Álem tarihynda qazaq elinen shyghyp, qazaq degen halyqty býkil әlemge tanytyp, ózge elde jerlengen úly ghúlamalary az bolmaghan. Sol babalarymyz jerlengen elder, olardyng qazaq ekenin bilip, qazaq azamattary sol elge ata-babalarynyng basyna bara qalghan jaghdayda, olardy tóbesine qoyyp qadirlegen. Qazaq degen halyqtyng týpki tarihy teren, jaratylys bolmysynyng ghajap ekendigine tanghalysqan.
Olardyng qataryna ghúlama-ghalym, Aleksandriyadan keyingi әlemdegi eng ýlken kitaphanany iyelengen elimizding maqtanyshy, qazirgi qazaq jerindegi Otyrar órkeniyetining perzenti, 76 tilde sóilegen, sol tústyng ruhany әleminde býkil tórtkýl dýniyede oghan teng keler túlgha bolmaghan, әlemning ekinshi Aristoteli atanghan Ábu-Nasyr әl-Faraby babamyzdy jatqyzamyz. Adamzattyng úly ghúlamasy atanghan babamyz Siriyanyng Damask qalasynda jerlengen.
Qypshaq (qazaq) dalasynan shyghyp, Mysyr elin biylegen, sol jerge jerlengen - Beybarys súltan. Ol biylik qúrghan jyldary Mysyr eli әlemge tanylghan. Beybarys jarty әlemdi jaulaghan Shynghyshan әskerine de, batystyng krest joryqshylaryna da, toytarys bergendikten, ol eldi eshkim jaulap ala almaghan. Býkil músylman әlemi ony Múhammed payghambar jәne Qoja Ahmet Yasauiday qúrmet tútady. Mysyr eli kýni býginde de býkil qazaq balasyna Beybarys úrpaghy dep ýlken yqylaspen qaraydy.

Álem tarihynda qazaq elinen shyghyp, qazaq degen halyqty býkil әlemge tanytyp, ózge elde jerlengen úly ghúlamalary az bolmaghan. Sol babalarymyz jerlengen elder, olardyng qazaq ekenin bilip, qazaq azamattary sol elge ata-babalarynyng basyna bara qalghan jaghdayda, olardy tóbesine qoyyp qadirlegen. Qazaq degen halyqtyng týpki tarihy teren, jaratylys bolmysynyng ghajap ekendigine tanghalysqan.
Olardyng qataryna ghúlama-ghalym, Aleksandriyadan keyingi әlemdegi eng ýlken kitaphanany iyelengen elimizding maqtanyshy, qazirgi qazaq jerindegi Otyrar órkeniyetining perzenti, 76 tilde sóilegen, sol tústyng ruhany әleminde býkil tórtkýl dýniyede oghan teng keler túlgha bolmaghan, әlemning ekinshi Aristoteli atanghan Ábu-Nasyr әl-Faraby babamyzdy jatqyzamyz. Adamzattyng úly ghúlamasy atanghan babamyz Siriyanyng Damask qalasynda jerlengen.
Qypshaq (qazaq) dalasynan shyghyp, Mysyr elin biylegen, sol jerge jerlengen - Beybarys súltan. Ol biylik qúrghan jyldary Mysyr eli әlemge tanylghan. Beybarys jarty әlemdi jaulaghan Shynghyshan әskerine de, batystyng krest joryqshylaryna da, toytarys bergendikten, ol eldi eshkim jaulap ala almaghan. Býkil músylman әlemi ony Múhammed payghambar jәne Qoja Ahmet Yasauiday qúrmet tútady. Mysyr eli kýni býginde de býkil qazaq balasyna Beybarys úrpaghy dep ýlken yqylaspen qaraydy.
Tashkentte jerlengen qazaqtyng tóbe bii Tóle by babamyz (Ózbek aghayyndar babamyzdyng mazaryndaghy jazuyn «Qarlyghash әuliye» dep ózgertken dep jazdy búqaralyq aqparat qúraldary jaqynda, - avt.).
