Tamyz aiynda Aqtóbe qalasynyng túrghyny Bayanghaly Qúltaevtyng «Qazaq tili» gazetine jazghan maqalasyn oqyghannan son, búrynghy tughan jerimdegi qariyalardan estigen әngime esime oraldy: Men Shynpeyisúly Shegebay 1946 jyly 15 qyrkýiekte Shegen «әuliye» mazary qasynda, Shegen kólining jaghasyndaghy jaylauda dýniyege kelippin. Qazaq balasyn yrymdap, jaqsy adamdardyng atyn nemese soghan úiqastyryp qoyady. Meni de Shegen «әuliyenin» qasynda tughandyqtan úiqastyryp Shegebay - dep, әjem Altynkýl marqúm qoydy - dep anam Nesibeli aityp otyratyn. Anam 2007 jyly 87 jasynda dýnie saldy.

Tamyz aiynda Aqtóbe qalasynyng túrghyny Bayanghaly Qúltaevtyng «Qazaq tili» gazetine jazghan maqalasyn oqyghannan son, búrynghy tughan jerimdegi qariyalardan estigen әngime esime oraldy: Men Shynpeyisúly Shegebay 1946 jyly 15 qyrkýiekte Shegen «әuliye» mazary qasynda, Shegen kólining jaghasyndaghy jaylauda dýniyege kelippin. Qazaq balasyn yrymdap, jaqsy adamdardyng atyn nemese soghan úiqastyryp qoyady. Meni de Shegen «әuliyenin» qasynda tughandyqtan úiqastyryp Shegebay - dep, әjem Altynkýl marqúm qoydy - dep anam Nesibeli aityp otyratyn. Anam 2007 jyly 87 jasynda dýnie saldy.

Shegen kóli Qyzylordadan Almatygha bara jatqan joldaghy №14 beketten (raziezden) 10-12 shaqyrymday jerde ornalasqan. Kól negizinen ýsh bólikten túrady. Shyghys jaghy - «Qoshqarsoyghan»,  batys jaghy  - «Dayrabay», al orta bóligi Shegen dep ataldy. Kólding úzyndyghy shamamen 7-8 shaqyrym, al eni 3-4 shaqyrym bolady. 1960-62 jyldargha deyin kól suly, dengeyi tolyq, «Birinshi mamyr» balyq qolhozynyng balyqshylary balyq aulaytyn. Keyin Syrdariya ózeninen bastalatyn Kóksu ózegining suy tartylyp, Shegen kólide keuip qaldy. Songhy jyldary ózekten birde su jýredi, birde jýrmeydi. Sol sebepti kólding suy birde bar, birde susyz oipat bolyp jatady.
Kólden balyq aulaytyn «Aqtoghan» atty balyqshylar auyly bolghan. Kólden su ketken song auyl halqy kóship, orynda 2-3 ýi-ghana qaldy. Mine, osy Aqtoghan auylda mening balalyq shaghym ótti. Auylda bastauysh mektep, dýken, medpunkt jәne balyq qabyldaytyn punkt bolatyn. Auyldyng jiyny kishkene mektepte nemese balyq ótkizetin punkte ótetin.

Qys kezinde auyl aqsaqaldary bir ýige jinalyp,  tarihy әngimeler aitatyn. Keyde auylgha kelgen jyraudan jyr tyndaytyn. Osynday keshki әngime birde bizding ýide boldy. Auyl aqsaqaldarynyng aldy 75 jas shamasynda bolatyn. Solardyng ýlkeni Ýderbayúly Jolaushy, al Qúdaybergenúly Izim, Jolmanúly Ábdirayym, Aytmúratúly Ospan, Dýisenbayúly Baysynnyng jastary 70-60 shamasynda bolatyn.
Búrynghy zamanda (HVIII-XIX ghasyrda) Shegen kólining ornynda qalyng jynghyl men sekseuil ósken oipat bolghan eken. Búl mandy qypshaq aghayyndar qys qystaydy eken. Sol qypshaqtan Júmash degen kisi bolys saylanghanda aqyn Búdabay bylay jyrlaghan eken:

«Jalghyz jal, Noghay qora qonysynyz,
Bolypty Júmash myrza bolysynyz» - dep.

Bizding ýide әngime qúrap otyrghan kisiler osy qypshaq aghayyndar edi. Mening әjem Altynkýl ruy qaraqypshaq Qúdaybergenning qyzy, qonaghymyzdyng biri Izimning apasy. Sol sebepti olar «apama sәlem beremiz» - dep jii kelip túratyn.

Sol joly әngime Shegen «әuliye» turaly boldy. Shegenning búdan 1,5-2 ghasyr búryn ómir sýrgendigin, elinde syily, by әri kóripkel әulie bolghandyghy turaly aityldy. Qaytys bolghannan keyin Týrkistangha jerleuge alyp bara jatqanda at-kólikteri mert bolyp, mýrde búzylatyn bolghan song osy jerge jerlep ketedi. 2-3 jyl ótkennen keyin qaytyp kelip, sazdan kesek kirpish qúighyzyp, biyik «súpy» beyit túrghyzady. Beyit 20 ghasyrdyng basyna deyin túrghandyghy  aityldy.
Syrdariya ózeni bir uaqyt sol jaghalaugha qarap, al birde ong jaghalaudan asyp aghady. Ong jaghalaugha aqqan kezinde «Kóksu» ózegi payda bolady. Kóksu Jantaqty, Erimbet, Qarajynghyl, Batpaqty kólderi arqyly Aqtoghan ózegimen Shegen beyti janyndaghy saygha qúighan. Mazar qasyndaghy  sayda ýlken kól payda bolady. Jergilikti halyq kóldi Shegen әuliyening atymen ataghan. Jyldar ótken sayyn kól suy molayyp, Shegen «әuliye» beyitine jaqyndaydy. Kóktemgi qar suymen, kólding yza suynyng әseri beyitti qúlatady. Ótken ghasyrdyng 50-60 jyldarynda beyitting ornynda shengel ósken tóbe boldy. Ýlken kisiler qasynan ótkende qúran baghyshtap túratyn. Keyin balyqshylar auyly kóshken song beyitting ornyn biletinder azaydy. Bizder Astanagha qonys audaryp kettik.
Qazaq tarihynda әr dәuirde ómir sýrgen attas adamdar kóp bolghan. Shegen atty bizge belgili eki kisini bilemiz. Sonyng biri - XVII ghasyrda ómir sýrgen kishi jýzding bii Shegen bolsa, ekinshisi 1791 jyly tughan Shegen Músaúly, batyr, by bolghan,Torghay ónirinde ómir sýrip, shamamen 1848 jyly dýnie salghan. Búl eki kisining ómirleri úqsas, ekeui de bi, batyr bolghan. Qaytys bolghannan keyin Týrkistangha apara jatyp jolda jerlegen jәne jerlengen jerleri belgisiz. Sondyqtan, men aityp otyrghan Shegen «әuliye» mazary kimdiki degen súraq tuady?

Tarihy әngimelerge qaraghanda, Shegen Músaúlyn bir kólding jaghasyna jerlegen. Kól Qarataudyng baurayynda bolghan kórinedi, Al biz aityp otyrghan  kól Qarataudan alysta.  Men aityp otyrghan Shegenning beyiti dalada bolghan. Ol kezde kólde, Syrdariyany boylap salynghan temir jolda bolmaghan. Kól keyin payda bolyp, Shegen «әuliye» atymen atalyp ketken. Sonymen qatar, sol kezdegi Aqtoghan auylynda túratyn qariyalar olardan bar bolghany 40-50 jyl búryn ómir sýrgen aghayyndary Shegen Músaúly turaly bilmeydi deu qate bolar edi.
Osy súraq  tónreginde óz pikirimdi bildirgendi jón kórdim. Men estigen jogharyda aitylghan  derekterge  sýiensek,  búl  jerde  kishi jýzdin    Shegen   biyining mazary  bolghan.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             
Elimiz egemendik alyp, ótkenimizdi týgendep, jaqsylar men jaysandarymyzdy ardaqtaytyn kýn tughanda Shegen babanyng jatqan jerin anyqtap, belgi qong kerek  dep  úsynys  bildiremin.

Abai.kz