Biyl mamyr aiynyng songhy jartysynda Japoniyanyng Hrosimasynda ýlken jetilik elderi basshylarynyng kezekti basqosuy ótetini belgili. Jinalystyng biylghy úiymdastyrushysy Japon biyligining adamzat tarihynda túnghysh ret yadrolyq bomba jarylghan zardapty ólkesin beker tandamaghany aitpasa da týsinikti. Soghysta oisyray jenilgen Putin atom qaruyn qoldanatynyn aityp әlemdi shoshytsa, onyng qoldaushysy Soltýstik Koreya da atom synaghyn jiyiletti, Izraiyli barlau organdarynyng mәlimetinshe Iran da maqsatyna jetuge jaqyndap qaldy.

Álemning manday aldy damyghan jeti elining jetekshileri alda bolatyn kezekti kenesinde әlemdi alandatqan diktator elderding yadrolyq qaru bәsekesi, Ukraina soghysynan tuyndaghan dýniyejýzilik energiya men astyq daghdarysy, әlemdi jaylaghan indetti auyzdyqtau qatarly tolghaqty mәselelerdi talqylamaq.

Ótken aptada Japoniyanyng premier-ministri Fumio Kisida úiymdastyrushy el salauatymen Germaniyadan basqa, bes elde saparda bolyp qaytty. Ózge әriptesterimen әskery yntymaqtastyqty qýsheytetinin jetkizdi. Naqty әreketimen dәleldedi. Atap aitqanda búdan 100 jyl búryn qolgha alynyp, ayaqsyz qalghan Angliyamen әskery odaqtastyqty qayta rәsimdedi. Kelisim boyynsha aghylshyn әskeri Japon araldaryna irge teppek. Áskery jattyghular men tótenshe jaghdaylargha at salysyp qana qoymay, soghys bola qalsa kýsh biriktirmek. Sonday-aq eki el Italiyamen birlesip, sandyq tehnologiyadan paydalanyp, eng ozyq soghys úshaqtaryn jasaytyn bolyp kelisti. Japon uәziri saparynyng songhy nýktesi Amerikada preziydent Baydenmen kezdeskennen keyin birlesken mәlimdeme jasady. Aq ýy men AQSh kongresi de Japoniyanyng ótken jeltoqsan aiynda qabyldaghan «Memleket qauipsizdigin qamtamasyz etu strategiyasyn» bir auyzdan qoldaytynyn mәlimdedi.

Fumio Kisida tilshilermen kezdesuinde: «Shyghys Aziya kelesi Ukraina boluy mýmkin» dedi. Oghan dәlel retinde Soltýstik Koreyanyng yadrolyq synaqty jiyiletkenin, Qytaydyng ontýstik pen shyghys teniz aidyndarynda әskery qimyldy kýsheytkenin, Reseymen birlesip әlemdik tәrtipti búzyp otyrghanyn aitty.

Japoniya premier-ministrining kezekti saparynyng aldynda AQSh-tyng CSIS strategiyalyq zertteu ortalyghy qantardyng 9-kýni Qytaydyng 2026- jyly Tayuangha soghys ashuy mýmkin ekenin, soghys bola qalghan jaghdayda qay taraptyng jenetinine boljamdaryn jariyalady. Qytay Tayuandy alu ýshin AQSh, Japoniya, Tayuan ýsh taraptyng әskery kýshimen betpe-bet kelmek. Amerika әskery bazalarynyng Japoniyagha ornalasqany belgili. «Tayuannyng qauipsizdigi – bizding qauipsizdigimiz» degen sózdi Japoniyanyng negizgi zandaghy qauipsizdik strategiyasyn qayta qaraudy úsynghan, kisi qolynan qaza tapqan Áby Shinzonyng aitqany júrtqa ayan.

Amerika teniz soghysy inistitutynyng joghary dәrejeli zertteushisi Matthew Cancian, Amerika teniz armiyasy tynshylyq bólimining búrynghy orynbasary bolghan David A. Deptulalardan qúralghan әskery mamandardyng mejesinshe 24 týrli ssenariymen ótui yqtimal soghys bola qalghan jaghdayda, alghashqy ýsh aptada AQSh 3200 әskerinen, eki avianosesinen, 20 gha juyq soghys koroblinen, Qytay jaq 10000 sarbazynan, 138 koroblinen, 155 soghys úshaghynan, Tayuan tarap 35OO soldatynan aiyrylyp, teniz kýshi әskery tehnikasy derlik sugha shókpek. Japoniyanyng da 100 joyghysh úshaghy, 26 soghys korobli, el aumaghyndaghy AQSh-tyng әskery bazalary da jermen jeksen bolmaq.

Ontýstik Koreya tarap ta Japoniya bas uәzirining ústanymyn qúptaghanday jaqynda el aumaghyna AQSh-tyng yadrolyq qarudan qorghanu jýiesin ornatpau jónindegi Qytaygha bergen uәdesin qayta qaraytynyn, kerek bolsa jarty jylda yadrolyq oq túmsyqtar jasap shygharatynyn mәlimdedi.

Eki elding qatang mәlimdemelerine jauap retinde, Qytay biyligi eki el azamattaryna viza beruden bas tartty. Qytayda pandemiyanyng úshyghuyna baylanysty Japoniya men Koreya alghashqy bolyp Qytay turisterin әuejayda PTR test tapsyrugha mindettegen edi. Qytay Syrtqy Ister baspasóz hatshysy múny «qytaylyqtardy kemsitu» dep baghalady. Shyghys Aziyanyng damyghan ýsh elining arasyndaghy әskery baqtalastyq kýn ótken sayyn sorpa bitine shyghyp kele jatqany, indetke baylanysty arazdyq mәselening ber jaghy ekeni anyq.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz