Oral qalasynyng әkimdigi 700 adamdy júmyspen qamtyp otyrghan «Kubley» zauytyn jappaq. QR Auyl sharuashylyghy viyse-ministri Jenis Óserbaydyng aituynsha, zauyt BQO-da auyl sharuashylyghymen ainalysyp otyrghan júrttyng basty tabys kózi.

«Kubley» JShS – 30 jyldyq tarihy bar et, balyq jәne kókónis konservilerin óndiretin iri otandyq kәsiporyndardyng biri. Kәsiporynnyng et jәne et-ósimdik konservilerin óndirudegi ýlesi 65%-dy qúraydy. Osylaysha, búl kәsiporyn ishki naryqty et ónimderimen qamtamasyz etuge yqpal etedi. Sonymen qatar tek Qazaqstandy ghana emes, ony Ózbekstangha, Qyrghyzstangha, Tәjikstangha jәne t.b. eksporttaydy. Býgingi tanda konservileu zauyty 100-den astam konservileu ónimderin shygharady: et jәne kókónis, balyq, delikates, jemis-kókónis konservileri, tauyq konservileri, dayyn týski as jәne sýt konservileri. Zauyt bir auysymda 200 myng banka konservilerin shygharugha qauqarly. Batys Qazaqstan oblysynyng 3 myngha juyq sharua qojalyghy kәsiporyngha et ótkizedi», - dedi Jenis Óserbay.

«Kubley» zauyty zamanauy qúrylghylarmen tolyqtay jabdyqtalghan. Kәsiporyn tәuligine 70 tonnagha deyin konservi ónimderin shygharady. Batys Qazaqstan oblysynda 2021 jylghy qantar-qazan kezeninde ótken jyldyng sәikes kezenimen salystyrghanda et konservilerining óndirisi 26,1%-gha (3 418 tonnadan 4 311 tonnagha deyin), et jәne ósimdik konservilerining óndirisi 46,8%-gha (405 tonnadan 595 tonnagha deyin) úlghayghan.

Halyqty júmyspen qamtamasyz etip, tabysyn arttyryp otyrghan zauytty әkimdik jauyp tastaugha nege mýddeli bolyp otyr? Mәselening mәni mynada: Oral qalasynyng әkimdigi 2020 jyly «Kubley» zauytynyng janynan әkimdikting «Siolkovskiy» túrghyn ýy keshenin salugha rúqsat beredi. 2014 jyly bekitilgen qalanyng bas josparyna ózgeris engizgen әkimdik 2020 jyldyng mamyr aiynda zauyttyng sanitarlyq qorghau aimaghynan kópqabatty túrghyn ýy salugha rúqsat beretin qaulyny shygharady.

Zanger Baqytjan Bazarbek Oral qalasy әkimining qaulysy zansyz shygharylghanyn aitady.

«Endi sudiya sheshim shygharudyng orynyna taraptardy tatulastyru satysyna ótemiz, sheshim shygharylmaydy, búl is qoghamda ýlken rezonans aldy, sondyqtan da tatulasu kerek deydi. Bilip túr, sottyng sheshiminen keyin ne arba synady, ne ózgiz óledi. Búl jerde beytarap sheshim joq. Óitkeni Oral qalasy әkimining qaulysy zansyz shygharylghan. Uәkiletti organdardyng kelisimi joq. Egjey-tegjeyli jobasy Oral qalasynyng bas josparyna sәikes boluy kerek. Sәulet-qala qúrylysy turaly talaptargha say ónerkәsiptik aumaqtarda túrghyn ýy salugha tyiym salynghan. Zannyng aty zang ghoy endi.  Qorshaghan ortany qorghau shemasy joq, egjey-tegjeyli jospardy dayyndau tapsyrmasy joq, negizgi uәkiletti organnyng qorytyndysy boluy kerek, 8-9 uәkiletti organnyng kelisimi boluy kerek, qala qúrylysynyng topografiyalyq sureti boluy kerek, qala qúrylysy zonalaryn rastaytyn jospar boluy kerek. Odan bólek, sanitarlyq-epiydemiologiyalyq qorytyndy boluy kerek, ekologiyalyq saraptamanyng qorytyndysy boluy qajet. Eshnәrse joq»,- deydi zanger.

Atyshuly qaulyny 2020 jyly Oral qalasynyng әkimi bolghan Abat Shynybekov shygharghan.

Baqytjan Bazarbek Oral qalasynyng әkimi bolghan, qazir BQO әkimi apparatynyng jetekshisi Abat Shynybekovtyn, BQO әkimi bolghan Ghaly Esqaliyevtin ýstinen, Oral qalasy әkimining orynbasary Ashat Kýlbaevtyng ýstinen is qozghaytynyn mәlimdedi.

