Dәl qazir әleumettik jeli betinde "Qazaqta Navalinyy bar ma?" degen әdemi bir súraq qoyylyp otyr.

Osy saualgha ózimning azamattyq kózqarasymdy qysqasha ghana bildire keteyin. Áriyne, kýndelikti sayasy siklondardy jiti baqylap otyratyn kәsiby sayasatker emespin.

Desek te azamat retinde jekeley pikirimdi bildiruge óz qúqym bar ghoy dep esepteymin.

Adamzat tarihynda nebir ýlken imperiyalar boldy ghoy. Mysaly, Osman men Rim imperiyasy sekildi. Solar kezegi kelgende aqyry kýirep tyndy. Imperiyalardyng tarihy sahnadan jylystauynyng sebebine ýnilsek, olardyng qúlauy әr jana uaqyt pen jana týsinikke beyimdele almauynda jatyr. Resey sol kepti dәl qazir basynan keshiru ýstinde.

Eldi XIX ghasyrdaghy eski, kónetoz tәsilmen basqaruy, jekeley adamdardyng әsirese jastardyng kózqarastarynyng eskerilmeui, pluralizmning bolmauy, demokratiyalyq jana ýlgilerge biylikting dayyn bolmauy, sayasy korpustyng óz armanyn jýzege asyru ýshin halyqty nadan qylyp ústau degen sekildi tolyp jatqan faktorlardy ataugha bolady. Al, búl týptep kelgende eski kýndi batyryp, jana kýn shapaghyn shygharmay qoymaydy. Endi negizgi mәselemizge qaray kósheyik.

Navalinyidyng atalghan filimi shyndyghynda ózi jýikesi júqaryp, әbden әdiletsizdikten yghyry shyghyp otyrghan halyqqa negizgi tamyzdyq boldy. Áriyne, Navalinyidyng búghan deyingi jýrgen joly men ol tatqan kermek orys qoghamyna "әdilettik obrazyn" naqty qalyptastyryp berdi. Sondyqtan da onyng auyzy uәli bolyp barsha halyqty orynynan bir-aq kýnde túrghyzdy.

Al bizdegi qysqa kýnde qyryq qúbylu, memleketten tender jeu, sóitip elge de jýiege de jaqsy kóringisi keletin qosmekendi "túlghalar" búl ýdeden esh shygha almay qaldy. Múny endi bir dep qoyalyq.

Ekinshiden, Resey demokratiyasy bizge qaraghanda kósh ilgeri desek te bolady. Basqasyn aitpaghanda olardyng óner adamdary men satirikteri Putindi óltirip synay alady. Al, bizding әzilkeshter osylay Nazarbaevtyng "tiridey terisin sypyryp" esh synay ala ma?

Ýshinshiden, endi "bizde Navalinyy bar ma? degen kәnigi saualgha oralayyq.

Áriyne, bar dep batyl týrde aitar edim. Mysaly, sayasattanushy Shalqar Núrseyt degen azamat Qazaqstannyng jarty baylyghy 160-qa juyq adamnyng qolynda ekendigin údayy aitumen keledi. Mәsele, biylikting jemqorlyqqa tolyqtay batqanyn el bilmey otyrghan joq qoy. Sony quattap qozghalys jasaytyn, millionnyng jalghyz adamgha әmiri jýrmeytin әlsizdiginde bolyp otyr ghoy. Bizde belgili bir túlghalardyng aty aityla bastasa boldy sonyng tóniregine jaman sózder jeldey ese bastaydy. Búl endi biylik tarapynan eldi bir ortagha úiytpaudyng arnayy tehnologiyasy da boluy bek mýmkin. Bizding keshegi Belarusi pen býgingi orys qoghamy sekildi jappay kóterile almauymyzdyng kóptegen sebepteri bar. Sonyng endi eng negizgisine toqtala keteyin.

Ol bizdegi birtekti týsinik pen últtyq iydeologiyanyng joqtyghy der edim. Mysaly, osy halyqtar sekildi bir til men bir dinning ghana tóniregine úiyp otyrghan joqpyz ghoy. Aytalyq, bizdegi tildik, dindik, rulyq, oralmandyq sana indetteri bir mýddening tóniregine toptasugha esh mýmkindik bermey otyr. Al orys qoghamynda múnday mәselening biri de joq qoy. Búl jerde "bizde Navalinyy sekildi túlgha bar ma" degennen góri, dәl qazirgi orys qoghamy sekildi túlghanyng qadirine jetip baghasyn biletin, memlekettik mazmúngha kóterilgen birtútas halyq bar ma dep súrghan әldeqayda dúrys sekildi.

Orys qoghamynda bolyp jatqan osy sayasy búlghaqtardyng bizge de tiygizetin tikeley әseri bar ekendigi anyq. Sebebi, kindigimiz әlikýnge deyin Kremli kózqarasyna baylanyp túr emes pe. Sondyqtan, Reseydegi seng biz ýshin de tiyimdi dýnie dep esepteymin. Biz dәl qazir tarihy tandau aldynda túrghan sekildimiz.

Endi biz osy tarihy sәtke qanshalyqty dayynbyz, ony óz mýddemizge qalay tiyimdi paydalana alamyz mine, osy súraqtar tónireginde oilanuymyz kerek sekildi.

Biz kóbine elimizge keler jaqsy kýndi Nazarbaevtyng ólgen kýnimen tikeley baylanystyryp jatamyz. Negizinde esh olay emes qoy. Halyqtyng azamattyq qoghamdy bar bolmysymen ansauy, sayasy sauatty boluy, óz qúqyqtarymyzdy talap etuimiz syndy dýniyeler ghana bizdi ózimiz armandaghan kýnge jetkize alady ghoy.

Osy orayda aita keterlik taghy bir jayt, azamattyq qogham degenimiz myna sorly jýieni jan-dýniyenmen qabyldamauyn, әri soghan tabandy týrde kýresuinmen anyqtalady emes pe. Dәl qazir memleketten tender alyp kýn kóru degenimiz osy jýiening ghúmyryn sozu men onyng ómirsheng boluyna ýles qosu degen sóz. Osy adamdardyng elge aqyl aityp, jol kórsetuine eshqanday da qaqysy joq dep esepteymin. Bizdegi "túlghalardyn" deni jogharyda aityp ótkenimdey qosmekendi. Mysalgha ótkendegi saylau men oghan ýmitker bolghan deputattar tizimin alayyqshy. Men «Auyl» men «Adaldyn» ótpey qalghanyna tipti de púshayman bolghan joqpyn. Sebebi, partiya degenning ózi demokrat adamdar iydeyalarynyng negizinde túratyn jiyntyq úghym emes pe. Sondaghy saylaugha týsken adamdardyng belgili mólsherde osy jýiege qarsy túrghanyn, sol ýshin qudalanghanyn, sol ýshin shetqaqpay bolghanyn bir jerden kórdiniz be?

Olar eng әueli osy azamattyq qogham men azattyq iydeyasynyng tól avtorlary boluy kerek emes pe. Men búl jaghynan kelgende pikirlerin údayy ashyq aitatyn, azamattyq qogham prinsipterin jandýniyesimen ansaytyn Darhan Ábdik pen Qasym Amanjol, Bolat Mýrsәlim men Janbolat Mamay syndy azamattar qatysyp jatsa sol jandardy qos qoldap túryp qoldaytyn edim. Biraq, әy qaydam...

Endi aita bersek әngime tym sozylyp ketedi ghoy...

Yqylas Ojayúly

2021 jyl 21 qantar

Abai.kz