسى مەن ونى اراسىنداعى بولعان جاعدايلاردى ايتىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ەسەپتەيمىن. ونى بارلىعىمىز كوردىك. اتىس-شابىس، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن قارۋسىزداندىرىپ، ۇرىپ-سوعۋ، قورلاۋ، اكىمشىلىك عيماراتتارىنا، پوليتسيا، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ وفيستەرىنە، قارۋ-جاراق ساتاتىن دۇكەندەرگە، اۋەجايلارعا شابۋىل جاساۋ، ولاردى توناپ، ورتەۋ، ماشينالارمەن اكەلىپ لاڭكەستەرگە قارۋلار تاراتۋ، وسىنىڭ ءبارى كوز الدىمىزدان وتكەن جوق پا؟ الدە مۇنىڭ ءبارى ەلەس پە نەمەسە مۇمكىن ءبىز ولاردى تۇسىمىزدە كورگەن شىعارمىز. نەمەسە قازاقستان تەلەكانالى بىزگە باتىستىڭ بلوكباستەرىن كورسەتتى مە ەكەن. جوق، مۇنىڭ ءبارى شىندىق، ونى ءبارىمىز ءوز كوزىمىزبەن كوردىك. وسى كەزەڭدە پرەزيدەنتتىڭ قابىلداعان شەشىمدەرى سول قىسىلتاياڭ ۋاقىتتىڭ تالابىنا ساي توتەنشە شەشىمدەر دەپ ويلايمىز.

ارينە جاعداي تىنىشتالعاننان كەيىنگى پوليتسيا جانە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قىزمەتكەرلەرىنىڭ تۇتقىندالعاندارعا قارسى جاساعان شەكتەن تىس ازاپتاۋ، قورلاۋ سياقتى فاكتىلەرى جونىندە اڭگىمە باسقاشا. ولاردىڭ ءبارى مۇقيات تەكسەرىلىپ، كىنالىلەر ءتيىستى قاتاڭ جازالارىن الۋى قاجەت. بۇل جونىندەگى پرەزيدەنتتىڭ پىكىرى دە بىزگە بەلگىلى. ەڭ العاشقى سيگنالدار العاننان كەيىن-اق پرەزيدەنت ادام قۇقىعىن قورعاۋ ومبۋدسمەنى مەن بەلگىلى تاۋەلسىز ادۆوكاتتارعا بۇل ماسەلەنى باقىلاۋ ماقساتىندا ۇلكەن وكىلەتتەر بەرگەنىن بىلەمىز.

قاڭتار وقيعالارىنىڭ ەڭ باستى تراگەدياسى، ول وسى كۇندەرى قازا بولعان ادامداردىڭ ماسەلەسى. ءسوز جوق بۇل ورنى تولماس قايعى. سول كۇندەرى ءبىز، بۇكىل قازاقستان حالقى، سول شاھيدتەردىڭ جاقىندارىمەن بىرگە ازا تۇتتىق. بىراق بۇل جەردە دە ءالى بەتى اشىلماعان اقتاڭداقتار بار. ول، سول كۇندەرى قازا بولعان 238 ادامنىڭ قانشاسى بەيبىت ادامدار، ال قانشاسى لاڭكەستەر جانە سولاردىڭ قانشاسى قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ قولىنان، ال قانشاسى لاڭكەستەردىڭ قولىنان قازا تاپتى. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءبىز ءالى بۇل ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن بىلمەيمىز. وسى ماسەلەگە قاتىستى تاعى ءبىر ايتايىن دەگەنىم، ول سول قىسىلتاياڭ كۇندەرى قالا تۇرعىندارىنىڭ ءوز ومىرلەرى مەن بالالارىنىڭ، جاقىندارىنىڭ ءومىرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگى. ءبىز ءبارىمىز بىلەمىز سول كۇندەرى قازاقستاننىڭ بىرنەشە قالالارىندا، اسىرەسە الماتى قالاسىندا، كومەندانتتىق جاعداي جاريالانىپ، تەلەديداردان ءاربىر جارتى ساعات سايىن تۇرعىندارعا قالاداعى جاعدايدىڭ ۋشىعىپ تۇرعانىن، كوشەگە اسا قاجەتتىلىك بولماسا شىقپاۋ تۋرالى حابارلاما تاراتىلىپ وتىردى. بىراق سوعان قاراماستان كەيبىر تۇرعىندار وزدەرىنىڭ، جاقىندارىنىڭ ومىرلەرىن تاۋەكەلگە سالىپ، ورتالىق الاڭعا ماشينامەن قىدىرىپ كەلۋلەرىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى. اسىرەسە كىشكەنتاي ايكوركەمنىڭ اكەسىنىڭ، التىنشى ما الدە جەتىنشى قاڭتاردا بارلىق بالالارىن ماشيناعا تيەپ الىپ، لاڭكەستەر ويران سالىپ جاتقان قالانى ارالاپ جۇرگەنىن قانداي جاۋاپكەرشىلىككە سيدىرۋعا بولادى. سول كىسىلەردىڭ ماشينالارىنىڭ ماڭداي اينەگىندە بۇل ماشينادا بەيبىت ادامدار وتىر دەپ جازىلماعان بولار.

ايتىلعانداردى قورىتىندىلاي كەلە ايتارىم، وپپوزيتسياداعى ساياساتكەرلەر، جۋرناليستەر، بلوگەرلەر بولسىن، اسىرەسە قوعامدا بەلگىلى ءبىر پىكىر قالىپتاستىراتىن ۆ.ن. بورەيكو، گ.ح. ەرعاليەۆا، گ. باجكەنوۆا سياقتى بەلگىلى تاۋەلسىز مەديا كانال يەلەرى بولسىن، قاڭتار وقيعالارىنا تالداۋ جاساۋ كەزىندە بىرجاقتى بولماي، تەك شىندىقتى نەگىزگە السا دەيمىز. سول كۇندەرى مەملەكەتىمىزدى بارلىق كۇشتىك ورگاندارىنىڭ باسشىلارى ساتىپ كەتىپ، پرەزيدەنتتىڭ جالعىز قالعانىن، سول كەزدە ول تەك قانا حالىققا عانا سۇيەنگەنىن ءبىز ۇمىتپاۋىمىز قاجەت. پرەزيدەنتىمىز ول كۇندەرى ءوز ءومىرىنىڭ دە ۇستارانىڭ جۇزىندە تۇرعانىنا قاراماستان ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن، مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاۋدى جەكە باسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە الدى. ارينە پرەزيدەنتتى سۇتتەن اق، سۋدان تازا، پەرىشتە دەۋدەن اۋلاقپىز. ول كىسىنىڭ دە جىبەرگەن قاتەلىكتەرى جەتەرلىك بولار. مەملەكەتتى باسقارۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ەگەر ءبىز ەلىمىزدىڭ، حالقىمىزدىڭ بولاشاعىن ويلاساق، مەملەكەتىمىزدىڭ باسشىسىنىڭ اتقارىپ جاتقان ىستەرىنە تۇسىنىستىكپەن قاراپ، سىناساق تا تەك ادىلدىكتى نەگىزگە الساق دەگەن نيەت.

سامەت ىقلاسۇلى بايقوڭىروۆ

Abai.kz