Kubley zauytynyng ókilderi eki jyl boyy Oral qalasynyng әkimdigimen sottasyp jýr. Olar әkimdikke, prokuraturagha, memlekettik arhiytekturalyq-qúrylys baqylau mekemesine, qalalyq, oblystyq sotqa aryz týsirip, aqyrynda ong nәtiyjege jetedi. Oblystyq sot 2020 jyldyng 28 jeltoqsanynda sol kezde Oral qalasynyng әkimi bolghan Abat Shynybekovting shygharghan qaulysyn negizsiz dep tanidy.

Biraq әkimdik sottyng sheshimin bel ortasynan basyp, BQO әkimdigine tikeley qarasty memlekettik arhiytekturalyq-qúrylys baqylau mekemesi «Irmenova» jeke kәsipkerligine qúrylys júmysyn montajdaugha rúqsat beredi.

«2020 jyly 28 jeltoqsan kýni oblystyq sottyng sheshimi shyqqannan keyin, Ghaly Esqaliyevke tikeley baghynatyn memlekettik sәulet-qúrylys baqylauy basqarmasy túrghyn ýidi salugha rúqsat qújattamany bere bastaydy. Zauyttyng 6 ay boyy barmaghan jeri, qaqpaghan esigi qalmady. Eshkim qaramaydy. Oblystyq memlekettik sәulet-qúrylys baqylauy basqarmasy alty ay boyy tekseristi ashpady. Sodan keyin, sol memlekettik sәulet-qúrylys baqylau basqarmasy basshysy jәne Ermenovterding ýiin dayyndaghan jobalau kompaniyasynyng basshysy tughan aghayyndylar bolyp shyqty. Olargha qylmystyq is qozghap, tergeu kerek edi. Biraq, ony jay ghana qyzmetten bosata salghan. Biraq eng keltirilgen zalal qanday? Alty ay boyy tekseristi ashpaghannan keyin, Ermenovter býkil ýidi soghyp, bitirip, satyp jibergen», - deydi Baqytjan Bazarbek.

Ákimdikting zansyz is-әreketinen tek qana zauyt emes, pәterdi satyp alghan túrghyndar da zardap shegip otyr.

Al kәsiporyn janynan ýy salugha rúqsat bergen әkimdik zauyt 100 metrlik sanitarlyq aumaqty bekitu ýshin, aldymen jergilikti әkimdikke ótinish jazuy kerek edi degendi aitady.

«Jer kodeksining 121 babyna sәikes Kubleyding sanitarlyq rejiymi bekitilmegen. 2015 jyly sanitarlyq sheshimdi alghan kezde jobany dayyndap qala әkimdigining qaulysymen bekitu kerek edi. Sol qaulymen bekitilse qúrylys kompaniyasyna rúqsat bermes edik», - deydi Oral qalasy әkimdigining memlekettik-qúqyqtyq bólimining basshysy Erbolat Karimov.

Biraq zanger Baqytjan Bazarbek QR Últtyq ekonomika ministrining búiyryghy boyynsha óndiristik nysandardyng sanitariyalyq-qorghanysh aimaghyn belgileu boyynsha múnday talaptar әkimdikke ótinish jazu arqyly bekitilmeytinin, búl talaptar onsyz da arnayy erejemen bekitilip qoyghanyn jetkizdi.

«Ákimdikting bir ghana uәji bar jәne ol negizsiz. Búl Jer kodeksining 121 babynyng 1-shi tarmaghy. Onda eger de jer memleketpen berilse, onda kәsiporynnyng sanitarlyq qorghau aimaghyn әkimdik belgileydi delingen. Biraq jer kodeksi sanitarlyq qorghau aimaghyn retteytin akt emes. Ol tikeley normalargha sýienedi. Yaghni, Jer kodeksining 121 baby 4 tarmaghy sanitarlyq normalargha silteme jasaydy. Bizde bekitilgen óndiristik kәsiporyndardyng sanitarlyq aimaghyn bekitu turaly  norma bar ghoy. Ol jerde әkim qauly shygharu kerek, «Kubley» zauyty әkimge aryz beru kerek degen sóz joq. Qaydan tauyp alghan dýniye? Oidan shygharylghan dýniyeni sotta aitugha bolmaydy ghoy.

Sanitarlyq normalarda naqty jazylghan, eger de óndiristik kәsiporynnyng qorytyndysy bolsa, boldy. Bizding sanitarlyq-epiydemiologiyalyq qorytyndymyz bar», - deydi zanger.

Sonymen qatar, zanger Jogharghy Sot tóraghasy Jaqyp Asanovtyng jalghan mәlimetti teksermesten sottyng sheshimin búzghanyn aitty.