Kishi jýz qazaqtarynyng bii Áyteke bi, ol da Ózbekstannyng Búqara ualayatynda jerlengen.
Taghy bir sonday iri túlghalardyng biri qazaq dalasynda dýniyege kelip, sýiegi sonau Almaniyadaghy Berlin qalasynda jatqan úly ghúlama Mústafa Shoqay bolyp tabylady. Kezinde Kenes ýkimeti ony óz elimizge qanshama «qúbyjyq» etip kórsetkenimen syrt elder Shoqaydy tughan halqy ýshin býkil sanaly ómirin sarqa júmsaghan sayasy qayratker, iri kýresker retinde tanidy. Ol tughan halqynyng órkeniyetti tәuelsiz elder qatarynda oryn aluy jolynda kýres jýrgizdi. Onyng «últ azattyghy-halyqty saqtaytyn qorghan» degen qanatty sózi eshqashanda mәnin joymaq emes. Sonymen qatar ony býkil týrki tildes halyqtar qadir tútady. Óitkeni Mústafa Shoqay tek, qazaq halqynyng ghana emes, býkil týrkining yntymaqtasyp birge jasauyn armandaghan, sol jolda kýresken qayratker edi.
Yntymaq - tәuelsizdik kepili bolyp tabylady. Sondyqtan da ol «Tútas Týrkistan» iydeyasyn kóterdi. Sol iydeya býginde tәuelsiz Qazaqstannyng tәjiriybeli preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng ortalyq Aziya odaghyn qúru bastamasymen qabysyp jatyr.
Aday nemeresi Qúdayke úly Qosay, aty anyzgha ainalghan batyr, 120 jas jasaghandyqtan orystar ony «ólmeytin Koshey» dep ataghan. Qosay ata mazary Qaraqalpaqstannyng Hojeli audany Bestóbe jerinde. Atanyng 500 jyldyghyna ýlken as berilip, keng kólemde atap ótildi. Halyq arasynda er Qosay jyrynyng birneshe núsqasy bar.
Alty alashqa әigili, halyq batyry, «ot auyzdy, oraq tildi» bii Syrym Datúlynyng ziraty Qaraqalpaq jerinde. Jergilikti halyq onyng qabirin «Ghayyp ata» dep ataytyn kórinedi.
Qazaqtyng daryndy úly, din jәne qogham qayratkeri, injener-geolog ghalym, emshi, aghartushy, aldynghy jyly 125 jas mereytoyy atap ótilgen Orazmaghanbet Túrmaghanbetúlynyng (Orazmaghanbet ahun) mazary Týrkmenistan jerinde jatyr. Orazmaghanbet - Qanysh Satbaevtan da búrynghy, qazaqtyng alghashqy geology.
Qazaq halqynyng ózge elderden erek dәstýrlerining biri, búl jaryq dýniyeden ótken jaqyndary men jaysandaryn eske alyp, aruaghyna baghyshtap as berip, qúran shygharyp, dúgha oqytuy bolyp tabylady. Ata-babalarymyz Allanyng haqtyghyn, aqyret kýnining barlyghyn, adamnyng tәni ólse de jany (ruhy) ólmeytinin, ýnemi jelep-jebey jýretinin ejelden bilgen. Qazaqta «óli razy bolmay, tiri bayymaydy» degen sóz sodan qalghan.
Osy túrghydan alyp qaraghanda qazaq jerinde dýniyege kelip, jat jerlerge jerlengen úly ata-babalarymyzdy úrpaqtary kýni býginge deyin esten shygharghan emes. As ta berilude, dúgha da baghyshtaluda. Mening aitayyn degenim, eger kimde-kim әr-týrli sebeptermen osy elderge bara qalghan jaghdayda, úly babalar mazaryna soghyp, dúgha baghyshtau - әrbir qazaq azamatynyng paryzy ekenin úmytpaghay!

«Ýsh qiyan» gazeti, 13.08.2009