Sot jýrip jatqanda Joghary sot tóraghasy Jaqyp Asanovqa túrghyn ýiding iyeleri aryz bergen. Tóragha sotta ýshinshi taraptyng pikiri tyndalu kerek degen úsynys jiberedi. Sonday-aq, ol úsynysta zauyttyng negizgi bóligi búl aumaqta emes, qaladan tysqary ornalasqan dep kórsetiledi.

«Jaqyp Asanov jalghan mәlimetterge qaramastan, mәlimetterdi teksermey kassasiyalyq instansiyagha úsynys beredi. Sol úsynystyng nәtiyjesinde bizding paydamyzgha shygharylghan oblystyq sottyng zandy sheshimi búzylady. Sóitip, osy qazir bolyp jatqan sotqa týsedi.

Bizding aqparatymyz boyynsha, Asanovtyng úsynysyn dayyndaghan onyng kenesshisi jәne sekretariattyng basshysy. Óndistegi sudiya tiyisti qorytyndy berdi. Biraq ony qabyldamay qoyyp, Asanov ózi úsynysqa qol qoyyp jibergen.  Ózining úsynysynda ol «Kubley» zauytynyng qazir túrghan jerinde әkimshilik ghimarat pen bir ghana seh bar dep kórsetken. Al zauyttyng ózi qalanyng syrtynda delingen. Búl jalghan mәlimet.

Onyng bәrin biz sonyna deyin zertteymiz. Búl iske qatysty bәrining aty-jónderin bilemiz. Asanovtyng ózi Joghary sottyng tóraghasy bola otyryp, qalay qol qoyyp jibergen?!

Bireu aram pighylmen jalghan mәlimetterdi úsynysqa engizse, shynayylyqqa sәikes kelmese ne ýshin Joghary sottyng tóraghasy bolyp otyr?», - dedi zanger Baqytjan Bazarbek.

Eger de sottyng sheshimi «Kubey» zauytyng paydasyna shygharylmasa, 2024 jyly zauytqa tiyisti sanitarlyq-epiydemiologiyalyq qorytyndy berilmeydi. Búl degenimiz ekologiyalyq saraptamanyng qorytynydysy bolmaydy degen sóz. Al búl qújattar bolmasa onda tauarlargha deklarasiya berilmeydi. Dәl osy sebepten keyin «Kubley» tarapy sudiya aitqan ymyragha kele almaymyz dep týsindirdi.

«Sotqa yqpal etip otyrghan kýshterdi bilip otyrmyz ghoy. Biz ymyragha kelmeymiz. Zang bizding paydamyzda. Qanday ymyra, kimmen ymyragha kelemiz? Ákimdikpen ba?

Biz túrghyn ýy iyelerimen sottasyp jatqan joqpyz. «Kubley» zauyty tikeley  әkimdikpen sottasyp jatyr. Ymyra bolmaydy. Biz sonyna deyin baramyz», - dep naqtylady «Jer amanaty» komissiyasy tóraghasynyng birinshi orynbasary, zanger Baqytjan Bazarbek.

Ayta keteyik, Oral qalasynan 10 shaqyrym jerdegi Derkul kentinde zauytqa jetkiziletin et jilikteletin qasaphana ornalasqan. Dәl sol jerdegi sehqa 2,5 mynnan astam sharua qojalyghy kýn sayyn 250 iri qara men 7 myng bas qoyyn әkep satady. Sodan keyin mal dәrigerleri tórt týlikti týgel tekserip, artynsha maldar soyylady. Sharua qojalyqtary malymyzdy satyp alatyn oblysta basqa iri et kombinaty joq deydi. Eger zauyt jabylsa, ýnsiz qalmaymyz, bәrimizding de bas kóteruimizge tura keledi dep otyr.

«Auylda mal ótkizuding ózi problema. «Kubley» kompaniyasy ashylghaly beri auyldyng sharua qojalyqtarynyng bәri osy jerge kelip maldaryn ótkizip jatady. Sondyqtan zauyttyng júmys istep túrghany búl  Batystaghy aghayyngha ýlken kómek. «Kubley» siyaqty et óndeytin kombinattar joq.

Ýnsiz qalmaymyz әriyne, auylda ósirip jatqan malymyzdy qayda jiberemiz biz?», - deydi «Múqades» sharua qojalyghynyng jetekshisi Aqylbek Temirbolatúly.

Eti men sýiegin sehta júmys isteytin 300-ge juyq qasapshy ajyratyp, etin qaladaghy zauytqa jetkizip keledi.

«Soyylghan maldyng et ónimderi bordaqylanyp, sýiekten jiliktelinip, ajyratylady. Ári qaray tonazytqyshqa salyp zauytqa jetkiziledi. Kýnine zauytqa 50 tonna ónim jiberemiz»,-deydi «Kubley» sehynyng óndiris mengerushisi Júmaghaly Meyrambek.

«Búl Kubleyde júmys istegenime 8 jyldan asty. Mening qolymda diplom joq, osy «Kubley» meni ósirdi, óndirdi. Kóp halyqtyng auzynan osy «Kubley» jabylayyn dep jatyr degendi estiymiz. Eger jabylsa mynnan astam adam júmyssyz qalady. Júmys tabu qiyn әriyne, mynaday jaqsy ailyq Oral qalasynda joq. Talabym sózimning joghary jaqqa jetkenin qalaymyn, «Kubley» zauytynyng jabylghanyn qalamaymyn»,- dedi qasapshy Amanjol Ádet.

Al qaladaghy zauytta konservilengen ónim bankilerge basylyp jabylady. Osylaysha, «Kubley» zauytynyng jýzdegen dayyn ónimi Oral qalasynyng ózinde shygharylady. Ayta keteyik, dәl osy zauytta konservi bankileri de dayyndalady.

«Óziniz bilesiz júrttyng kóbi qazir ipotekalyq ýide otyr, jastar ýilene salyp kvartirada túryp jatyr. Sebebi ýy ala qoyatyn mýmkindik joq. Sondyqtan bәri de qorqyp otyr. Qazirgi tanda júmys istep jaqan 600 kisi dep túrmyz ghoy. Onyng әrqaysysynyng otbasy bar. Oghan qosa sharua qojalyqtary da bar. Bәrin eseptegende mynnan astam adam ghoy. Sol adamnyng bәri júmyssyz qaluy mýmkin. Auyldardan kelip júmys istep jatqandar kóp, kóbisining bilimi joq. Olar qara júmysshy retindi istep jýr. Zauyt jabylyp qalghan jaghdayda olar qayda barady? Qazir balyq, et jasaytyn mamandar kerek emes. Tek bizderge ghana kerek»,- dedi «Kubley» zauytynyng bas tehnology Gýljazira Kenjeghaliyeva.

Eger sot sheshimi zauyttyng paydasyna sheshilmese BQO-daghy ýsh myngha juyq sharua qojalyghy qol qusyryp otyrmaytyndaryn aitady. Olar narazylyqqa shyghugha dayyn.

Al zauyt janynan salynghan kópqabatty ýiden pәter alghan túrghyndar әli kýnge deyin qújattaryn ala almay jýr. Múnday jaghday bolaryn bilgenimizde Ermenovterdin  qúrylys kompaniyasyna jolamaytyn edik, deydi olar.

«8 ay boldy osy jerde túryp jatqanymyzgha. Su, jaryq, jylu bәri bar. Biraq qújattarymyz joq. Basynda 30 payyzyn tóledik, sodan keyin jóndeu júmysyn bastaghanda tolyq tólem jasap tastadyq. Sot isti uaqytqa isti toqtatyp tastady. Endi biz bilmeymiz qansha kýtetinimizdi. Áriyne múnday bolatynyn bilgende, búl jerden pәter almaytyn edik», - dedi qúrylys kompaniyasyna aldanyp qalghan túrghynnyng biri  Bauyrjan Dushakanov.

«Qazir sol qolma-qol alghan kreditti tólep jýrmiz. Biraq qolymyzda pәterding qújaty joq. Qazir qolda eshqanday qújat joq.

Negizi men ýidi alghanda qújattardy qaraghan joqpyn. Biraq múnda zangerler de túrady. Olar qúrylys kompaniyasyna kelip, qújattaryn qarap, sosyn aqshalaryn saldy», - dedi Alina Qúrmanova.

QR Auyl sharuashylyghy ministrligi eger zauyt jabylatyn bolsa, tek qana bir oblys japa shegip qana qoymay, býkil respublikanyng auyl sharuashylyghyna qauip tónetinin aitty.

«Kubley JShS zauyty jabyluy ol shiykizattyng jetkiliksizdigimen, ishki naryqty et ónimderimen qamtamasyz etui tómendeuimen eldegi auyl sharuashylyghynyng júmysyna keri әserin tiygizedi. Sonymen qatar eksportqa shygharylatyn tauarlar tómendep, importtyq tauardyng ishki naryqta kóbengine әkelip soghady. Zauyttyng jabyluynyng nәtiyjesinde 700 adam júmyssyz qalady. Sonday-aq otandyq qayta óndeu kәsiporyndarynyng bәsekege qabilettiligin aitarlyqtay tómendetedi»,-deydi ministrlik.

Ayta keteyik, «Kubley» zauyty songhy ýsh jylda budjetke 5 milliard 652 million tenge salyq tólegen.

Abai.kz